صادرات و تجارت خارجی یکی از مسائل مهم اقتصادی در تمام کشورهاست و هر کشوری فارغ از موانع و محدودیت‌های تعرفه‌یی و غیرتعرفه‌ای، برای حداکثر کردن سود تجاری خود به دنبال شناخت مزیت نسبی خود در تولید و صادرات آن کالاها و خدمات است. کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ هر چندکه ثروت نفتی ما، باعث کم توجهی به امر صادرات غیرنفتی شده است. در این میان، محصولات کشاورزی از جمله زعفران در ایران از مزیت نسبی در تولید و صادرات برخوردار هستند. با وجود برخورداری از این مزیت بازار تولید و صادرات زعفران در سال‌های اخیر با نوسان روبه‌رو بوده است. افت 14درصدی صادرات زعفران در نیمه نخست سال جاری خبری است که اگزیم‌نیوز در مورد دلایل و عوامل آن با محسن احتشام گفت‌وگو کرده است.
رییس شورای ملی زعفران ایران در این مورد گفت: دلایل مختلفی برای افت قیمت زعفران وجود دارد که نخستین آن عدم تناسب سطح زیرکشت زعفران با حجم صادرات است. در سال‌های اخیر ما با افزایش تولید روبه‌رو بودیم. کشت زعفران در گذشته تنها در خراسان متمرکز بود اما امروزه شاهد سرایت کشت زعفران به سایر نقاط ایران هستیم.
وی افزود: در سال گذشته قریب به 300 تن تولید زعفران داشتیم و آمار گمرک در سال گذشته حکایت از صادرات 173 تن از این محصول دارد. در مجموع با احتساب سایر مسیرهای صادراتی به عدد 200 تن در سال می‌رسیم. برآورد از مصرف داخلی نیز 40-30 تن است. بنابراین ما با افزایش تولید و عدم تناسب آن با تقاضا مواجه‌ایم و در واقع همگام با افزایش سطح کشت و تولید بازارمان توسعه پیدا نکرده است. احتشام اظهار داشت: محدودیت‌های دوره تحریم، مشکلات نقل و انتقاال پول، بالا بودن نرخ تسهیلات بانکی و عدم حمایت از صنعت زعفران باعث شد در امر بازارداری، بازارسازی و بازارگردانی کاری صورت ندهیم و برندسازی برای زعفران ما رخ ندهد. عدم حمایت از این صنعت باعث شد نتوانیم در بازارهای جهانی وارد رقابت شویم. در مدت طولانی که ما تحت فشارهای مختلف بودیم رقبای قدرتمندی وارد بازار جهانی زعفران شدند و ایران در معرفی زعفران خود عقب ماند. وی به اهمیت معرفی و کسب جایگاه زعفران در عرصه بین‌المللی تاکید کرد و گفت: متاسفانه اسپانیا در حال حاضر بزرگ‌ترین تاجر زعفران دنیاست که سالانه 100-70 تن زعفران ایرانی را خریداری، بسته‌بندی و با برند خودش به دنیا صادر می‌کند.
احتشام در ادامه به تقلب‌هایی که در این باره صورت می‌گیرد اشاره کرد و گفت: نه تنها مصرف‌کنندگان داخلی ما بلکه مصرف‌کنندگان زعفران در سطح بین‌المللی شناختی از زعفران ندارند، این عدم شناخت متقلبان را ترغیب به تولید زعفران تقلبی می‌کند که سهم بالایی را به تولید و چرخه عرضه اضافه می‌کند. یک نمونه آن افغانستان است که سالانه چندین تن زعفران ایرانی را از مشهد وارد و با نام خود به دنیا صادر می‌کند. افغان زعفران در واقع زعفران ایرانی است که با تقلب وارد بازار بین‌المللی می‌شود.
محسن احتشام اذعان داشت: دست و پای صادرکنندگان ما بسته است و انتظار بهبود صادرات در این شرایط بی‌معنی است، چراکه کوچک‌ترین اتفاقی که در شرایط فعلی برای صنعت زعفران می‌افتد، پدیده خروج زعفران ایرانی به کشورهای دیگر و صادرات آن با نام‌های غیرایرانی است و این به معنای واگذاری ارزآوری، اشتغال‌زایی و سود به رقباست. وی گفت: با حدس و گمان به تولید نمی‌توان نگاه کرد. دولت باید واقعیت‌های فضای کسب و کار را درک کند. زعفران یک کالای لوکس صادراتی نیست بلکه کالایی است که بیش از 500 هزار نفر از خانواده‌های محروم کشاورز حاشیه کویر از طریق اشتغال در آن ارتزاق می‌کنند. احتشام به نرخ سود تسهیلات انتقاد کرد و گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت ما 16درصد سود تسهیلات پرداخت می‌کنیم حال انکه رقیب ما در اسپانیا تسهیلاتی با 2درصد سود دریافت کرده و وارد بازار رقابت شده است. اسپانیا با فراغ خاطر در آغاز فصل از ایران زعفران می‌خرد حال آنکه تولید‌کننده داخلی برای صادرات با مشکلات حمل و نقل، بسته‌بندی، بازاریابی و بازاررسانی درگیر است.
رییس شورای زعفران خاطرنشان کرد: متاسفانه مسوولان واقعیت‌های فضای کسب و کار را درک نمی‌کنند. نگاه به صادرات از پشت میز با بیرون میز متفاوت است. بازارهای جهانی بر اصل رقابت حرکت می‌کند و ما به دلیل عدم توان رقابتی، فرصت حضور را در بازار از دست داده‌ایم. وی با انتقاد از شیوه سیاست‌گذاری در صادرات گفت: متاسفانه دولت به نظرات کارشناسی بخش تولید و صادرات بی‌توجه است. تشکل‌ها و بخش خصوصی با ذکر جزییات و به صورت دقیق بازار و مشکلات تولید را به دولت منتقل می‌کنند ولی متاسفانه جدی گرفته نمی‌شود. امروز ما پیش‌بینی می‌کنیم که با ورود به فصل زعفران بیش از 350 تن تولید خواهیم داشت و مشکلاتی که مطرح شد گریبان کشاورزان زحمتکش را خواهد گرفت که از این راه امرار معاش می‌کنند. احتشام در مورد جذب سرمایه‌گذاری خارجی گفت: جذب سرمایه‌گذاری در صنعت زعفران که طی آن زعفران ما در داخل خشک و فراوری شده و با برند کشور سرمایه‌گذار صادر شود، دردی از ما دوا نمی‌کند. ما باید از صنعت زعفران، صادرکنندگان و تولیدکنندگان خودمان حمایت کنیم. تولید‌کننده ما اگر حمایت شود به تنهایی می‌تواند پارتنرهای قوی در دنیا پیدا کند و زعفران را با نام ایران بفروشد.
وی گفت: ما باید برای در بحث بازاریابی، بازارداری و بازارگردانی خود شریک پیدا کنیم که به فروش محصول ما با برند ایران کمک کنند. سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت زعفران در امر بازارسازی به نفع ماست. بازاریابی خرد وظیفه بنگاه‌های کوچک و بازاریابی کلان وظیفه دولت است. اگر این دو به درستی به وظیفه خود عمل کنند هم افزایی ایجاد می‌شود و نتیجه مطلوب در پی خواهد شد. متاسفانه دولت در این زمینه کمکی به ما نکرده است و هزینه بازاریابی در سطح بین‌المللی برای صادرکننده گران تمام می‌شود و در نتیجه محدود است. وی از بانک توسعه صادرات تشکر کرد و گفت: این بانک همیشه در کنار صادرکنندگان بوده و تلاش بر حمایت از صادرات داشته و دارد. ما از سیاست‌های پولی و مالی گله داریم چون نرخ 16درصد برای تولید و صادرات گران است. در دوره قبل نرخ 11درصد بود و با افزایش آن بسیاری از صادرکنندگان ما ضربه خورده و انگیزه خود را برای کار از دست دادند و دنبال کار دیگری رفتند. بانک توسعه صادرات و صندوق ضمانت به سهم خود کمک زیادی به صادرکنندگان انجام دادند اما ریسک‌های متعدد دیگری در مسیر صادرات قرار دارد که قابل پیش‌بینی نبوده‌اند و همچنان وجود دارند.
احتشام اذعان داشت در این میان صادرکنندگان کوچک ما درصادرات محصولات کشاورزی بیشترین صدمه را دیدند و کسی به کمک آنها نشتافت. این روند ما را به اهداف صادراتی و اشتغال نخواهند رساند.
