سیمای ملی قانون «جوابیه اتهام‌زنی» مطبوعات را رعایت نکرد
گروه اقتصاد کلان هادی سلگی
رفتارشناسی نخستین مناظره بین نامزدهای ریاست‌جمهوری نشان می‌دهد که به طور کل این 6 کاندیدا از 3 نوع رفتار یا تاکتیک تبلیغاتی برای معرفی چهره رسانه‌یی خود بهره گرفته‌اند. براساس گفته‌های اساتید ارتباطات «برخی از آنها سعی داشته‌اند که یک وجه کاملا آرام از خود در ذهن‌ها شکل دهند و به نوعی با این رفتار مخاطب‌گرایی خاصی به نمایش گذارند. تاکتیک دوم کسانی بوده‌اند که با انتخاب نوعی رویکرد روانشناسانه تلاش کرده‌اند که به وسیله اتهام‌زنی و مچ‌گیری به تحریک احساسات مخاطبان بپردازند. نوع سومی هم وجود داشته با این آگاهی که مخاطبان در تفسیر پیام‌ها فعالانه برخورد می‌کنند، کارزار مناظره‌یی را مدیریت کرده‌اند. به‌گفته امیدعلی مسعودی، استاد ارتباطات از میان رفتار همه نامزدها، جهانگیری و رییسی بیش از بقیه به مخاطب آگاه اعتقاد داشته‌اند. یکی دیگر از کارشناسان ارتباطات نیز معتقد است، برخی از این رفتار و تاکتیک‌ها عامدانه و با مشاوره متخصصان رسانه و برخی هم غیرعامدانه صورت می‌گیرد.
دو مدل مناظره انتخاباتی
امیدعلی مسعودی، عضو هیات علمی دانشگاه مدیریت رسانه و ارتباطات سوره در گفت‌وگو با «تعادل» به فرم مناظره کاندیداهای ریاست‌جمهوری پرداخت. وی ابتدا دو مدل مناظره انتخاباتی را تشریح کرد و توضیح داد که نوع اول به این شکل است که نامزدها در یک محیط دانشگاهی حاضر می‌شوند و مطبوعات و رسانه‌ها آن را به صورت لحظه‌یی گزارش می‌کنند. وی با بیان اینکه این مدل مناظره یکی از بهترین انواع مناظره‌های مشاهده شده در دنیاست، گفت: در این شکل از طرفی کسانی که تمایل دارند در جریان کارزارهای انتخاباتی باشند، می‌توانند به صورت مستقیم در آن حضور داشته باشند از طرفی دیگر می‌شود با ویرایش و حذف گاف‌ها آن را به طور غیرمستقیم هم پخش کرد. به گفته مسعودی مدل دوم پخش زنده در یک رسانه است و فرم آن به این صورت است که مجری یک سوال واحد مطرح می‌کند و از همه نامزدها می‌خواهد به آن پاسخ دهند. وی با بیان اینکه مناظره محل آزمون است، گفت: مخاطبان رادیویی و تلویزیونی این مناظره‌ها می‌خواهند بدانند که درباره یک موضوع ویژه این چند نفر چه نظراتی دارند که بتوانند به آنها نمره بدهند. اما اینکه سوالات معلوم نباشد از طرف چه کسی یا کسانی مطرح شده و به طور
شانسی(قرعه‌کشی) به آنها داده شود، نمی‌تواند شاخصی برای مقایسه نامزدها به وجود آورد. این موضوع در مناظره روز جمعه باعث سردرگمی مردم شد در حالی که اصلا نیازی نبود همه نامزد در زمینه‌های مختلف آمادگی داشته باشند. از طرفی این شکل از مناظره باعث می‌شود نامزدها به سوالات یا جواب مشخص ندهند یا به سمت کلی‌گویی و برخی نمایش‌های پوپولیستی و در برخی اوقات مچ‌گیری سوق داده شوند.
وی در ادامه این توضیحات اعلام کرد که اصولا مخالف برگزاری مناظره‌ها در صدا و سیمای ملی است و بهتر است نامزدها در دانشگاه‌ها به برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی روی آورند.
عوامل ایجاد کننده اتهام زنی
استاد ارتباطات جمعی دانشگاه سوره در جریان گفت‌وگوی خود انتقادهایی هم به شکل‌گیری «مصیبتی» به نام اتهام‌زنی در مناظره‌های انتخاباتی کشور کرد و با بیان اینکه در قانون مطبوعات ماده‌یی وجود دارد با این مضمون که اگر فردی در رسانه‌یی تهمتی روا دارد باید آن رسانه زمان یا فضایی دو برابر در اختیار متهم قرار دهد که بتواند پاسخ مقتضی را به اتهامات بدهد، گفت: این درحالی است که در صداو سیمای کشور این قانون رعایت نمی‌شود. از نظر مسعودی یکی دیگر از عوامل این مصیبت (اتهام‌زنی) به فرهنگ سیاسی نامزدهای انتخاباتی برمی‌گردد.«متاسفانه در قانون انتخابات ما مجازاتی برای اشخاص اتهام‌زن در نظر گرفته نشده و بعد از انتخابات دادگاهی برای روشن شدن اتهامات برگزار نمی‌شود لذا به همین دلایل دست افراد برای اینگونه رفتارها باز می‌شود.»
وی درخصوص تاثیر اتهام‌زنی‌ها بر افکارعمومی به اثرگذاری در دو سطح کوتاه‌مدت و بلندمدت اشاره کرد.«این موضوع شاید در کوتاه‌مدت باعث تشویش اذهان عمومی شود و نامزد استفاده‌کننده را به هدفش نزدیک کند اما در بلندمدت قطعا به ضرر او خواهد بود.» این درحالی است که به گفته این استاد رسانه مخاطبان در دوره کنونی مخاطبان آگاه و فعالی هستند و اینگونه نیست که هر نوع پیامی بر آنها تاثیر قطعی و شگرفی داشته باشد. میزان تاثیرگذاری پیام‌های ارتباطی از موضوعات مهم ادبیات نظری علوم ارتباطات است که براساس میزان اثرگذاری پیام‌ها در هر دوره‌یی یک نظریه متناسب با آن دوره از سوی اندیشمندان این حوزه ساخته می‌شد. به طور مثال در دوره فراگیری رادیو در بعد از جنگ جهانی اول به دلیل تازگی این فناوری اثرگذاری مبهوت‌کننده آن برای هر اندیشمندی غیرقابل انکار بود. این موضوع باعث شد که گوبلز، وزیر تبلیغات هیتلر از جنبه‌های جادویی این رسانه غافل نماند و تا حد امکان برای اقناع ایدئولوژی نازی از آن بهره گیرد. نظریه‌پردازهای این دوره تاریخی، پیام‌های رسانه را به گلوله‌های جادویی تشبیه می‌کردند. اما بعد از این دوره و با پیشرفت و تنوع فناوری‌های
رسانه‌یی مخاطبان در مرکز اکثر نظریه‌ها قرار گرفتند. بدین معنی که جایگاه رسانه از یک وسیله قدرتمند تنزل یافت و به جای آن صاحب‌نظران برای مخاطبان چنین جایگاهی را در نظریه‌های خود در نظر گرفتند. با در نظر گرفتن این موضوع که مخاطبان آگاه و صاحب کنش قبل از هر چیزی پیام‌ها را به شکلی که با منطق خود متناسب است، تفسیر می‌کند باید پرسید کردارهای کدام یک از 6 نامزد ریاست‌جمهوری با این نظریه منطبق است. امیدعلی مسعودی معتقد است که برخی از رفتارها مانند اتهام‌زنی و مچ‌گیری از نمونه‌های بارز اعتقاد به نظریه گلوله جادویی است. به گفته او جامعه‌یی که تعداد فراوانی دانشجو و افراد تحصیلکرده وجود دارد، نمی‌تواند مخاطبان غیرفعالی داشته باشد و غفلت از این موضوع حرکت بوم‌رنگی پیام‌ها باعث نتیجه عکس می‌شود. مسعودی درخصوص رفتار رسانه‌یی 6 نامزد ریاست‌جمهوری در مناظره روز جمعه گذشته گفت که بعد از اتمام برنامه مذکور هر کدام از این نامزدها یک شخصیتی مناظره‌یی برای قضاوت مخاطبان ساخته و پرداخته کرده‌اند. «برخی از آنها یک وجه کاملا آرام از خود در ذهن‌ها شکل دادند که مخاطب‌گرایی خاصی در آنها وجود داشت. برخی هم با انتخاب نوعی رویکرد
روانشناسانه تلاش می‌کردند به وسیله اتهام‌زنی و مچ‌گیری به تحریک احساسات مخاطبان بپردازند. نوع سومی هم وجود داشت؛ آنها با این آگاهی که مخاطبان در تفسیر پیام‌ها فعالانه برخورد می‌کنند پا به این کارزار مناظره‌یی گذاشته بودند. به گفته وی رفتارهای دو نامزد جهانگیری و رییسی بیش از بقیه به وجود مخاطب آگاه نزدیک بود.
در مناظره روز جمعه برخی پلان‌ها (لرزش دست یکی از نامزدها) طوری انتخاب شده بود که با توجه به موضوعات چند روز گذشته شبکه مجازی نوعی به نظر می‌رسد، شبهه‌هایی از نوعی رفتار سوگیرانه کارگردانی را ایجاد کرده است. در این خصوص استاد رسانه دانشگاه سوره گفت: این نیاز به یک تحلیل نشانه‌شناسی دارد که به طور دقیق متوجه شویم تا چه اندازه برخی پلان‌ها عامدانه گرفته شده‌اند.
