فرابورس ایران به‌عنوان یکی از فعال‌ترین ارکان بازار سرمایه کشور، متشکل از پنج بازار با کارکرد و مقررات جداگانه برای نیل به اهداف مختلف رشد اقتصادی با هدایت نقدینگی ناشی از پس‌انداز به سرمایه‌گذاری، توزیع بهینه درآمد و تخصیص منابع، بهبود نقدشوندگی و ارتقای شفافیت اطلاعات است. محرومیت طیف وسیعی از بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان از تامین مالی در بازار سرمایه و وابستگی شرکت‌های دولتی یا خصوصی به تامین مالی از طریق سهامداران عمده یا اخذ تسهیلات از شبکه بانکی، منشا بازار سرمایه‌یی نظام‌مند بوده است تا با توسعه صدور و مبادله ابزارهای مالی، خلأ‌های ناشی از فقدان دسترسی بخش عمده‌یی از صاحبان صنایع به بازار سرمایه پوشش داده شود. ایجاد بازاری کارا با اولویت معیارهای شفافیت، نقدشوندگی و قابلیت اعتماد برای ایجاد بستر تامین مالی ظرفیت‌های متنوع سرمایه‌گذاری و تخصیص کارآمد منابع، از طریق اوراق بهادارسازی انواع دارایی‌ها برای ایفای نقش شایسته در توسعه اقتصاد ملی، رسالت ویژه فرابورس ایران در چارچوب اقتصاد کشور است. همچنین در این زمینه بازار سرمایه نقش مهمی در تامین مالی پایدار دولت از طریق تنوع‌بخشی
به منابع و شفافیت بنگاه‌ها در جهت افزایش کوشش مالیاتی دولت ایفا می‌کند. از طرف دیگر، تقویت سلامت و شفافیت اداری و مالی در بازار سرمایه به بهبود فضای کسب‌وکار و توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کمک شایانی می‌کند. هم‌اکنون بازار سرمایه کشور باید تلاش کند تا با تنوع‌بخشی به محصولات مالی بازار، اعطای فرصت جدید به صاحبان صنایع نوپا و نیازمند به منابع مالی و همچنین افزایش مشارکت‌های مردمی و افزایش سهم دارایی‌های مالی در سبد سرمایه‌گذاری‌ها، موجبات اعتلای اقتصاد ایران را فراهم آورد.
1. تامین مالی از طریق ابزارهای تامین مالی در بازار سرمایه
حرکت چرخ اقتصاد ایران همواره امیدوار به پویش بخش صنعت کشور بوده است به نحوی که در این دوران سخت اقتصاد جهانی، درصدی رشد در بخش صنایع منجر به روشنایی قابل توجهی از افق آینده خواهد شد. صنایع کشور داعیه‌دار سهم عمده از رشد تولید و کاهش بیکاری بوده‌اند. مسلما تامین مالی پروژه‌های صنعتی که شامل طرح‌های اساسی و زیربنایی این بخش می‌شوند، برای توسعه توان این نیروی محرک، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
اکنون می‌توان گفت: مهم‌ترین جایگاه برای تامین منابع عظیم مالی، بازار سرمایه است. سهولت رویه و تنوع ابزارها در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس، هدف تامین مالی صنعتگران را به موفقیت نیل می‌دهد. میزان تامین مالی از طریق ابزارهای بدهی در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس از ابتدای سال1391 تا پایان بهمن سال1393 مبلغ 30هزار میلیارد ریال است که نشانگر موفقیت تجربه تامین مالی از طریق بازار سرمایه است. باتوجه به این مطلب، تحقیق و توسعه فرابورس ایران درحال طراحی ابزارهای جدید جهت توسعه بازار بدهی برای معرفی به فعالان بازار سرمایه کشور است.
اسناد خزانه اسلامی
با انتشار اسناد خزانه اسلامی، وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌تواند بر مبنای اهمیت پروژه‌های جاری خود و وزارتخانه‌های مختلف، پیمانکاران طلبکار را اولویت‌بندی کرده و در یک زمان‌بندی هفتگی یا ماهانه با انتشار تدریجی اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران، بدهی پیمانکاران مربوطه را پرداخت کند و سپس به‌طور متناسب اجرای پروژه‌ها را از ایشان پیگیری کند. همچنین دولت می‌تواند بدهی‌های خود را از طریق انتشار این اسناد در بازار سرمایه از سرمایه‌گذاران تامین مالی کند.
در ادبیات مالی، اسناد خزانه، عبارت از اوراق بهاداری هستند که گواه تعهد دولت به بازپرداخت مبلغ اسمی آنها در آینده است. این اوراق به پشتوانه تعهد و اعتبار کامل دولت منتشر می‌شوند و معاف از مالیات دولت‌های مرکزی و ایالتی هستند. اسناد خزانه، کوپن بهره ندارند و در زمان فروش، دولت‌ها آنها را ارزان‌تر از مبلغ اسمی به خریداران می‌فروشند. اسناد خزانه اسلامی از ابزارهای مالی دارای ماهیت بدهی هستند. طبق پیش‌نویس آیین‌نامه تهیه شده توسط بانک مرکزی که به تایید شورای فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار نیز رسیده است، این اوراق دارای خصوصیات زیر هستند:
1- در ازای بدهی‌های مسجل دولت به بخش خصوصی (غیروابسته به دولت) قابل انتشار هستند.
2- این اوراق یک‌ساله بوده و بازپرداخت آنها در بودجه سال آتی پیش‌بینی می‌شوند.
3- فروش اوراق به کسر (تنزیل) خواهد بود.
4- وزارت اقتصاد به نمایندگی از طرف دولت مسوول انتشار این اوراق خواهد بود و این اسناد با امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی منتشر خواهد شد.
2. حمایت از تولید با تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط در بازار سرمایه
اتصال حلقه‌های زنجیره عرضه ازجمله شرکت‌های کوچک و متوسط به صنایع مربوط و گسترش بازار محصولات این شرکت‌ها در حوزه داخلی و بین‌المللی می‌تواند به گسترش انگیزه‌های کارآفرینی و نوآوری بیشتر، رشد فعالیت‌های مولد اقتصادی و توسعه فناوری و از همه مهم‌تر توسعه رقابت در اقتصاد کشور موثر واقع شود.
درحال حاضر 98درصد از تعداد شرکت‌های ثبت شده در کشور را شرکت‌های کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند اما با این وجود سهم این بنگاه‌ها در تولید ناخالص داخلی بسیار کمتر از ظرفیت آنها است. به عبارت دیگر، رکود اخیر در اقتصاد کشور را می‌توان نتیجه نقص نظام بانکی در هدایت منابع مالی به سمت شرکت‌های کوچک و متوسط در جریان تولید نسبت داد. فعالیت مولد شرکت‌های کوچک و متوسط با مشکلات متعددی ازجمله فقدان نقدینگی و سرمایه در گردش، نبود شفافیت مالی در این ساختارها و ضعف در اتصال به زنجیره‌های مهم عرضه محصولات روبه‌روست.
با مطالعات گسترده صورت گرفته درخصوص تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط در بازارهای بورس جهان، ایجاد بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME Market) ذیل نظارت بورس‌ها از مهم‌ترین راهکارهای توسعه تامین مالی و ادغام و تحصیل شرکت‌های کوچک و متوسط است.
تشکیل یک بازار مجزا برای تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط مستلزم ایجاد مزایای قانونی ازجمله معافیت‌ها و تخفیفات مناسب مالیاتی برای معاملات و فعالیت‌های شرکت‌های کوچک و متوسط پذیرفته شده در بورس‌ها، برای فعالیت این شرکت‌ها در طرف عرضه و فعالیت سرمایه‌گذاران در طرف تقاضای این بازار است.
3. گسترش اقتصاد دانش‌بنیان
باروری در عرصه علم و تولید براساس مفهوم درون‌زایی (نه درون‌گرایی) اقتصاد مقاومتی متکی به سرمایه‌های انسانی و اخلاقی دانش‌آموختگان و متفکران این سرزمین است. بر مبنای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ابلاغ شده ازسوی مقام معظم رهبری، تامین شرایط و فعال‌سازی کلیه امکانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی کشور برای توسعه کارآفرینی و شناسایی و به‌کارگیری ظرفیت‌های علمی، فنی و اقتصادی برای دسترسی به توان آفندی (نظامی) و اقدامات مناسب ازجمله اهداف اساسی توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور است.
در این راستا و طی سال‌های اخیر، چندین برنامه توسعه‌یی در فرابورس ایران جهت نیل به اقتصاد دانش‌بنیان شروع شده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital Funds)
سرمایه‌گذاری جسورانه عبارت است از سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های کوچک و متوسط که از پتانسیل رشد بالایی برخوردار هستند و معمولا از نوآوری‌های تکنولوژیکی بهره می‌برند.
حضور و فعالیت سرمایه‌گذاری جسورانه در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و صندوق‌های سهام خصوصی (Private Equity Fund) به‌عنوان یکی از ارکان اساسی بازارهای سرمایه در جهان، حقیقتی انکار‌ناپذیر است.
از مهم‌ترین مزایای فعالیت این ساختارها در بازار سرمایه و اقتصاد کشور می‌توان به توسعه تجاری‌سازی دارایی‌های فکری، بهبود تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط اعم از صنعتی و دانش‌بنیان در بازار سرمایه، بهبود ساختار مدیریت و حاکمیت شرکتی بنگاه‌های کوچک و متوسط ذیل مدیریت نهاد سرمایه‌گذاری جسورانه، هدایت منابع مالی خصوصی و عمومی به این ساختارها و افزایش ارزش افزوده تولید داخلی از طریق حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط و صنایع دانش‌بنیان کشور اشاره کرد. با این وجود کماکان در کمتر مواردی در متون قانونی کشور به سرمایه‌گذاری جسورانه اشاره شده و روندهای اجرایی این نهاد در جهت بهبود فضای فعالیت آن در اقتصاد کمتر مورد اهمیت قرار گرفته است. در این خصوص ایجاد و بهبود زمینه فعالیت این‌گونه ساختارها در بازار سرمایه از طریق گنجاندن مفهوم نهاد سرمایه‌گذاری جسورانه در ادبیات حقوقی و طراحی یا اصلاح فرآیندهای قانونی در جهت حمایت همه‌جانبه از این نهادها و تسهیل امور مربوط به آنان امری ضروری به‌نظر می‌رسد. بنابراین فرآیندهای قانونی حمایت‌های مالی و توسعه‌یی از صنایع کوچک و متوسط تحت‌نظارت وزارتخانه‌ها و معاونت‌های ریاست‌جمهوری در
حوزه‌های مختلف را می‌توان از طریق تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه با مشارکت هر وزارتخانه یا معاونت مربوط در بازار سرمایه تعبیه کرد.
بازار دارایی فکری فرابورس ایران
باتوجه به افزایش هزینه‌های تحقیق و توسعه در بنگاه‌های بزرگ اقتصادی دنیا و درج این هزینه‌ها به‌عنوان بخش مهمی از سرمایه فکری در مدل‌های رشد، توجه هر چه بیشتر به ایده‌های ناشی از فعالیت اندیشمندان، بدون هزینه‌های مادی هنگفت، به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک شایانی خواهد کرد. بازار سرمایه درصدد جذب طرح‌ها، اختراعات و ایده‌های ثبت شده به‌عنوان سرمایه‌های فکری و عرضه آن به بنگاه‌های متناظر در یک سیستم نظام‌مند مذاکره است که موجبات رشد و توسعه بخش پژوهش و فناوری و متعاقبا، بخش تولید را در کشور فراهم آورد. در این زمینه از یک سو باید محیط مناسبی با تضامین قدرتمند قانونی برای تولیدکنندگان علم و دانش (پدیدآورندگان آثار فکری) ایجاد شود تا با اطمینان و ضمانت خاطر از عدم سرقت ایده‌شان بتوانند فعالیت کرده و از نتایج تولید فکری خود منتفع شوند و به تولید و توسعه هرچه بیشتر دانش بپردازند. ازسوی دیگر حمایت از مخترعان و اندیشمندان نباید به‌گونه‌یی باشد که فضا برای رشد علمی محدود شود، چراکه همواره پیشرفت در یک علم بر استفاده از آثار پدیدآورندگان قبلی استوار است.
راه‌اندازی بازار دارایی فکری فرابورس ایران در این راستا، علاوه بر توسعه تحقیق و پژوهش بر پایه نتیجه‌گیری‌های کاربردی در محیط علمی و افزایش بهره‌وری تولید با طرح‌های برآمده از تخصص دانش‌پژوهان، به پیشتازی اقتصاد دانش‌بنیان، پیاده‌سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری برای ارتقای جایگاه جهانی کشور کمک شایانی خواهد کرد. فرابورس ایران پس از افتتاح بازار دارایی فکری در 24خرداد 1393 روزبه‌روز در پی پایش و بهبود فرآیندها در این بازار برآمده که این تلاش‌ها به‌زودی در قالب دستورالعمل جدید و بسیار منعطف این بازار ارایه خواهد شد.
تامین مالی جمعی (Crowd Funding)
بهره گرفتن از سرمایه‌های خرد افراد جهت تامین مالی کسب‌وکارهای نوآورانه که عموما با کمک پایگاه‌های اینترنتی صورت می‌گیرد، مهم‌ترین تعریف از فرآیند تامین مالی جمعی است. می‌توان تامین مالی جمعی را، عملیات تامین مالی یک کسب‌وکار و افزایش وجوه گردآوری شده از طریق جلب تعداد زیادی سرمایه‌گذار از طریق شبکه مجازی نامید. تامین مالی جمعی امکان استفاده از شبکه وسیعی از افراد مانند گروه دوستان، خانواده و همکاران از طریق شبکه‌های اجتماعی جهت معرفی یک کسب‌وکار و جذب سرمایه‌گذاران در سطح جامعه را فراهم می‌آورد. تامین مالی جمعی، توانایی افزایش مشارکت به‌وسیله برقراری ارتباط با انبوه سرمایه‌گذاران را دارد.
تحقیق و توسعه فرابورس ایران پس از بررسی تامین مالی جمعی به ارایه یک الگوی اولیه جهت راه‌اندازی این رویه با نظارت نهادهای بازار سرمایه پرداخته است.
