اعتیاد از آن معضلاتی است که علی‌رغم تمام تلاش‌های انجام شده برای ریشه کن کردن آن در جامعه هر سال با افزایش میزان مصرف‌کنندگان همراه است. اتفاقی تلخ که بنیان بسیاری از خانواده‌ها را از بین برده و شالوده زندگی آنها را از هم پاشیده است. اما آیا واقعا تنها روش‌های قهر آمیز و کنترل مرزها برای جلوگیری از ورود این مواد به داخل و برخورد قاطع با سازندگان و فروشندگان این مواد می‌تواند به تنهایی این معضل کهنه جامعه ما را حل کند. اگر قرار بود این روش‌ها جواب بدهند قطعا تا الان باید آمار افراد معتاد در کشور اگر به صفر نه حداقل با این میزان افزایش مواجه نبود.
از سوی دیگر ورود و ساخت مواد مخدر صنعتی خود معضل دیگری است که باعث بروز بسیاری از بزه‌های اجتماعی در کشور می‌شود. این در حالی است که قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به آخرین پژوهش‌های به دست آمده اعلام کرد که بیش از ۶۵ درصد همسرآزاری، ۵۵ درصد طلاق‌ها، ۳۰ درصد کودک‌آزاری‌ها، ۲۵ درصد قتل‌های عمدی و ۲۳ درصد نزاع‌ها مرتبط با مواد مخدر است.
با نگاهی گذرا به این آمارها می‌توانیم ببینیم که اعتیاد تا چه اندازه می‌تواند امنیت اجتماعی افراد را به خطر بیندازد. نه تنها فرد معتاد که خانواده‌های این افراد هم از امنیت اجتماعی و جانی برخوردار نیستند. اما چه عواملی باعث می‌شود تا فرد به سمت استفاده از مواد مخدر کشیده شود.
اعتیاد معلولی از علت‌هاست
مصطفی اقلیما، پدر علم مددکاری ایران در این باره به «تعادل» می‌گوید: مساله اینجاست که ما همیشه فکر می‌کنیم که اعتیاد خود عامل به وجود آورنده آسیب‌های اجتماعی است در حالی که این معضل نیز معلولی از علت‌های بی‌شمار در جامعه است. اولین علت روی آوردن به اعتیاد فقر و مشکلات اقتصادی است. بسیاری از افراد به دلیل اینکه ناکامی‌ها و شکست‌های خود در زندگی را فراموش کنند به سمت اعتیاد می‌روند. دلیل دیگر بی‌انگیزگی افراد است که آن هم به دلیل نداشتن تصویری روشن از آینده پیش روست. چرا که در بسیاری از موارد فرد نه امنیت شغلی دارد نه امنیت اقتصادی دارد به همین دلیل نمی‌تواند تصویری روشن از آینده برای خود ترسیم کند و همین مساله باعث سرخوردگی می‌شود و در نهایت ممکن است به دام اعتیاد بیفتد.
او می‌افزاید: مساله فقط ممانعت از ورود مواد مخدر به کشور نیست. در حال حاضر که مواد مخدر صنعتی در داخل کشور تولید و پخش می‌شوند. مساله مهم دیگر این است که وقتی تخلیه هیجانات و شادی‌های جوانی در جامعه زیر زمینی می‌شود امکان افتادن به دام مصرف چنین موادی هم افزایش پیدا می‌کند. در حالی که اگر جوانان این امکان را داشتند که به‌طور آزادانه و با برنامه‌ریزی درست مسوولان شادی کنند و هیجانات خود را بروز دهند امکان قرار گرفتن در معرض این مواد هم بسیار کاهش پیدا می‌کرد.
اقلیما در ادامه می‌گوید: زمانی اعتیاد تنها به چند ماده مخدر شناخته شده ختم می‌شد و الان شما با موادی رو به رو هستید که هیچ آگاهی و شناختی از آنها ندارید و این می‌تواند برای جامعه بسیار خطرناک باشد. همانطور که ما با مشکل پیری جمعیت مواجه هستیم متاسفانه با مشکل افزایش اعتیاد در جامعه هم مواجه‌ایم و این مساله خود به تنهایی می‌تواند عامل بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه باشد ضمن اینکه طی سال‌های گذشته استفاده زنان و دختران از این مواد نیز بسیار افزایش پیدا کرده که این خود زنگ خطری است بسیار هشدار‌دهنده.
مهم‌ترین دغدغه مردم اعتیاد است
از سوی دیگر علیرضا کاظمی در شانزدهمین کنگره دانش اعتیاد، با بیان اینکه اعتیاد یکی از چهار بحران بزرگ جامعه بشری و نگران‌کننده است، اظهار کرد: سازمان‌های بین‌المللی چهار بحران را جزو اساسی‌ترین بحران‌های دنیا آورده‌اند که بحران اول فقر و شکاف طبقاتی و توسعه بی‌عدالتی در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی، بحران دوم تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی، بحران سوم، زیست محیطی و بحران چهارم نیز اعتیاد است. این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد مردم مهم‌ترین دغدغه خود را اعتیاد نام برده‌اند.
او عنوان کرد: ریشه بسیاری از مشکلات ما آسیب‌های اجتماعی است و اعتیاد مادر آسیب‌هاست. آنچه بالاتر از مشکلات اقتصادی و امنیتی، کمر کشور را می‌شکند، موضوع آسیب‌های اجتماعی و در راس آن اعتیاد است.
قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به پیامدهای اعتیاد گفت: اعتیاد پیامدهای اقتصادی سنگینی بر جامعه تحمیل می‌کند که بخشی را دولت در قالب فرآیندهای بهداشتی، درمانی، قضایی، فرهنگی و امنیتی تحمل می‌کند و بخشی از خسارتها را نیز جامعه به دوش می‌کشد و بخشی از خسارتها را هم افراد و خانواده‌ها تحمل می‌کنند.
وجود ۱۱۸۴ نوع ماده مخدر و روانگردان در دنیا
او با بیان اینکه امروزه تغییرات متعدد ایجاد شده در الگوها، موجب شده انواع مواد روانگردان با برچسب‌های مختلف و در فضای غفلت و ناآگاهی مورد مصرف قرار گیرد، گفت: امروز با وجود ۱۱۸۴ ماده مخدر و روانگردان در سطح دنیا، به هر چیزی که مصرف می‌شود باید با دیده شک و تردید و ابهام نگاه کنیم.
کاظمی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه امروز باید مسیرهای حرکت علمی خود را بر مبنای حل مسائل قرار دهیم، اظهار کرد: کشور مسائل اساسی دارد که باید به آنها توجه کرد و از طریق و روش علمی حل شود.
قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر ادامه داد: ۱۱۴ سال می‌شود که در دنیا مبارزه جدی و بی‌امان در حوزه مبارزه با مواد مخدر دنبال می‌شود. شاید ۵۰ سال آن با رویکرد علمی و جامع در حوزه درمان و پیشگیری مبتنی بر رویکردهای علمی است، اما با وجود ۱۱۴ سال مبارزه جهانی و موفقیت‌های ایران در حوزه علمی و سخت افزاری و نرم افزاری، همچنان روند فزاینده مصرف و شیوع، در تمام کشورها وجود دارد.
گردش سود ۴۰۰ ـ ۵۰۰ میلیارد دلاری قاچاق موادمخدر
او معتقد است بخشی از این روند فزاینده به حوزه عرضه برمی‌گردد. همچنین یکسری عوامل مربوط به حوزه‌های اقتصادی و نگاه‌های سودآور و کلان که نصیب سوداگران مرگ می‌شود، است. سود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد دلاری، گردش سود اقتصادی این حوزه است.
کاظمی با اشاره به ضعف‌های ساختاری و قانونی که در کشور و دنیا داریم باعث افزایش این روند شده است، گفت: یکی از چالش‌های جدی ما در این حوزه، چالش‌های قانونی است که باید رفع شود اما بحران‌های مختلفی که در دنیا به صورت خواسته یا ناخواسته ایجاد می‌شود باعث شده در سمت عرضه رشد فزاینده‌ای را داشته باشیم و البته در سمت مصرف‌کنندگان تغییرات الگوها، فقدان دانش، مشکلات اجتماعی و فرهنگی باعث شده که این رشد فزاینده شکل گیرد.
افزایش ۲۳ درصدی مصرف موادمخدر نسبت به دهه گذشته
او افزود: حاکمیت مطلقِ امروز فضای مجازی بر زندگی آحاد مردم بر بخش‌های مختلف باعث تغییر الگوی مصرف، الگوی دسترسی و توزیع، الگوی کشت، الگوی تولید و حتی الگوی مواد شده و اینها از عواملی است که باعث شده امروز شرایط فزاینده‌ای را در جهان داشته باشیم. قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به وضعیت جهانی مبتنی بر گزارش ۲۰۲۳ سازمان ملل گفت: روند مصرف مواد مخدر نسبت به دهه گذشته ۲۳ درصد افزایش داشته است و میزان مصرف مواد مخدر میان جوانان در بسیاری از کشورها بیشتر از نسل قبلی است. «کانابیس‌ها» همچنان پرمصرف‌ترین ماده مصرفی در جهان هستند.
الگوی جنسیتی و سنی مصرف موادمخدر در حال تغییر است
به گفته قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر، مرگ و میر ناشی از اختلال مصرف مواد مخدر ۱۷.۵ درصد در سطح جهان افزایش یافته و الگوی جنسیتی و سنی در حال تغییر است.
او یادآور شد: امروز راهی نداریم تا مرزهای دانش اعتیاد را با نگاه جامع تقویت کنیم؛ حوزه‌های فرهنگی و پیشگیری امروز اولویت نظام جمهوری اسلامی ایران است و نیازمند تولید محتوای خاص داریم. اکنون مشکل ما در حوزه فرهنگی و پیشگیری این است که نتوانسته‌ایم دانش تخصصی حوزه فرهنگی و پیشگیری را متناسب با جامعه مخاطب، متفاوت تولید کنیم.
درمان اعتیاد، نیازمند دانش روز
کاظمی گفت: نیازمند علوم و دانش سازمان یافته و جامع متکی بر برنامه‌ها و اقدامات میدانی و عملیاتی هستیم. مشکل دیگری که وجود دارد به روزآوری روش‌ها و فرایندها در حوزه‌های مختلف درمان است؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که نوع مواجهه ما با درمان معتادان از یک روش ثابت برخوردار است. او با اشاره به اینکه موضوع اعتیاد پیچیده و درمان آن نیز سخت است، اظهار کرد: به همان میزان پیچیدگی، مواجهه ما باید متفاوت و پیچیده باشد. نیاز به رشته‌های دانشگاهی ویژه در این حوزه داریم.
۱۱۲۳ کمپ برای معتادان در بهزیستی فعالیت دارد
از طرف دیگر سرپرست معاونت فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور نیز در این نشست با اشاره به اینکه تمرکز بهزیستی در پیشگیری از اعتیاد و صیانت از بهبودیافتگان است، گفت: ۱۱۲۳ کمپ برای معتادان در بهزیستی فعالیت دارد.
مهری سادات موسوی اظهارداشت: بهزیستی در همه بخش‌های اعتیاد از پیشگیری تا صیانت از بهبود یافته‌ها نقش دارد. ۵۵۰۰ تیم در حوزه پیشگیری فعالیت داشته‌اند و ۷۸۷ پایگاه سلامت اجتماعی و ۱۴۰ پایگاه خدمات اجتماعی داریم که در حوزه پیشگیری از اعتیاد فعالیت دارند و رویکرد ما اجتماع‌محور است.
اوافزود: چالش بزرگ ما در بهزیستی بحث معتادان متجاهر است و رویکرد ما فعالیت بیشتر غیر دارویی است و مساله معتادان متجاهر در بستر سازمان چندان نیست لذا درصدد هستیم با کاهش این مراکز در بهزیستی، تمرکز را در پیشگیری از اعتیاد و صیانت از بهبود یافتگان بگذاریم.
