گروه انرژی|
آلودگی هوای شهرها فکر را به سمت کاهش استفاده از سوخت‌های انتشاردهنده گازهای گلخانه‌ای می‌کشاند و در این میان، سوخت هیدروژنی که بنا بر اعلام آژانس بین‌المللی انرژی آینده‌دارترین سوخت پاک برای خودروها به حساب می‌آید، بیش از سایر روش‌ها توجه را جلب می‌کند. بر اساس گزارش‌ها، مهم‌ترین مانع توسعه بازار سوخت هیدروژنی بالا بودن قیمت گاز طبیعی به عنوان خوراک تولید آن است. اما چرا در ایران که روی ذخایر گازی خوابیده و مشکلی از نظر قیمت گاز ندارد، بهره‌گیری از تکنولوژی سوخت هیدروژنی دنبال نمی‌شود؟ تجمیع ویژگی‌هایی مثل گاز ارزان و فراوان، لزوم توجه به آلودگی هوای شهرها، بازار داخلی برای خودروهای پاک، شبکه گسترده گاز خانگی و در نهایت وجود پتانسیل صادرات هیدروژن به جای گاز، جذابیت‌های سوخت هیدروژنی را برای ایران دوچندان کرده است.
پاییز امسال علاوه بر آنکه رکوردی را در تعطیلی مدارس ابتدایی به دلیل آلودگی هوا به ثبت رساند، پدیده تعطیلی دانشگاه‌ها را هم معرفی کرد و زمزمه‌هایی از احتمال تعطیلی ادارات در صورت پایداری جوی طی هفته جاری شنیده می‌شود. این روزها آلودگی هوای شهرهای ایران حتما خیلی‌ها را به فکر فرو برده است که به واقع مشکل در کجاست و چه راه‌حلی می‌تواند حق تنفس را به شهروندان بازگرداند. در حالی که مهم‌ترین متهم نزد افکار عمومی بنزین است، اما نفتی‌ها اصرار دارند که کیفیت بنزین مشکلی ندارد و باید در میان خودروسازان به دنبال متهم گشت. در یک نمونه، شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی روز جمعه با اعلام اینکه «منشا بیش از ۸۰ درصد از آلودگی وسایل نقلیه شهر تهران مربوط به کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها گزارش شده که از قضا سوخت مصرفی هیچ‌کدام از آنها بنزین نیست»، از اساس منکر نقش بنزین در آلودگی هوای تهران شده است. در این خصوص، نفتی‌ها بارها انگشت اتهام را به سمت خودروسازان نشانه رفته‌اند. با وجود تمام این تفاسیر، پاس‌کاری تقصیرها آلایندگی هوا را کمتر نکرده است و بدیهی است که آلودگی هوای شهرهای ایران به دلیل سوختن سوخت‌های فسیلی است. از آنجا که ایران دارنده بزرگ‌ترین منابع انرژی فسیلی جهان است، سرنوشت این کشور در عصر معاصر با نفت خام، بنزین و گازوئیل و گاز طبیعی پیوندی محکم دارد و در میان تمام این موارد، گاز طبیعی به دلیل جایگاه ممتاز ایران در مالکیت ذخایر گازی جهان نقش پررنگ‌تری را در سال‌های اخیر پیدا کرده است به‌طوری که همین چند روز پیش، بیژن زنگنه، وزیر نفت اعلام کرد که سی‌ان‌جی سوخت ملی ایران است. بهره‌مندی از ذخایر عظیم گازی به همراه توان بالای تولیدی، باعث شده است که هزینه تولید و عرضه آن به مراتب کمتر از سایر سوخت‌ها باشد. اما در سال‌های اخیر استقبال از سی‌ان‌جی در بخش حمل‌ونقل به دلیل بی‌اعتمادی نسبت به ایمنی و سطح استهلاک موتور خودروها در صورت استفاده از آن، به همراه چندی کاستی‌های سیاستی مثل اهمال در گسترش جایگاه‌های عرضه رو به کاهش گذاشت و فقط افزایش سه‌برابری قیمت بنزین بود که توانست مردم را باز هم به فکر دوگانه‌سوز کردن خودروها بیندازد. مشاهدات میدانی خبرنگار «تعادل» تایید می‌کند که خیلی از مردم احساس خوبی نسبت به سی‌ان‌جی به عنوان سوخت خودرو ندارند. این نکته را هم باید متذکر شد که با وجود آنکه سوخت سی‌ان‌جی به مراتب آلایندگی کمتری نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی دارد، اما باز هم نوعی از سوخت‌های فسیلی است.
سوخت پاک برای خودروها
امروز فرصتی دست داد که درباره سوخت هیدروژنی به عنوان یکی از گزینه‌های پاک جایگزین سوخت‌های فسیلی برای خودروها کمی تامل کنیم. هیدروژن فراوان‌ترین عنصر جهان و روی کره زمین است، با این حال شرایط جوی زمین اجازه حضور پایدار ملکول‌های مستقل آنکه همان سوخت هیدروژنی است را نمی‌دهد. اما در صورت استحصال سوخت هیدروژنی و استفاده از آن برای خودروها، انرژی حاصله بیشتر از انرژی سوخت‌های فسیلی و آلایندگی آن صفر است. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش خود درباره مسیر آینده منابع مختلف تامین انرژی برای رسیدن به انرژی پایدار، توضیح داده است که راه‌های فراوانی برای استحصال هیدروژن وجود دارد، اما در حال حاضر ارزان‌ترین و متداول‌ترین روش تولید آن، استخراج هیدروژن از گاز طبیعی به روش بخاردهی است که البته باعث انتشار دی‌اکسید کربن می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی که سوخت هیدروژنی را آینده‌دارترین روش جایگزین سوخت‌های فسیلی در حمل‌ونقل شهری معرفی کرده است، مهم‌ترین مانع توسعه آن را بالا بودن نرخ گاز طبیعی دانسته که توجیه‌پذیری اقتصادی تولید آن برای کشورهای واردکننده سوخت‌های فسیلی را کمرنگ کرده است. روش‌های تولید سوخت هیدروژنی به بخاردهی گاز طبیعی خلاصه نمی‌شود و حتی با الکترولیز و با انرژی خورشیدی نیز می‌توان آن را تولید کرد. البته باز هم مانع توجیه‌ناپذیری اقتصادی بر سر راه پیشرفت آن قرار دارد.
اما سوال اینجاست که اگر کشورهای فاقد ذخایر گاز طبیعی برای تولید سوخت هیدروژنی هستند، چرا ایران که دارای منابع عظیم گازی است از این تکنولوژی بهره نمی‌برد؟ همانطور که عماد منعمیان، متخصص پیشرانه‌های هیدروژنی از دانشگاه ناتینگهام به یک روزنامه صبح گفته است، پیچیدگی‌های ساخت پیشرانه‌های هیدروژنی و پیل‌های سوختی هیدروژن به قدری بالا نیست که با تخصص ایرانی نتوان آن را تولید کرد. از نظر منعمیان «ایران زیرساخت بسیار مناسبی برای تولید این سوخت دارد. دهه 80 خورشیدی اوج شکوفایی صنعت گاز طبیعی در ایران بوده است و به همت آن ما توانستیم ناوگان پیشرانه و خودروهای گازسوز را داشته باشیم. این منبع به‌طور کلان قابل ارایه در سطح کشور است. هیدروژن هم به‌طور عمده از گاز متان تولید می‌شود.»
چرا ایران باید به سمت سوخت هیدروژنی برود؟
با وجود آنکه تولید هیدروژن از گاز طبیعی دی‌اکسید کربن تولید می‌کند، اما استفاده از سوخت هیدروژنی برای حمل و نقل این پتانسیل را ایجاد می‌کند که آلایندگی هوا از مناطق شهری به نقاطی دوردست و مراکز تولید سوخت‌های هیدروژنی منتقل شود. بدین‌ترتیب، در مرحله نخست، شهرها از آلودگی خودروها خلاص می‌شوند.
دوم، تمرکز مراکز آلاینده هوا و انتشاردهنده گازهای گلخانه‌ای این فرصت را فراهم می‌کند که با استفاده از تکنولوژی‌هایی مثل ترسیب کربن (فرایند پمپاژ دی‌اکسید کربن به داخل زمین برای جلوگیری از انتشار آن در هوا)، جلوی انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو زمین گرفته شود. ایران پس از ایالات متحده و روسیه، سومین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است و از آنجا که پروژه‌های صادراتی گاز به مناطقی مثل پاکستان و هند و اروپا تا به امروز با موفقیت همراه نبوده است، تولید سوخت هیدروژنی با استفاده از گاز طبیعی می‌تواند فرصت جایگزینی برای ایران در جهت مصرف گازهای استخراج شده، ذخیره‌سازی انرژی و حتی صادرات انرژی باشد. سوم، روش‌های تولید سوخت هیدروژنی متنوع است و این سوخت را می‌توان با انرژی‌های کاملا پاک و تجدیدپذیر نیز تولید کرد. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، اختصاص برق انرژی‌های تجدیدپذیر یا انرژی هسته‌ای می‌تواند جایگزین استفاده از برق شبکه برای تولید هیدروژن شود. امروزه مصرف الکتریسیته برای تولید هیدروژن برابر با 3 هزار و 600 تراوات‌ساعت و بیشتر از کل تقاضای برق سالانه اتحادیه اروپا است. ایران با برنامه‌ریزی بلندمدت در بهره‌گیری از این امکان بالقوه می‌تواند آینده خود را به عنوان یک منبع مهم تامین انرژی جهان تضمین کند.
چهارم، بر اساس گزارش IEA، هیدروژن این پتانسیل را دارد که درون شبکه‌های گاز طبیعی موجود تزریق و با گاز طبیعی مخلوط شود. پتانسیل چنین اقدامی بیش از همه در ساختمان‌های تجاری و مسکونی وجود دارد؛ به ویژه در شهرهای متراکم که می‌توان چشم‌اندازی بلندمدت برای آنها ترسیم کرد. با توجه به آنکه ایران گسترده‌ترین شبکه انتقال گاز جهان برای شبکه خانگی را در اختیار دارد، این امکان فراهم است که علاوه بر بخش حمل و نقل، در خانه‌ها نیز از هیدروژن به عنوان سوختی پاک استفاده شود.
