آمار مرگ‌های خود خواسته هیچ‌وقت دقیق نیست. نه‌تنها در ایران که در بسیاری از کشورها اعلام این آمارها به نوعی ایجاد انگیزه محسوب می‌شود و به همین دلیل هم به صورت عمومی منتشر نمی‌شوند اما آیا واقعا برای جلوگیری از این اتفاق کاری صورت می‌گیرد.
رویکرد اجتماعی باید به چه شکلی باشد تا بتوان آمار این مرگ‌های خود خواسته را کاهش داد. أصلا چه عواملی باعث بروز این اتفاقات می‌شود؛ اینها مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد و از سوی مسوولان چاره‌ای برای آن اندیشیده شود وگرنه منتشر نکردن آمار به تنهایی تنها پاک کردن صورت مساله‌ای است که با جان انسان‌ها سر و کار دارد. بر اساس آمارهای جهانی هر ۴۰ ثانیه یک نفر در جهان به مرگ خود خواسته جان خود را از دست می‌دهد. در واقع سالانه بیش از ۸۰۰ هزار نفر به دلیل خودکشی در دنیا جان می‌بازند. این آمار در کشورهایی که امکانات رفاهی کمتری دارند نسبت به کشورهایی که سطح امکانات و شادی در آنها نرمال و حتی بالاست بیشتر است.
در اکثر کشورهایی که مردم با مشکلات اقتصادی مواجه هستند این آمار افزایش چمشگیری دارد. البته فقط عوامل اقتصادی در این امر دخیل نیست و فرد ممکن است به واسطه زندگی اجتماعی، خصوصی و... دست به این کار بزند و به زندگی خود پایان بدهد. اما مهم‌ترین عامل در اکثر کشورها سرخوردگی‌های اجتماعی و اقتصادی عنوان می‌شود. مساله اینجاست که یک فرد در یک روز و یک لحظه تصمیم به انجام چنین کاری نمی‌گیرد. فرآیندی طی می‌شود تا فرد دست به خودکشی بزند. بیش از همه افسردگی در افراد منتهی به چنین اتفاقی می‌شود.
از سوی دیگر وقتی افراد نمی‌توانند چشم‌اندازی برای آینده خود ترسیم کنند و دچار سردرگمی و ناامیدی می‌شوند بیش از هر چیز به این فکر می‌کنند که زندگی شان ثمری ندارد و باید به آن پایان دهند. اما مسوولیت اجتماعی افراد در برابر پایین آوردن نرخ مرگ‌های خودخواسته چه می‌شود؟ مسوولان چه مسوولیتی برای کاهش این آمار دارند؟ و ده‌ها سوال دیگر که باید پاسخی برای آنها پیدا کرد تا شاید بتوان مانع از بروز این اتفاق تلخ در جامعه شد.
حرف نزدن در این باره دردی را دوا نمی‌کند
مهرنوش بهاری، روانشناس در رابطه با محرمانه شدن آمار خودکشی به «تعادل» می‌گوید: حرف نزدن در این باره و عدم ارایه آمار دردی را دوا نمی‌کند. متاسفانه ما در شرایطی قرار داریم که اکثر افراد جامعه از اختلالات روانی رنج می‌برند. این اختلالات روانی می‌تواند هر فردی را مستعد پایان دادن به زندگی‌اش کند. باید قبل از هر چیز به این فکر کنیم که خودکشی اتفاقی نیست که در لحظه به ذهن فرد برسد و به آن دست بزند. معمولا افراد مدت‌های طولانی به آن فکر می‌کنند. هیچ کس دلش نمی‌خواهد به زندگی‌اش پایان بدهد. به خصوص در کشور ما که مسائل دینی هم مانع از این کار می‌شود اما با تمام این اوصاف چرا باید آمار خودکشی در کشور تا این حد افزایش داشته باشد. حتی افرادی که پا به سن گذاشته‌اند هم در مواردی دست به این کار می‌زنند. او می‌افزاید: هیچ‌وقت به خودکشی به عنوان یک مساله اورژانسی فکر نکرده‌ایم در حالی که این مساله حتی اگر برای جلب‌توجه باشد باید در موارد اورژانسی قرار بگیرد.
در ثانی باید عواملی را که منجر به این تصمیم می‌شوند شناسایی کنیم. در حال حاضر در کشور ما مشکلات اقتصادی و معیشتی یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث می‌شود افراد به مرگ خود خواسته دست بزنند. طی چند سال گذشته خبر خودکشی چند کارگر رسانه‌ای شد. این در حالی است که می‌دانیم بسیاری از این اخبار اصلا رسانه‌ای نمی‌شوند. مساله محرمانه بودن آمار خودکشی در کشور ما مربوط به امسال و پارسال نیست سال‌هاست که سخت‌گیری‌هایی در این زمینه صورت می‌گیرد.
نبود ثبات و امنیت روانی عامل موثری در اقدام به خودکشی است
این روانشناس می‌گوید: به عقیده بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان استفاده از کلمه خودکشی در تیتر اخبار می‌تواند تاثیر منفی بر روی افراد داشته باشد اما این نمی‌تواند تنها دلیل افراد برای اقدام به این کار باشد. شما وقتی در شرایط اجتماعی زندگی می‌کنید که هیچ ثبات و امنیت روانی ندارید، وقتی مشکلات اقتصادی و معیشتی هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود وقتی چشم‌انداز آینده برای شما تیره و تار است و نمی‌توانید به آینده امیدوار و خوشبین باشید تمام اینها می‌تواند در برخی از افراد عامل اقدام به خودکشی باشد.
بهاری در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: پرهیز از کلی گویی و روی آوردن به جزیی نگری در مسائل اجتماعی، ارایه رویکرد سیاسی و زمان‌بندی مشخص برای حل مشکل، پرهیز از رویکرد امنیتی و تشکیل اجماع بزرگ ملی و در نهایت انجام پژوهش‌های کیفی در رابطه با خودکشی را می‌توان از راهکارهای کاهش خودکشی در ایران برشمرد.
افزایش آمار خودکشی در ایران
این در حالی است که حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در هفتمین برنامه از نشست‌های انجمن روانشناسی ایران به مناسبت «10 سپتامبر؛ روز جهانی پیشگیری از خودکشی» گفت: آمار خودکشی در سال 1401 محرمانه است، اما می‌توانم بگویم که تعداد فوتی‌ها بیشتر شد. به‌طور کلی روند فوتی‌های ناشی از اقدام به خودکشی در کشور افزایشی است. در حوزه خودکشی، روندی که در ایران طی می‌کنیم، نگران‌کننده است.
او با اشاره به اینکه خودکشی قابل پیشگیری است، اذعان داشت: به همین دلیل جامعه جهانی با هدف افزایش آگاهی نسبت به این موضوع، ایجاد حساسیت در مدیران این حوزه و ارایه راهکارهای مختلف چنین روزی را نامگذاری کرده‌اند. اگر یک آسیب اجتماعی قابل پیشگیری است باید آن را به جامعه هشدار داد و در این زمینه آگاهی را بالا برد. پیشگیری از خودکشی هم یک کار همگانی است. موسوی چلک ضمن ابراز نگرانی از افزایش آمار خودکشی در ایران گفت: در حوزه خودکشی روندی که در ایران طی می‌کنیم، نگران‌کننده است. حساسیت‌هایی که باید در این مورد باشد، به تناسب اهمیت آن وجود ندارد.
معمولا در حوزه خودکشی آمارهای ثبتی با آمارهای واقعی فاصله معناداری دارد. این اختلاف آمار هم دلایل متفاوتی دارد؛ از جمله ثبت نشدن به موقع آن، پایگاه اجتماعی خانواده‌ها، نداشتن یک سیستم مستمر و دقیق ثبت، استفاده از بیمه و… . بنابراین این آمارها دقیق نیست، اما باز هم پیام‌های زیادی دارد. او با بیان اینکه آمار خودکشی مردان نسبت به زنان بیشتر است، گفت: حدود 40 درصد از افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند در گروه سنی 30 تا 49 ساله و 20 درصد از آنها در گروه سنی 18 تا 24 ساله هستند. حدود 32 تا 35 درصد از آنها نیز در گروه سنی 15 تا 29 ساله هستند.
۸۰۰ هزار خودکشی در سال
موسوی چلک رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در حالی این سخنان را بیان می‌کند که طی مصاحبه‌ای که در سال ۹۵ انجام داده نرخ خودکشی در ایران را ۸۰۰ هزار مورد در سال عنوان کرده است. البته بسیاری از این افراد نجات پیدا کرده‌اند اما مساله اینجاست که چرا باید چنین رقم بالایی از مرگ خودخواسته در کشور وجود داشته باشد.
لزوم تقویت رویکرد اجتماع‌محور
از سوی دیگر آرزو ذکایی‌فر، معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره برنامه جامع پیشگیری از خودکشی به ایلنا گفت: حق حیات بنیادین‌ترین حق انسانی به‌شمار آمده که سایر حقوق پیش بینی شده در اسناد بین‌المللی حقوق بشر و حقوق شهروندی مندرج در قانون اساسی متوقف بر حق حیات است. اهمیت این حق تا بدانجا است که حتی در شرایط اضطراری نیز نمی‌توان آن را نقض کرد؛ بنابراین تمامی دولت‌ها مکلف هستند تمهیداتی را در جهت پاسداری از حق حیات تمام شهروندان خود فراهم کنند.
او ادامه داد: از آنجا که پدیده خودکشی یک آسیب چند وجهی بوده و از دیدگاه علوم مختلف همچون روانشناسی، جامعه‌شناسی، پزشکی، جرم‌شناسی و حقوق کیفری قابل تحلیل و بررسی است؛ لذا، طراحی برنامه‌ای جامع به منظور کنترل و کاهش این آسیب نیازمند طراحی برنامه‌ای ملی و میان رشته‌ای بوده است؛ جمهوری اسلامی ایران با استناد به شرع مقدس اسلام، قوانین داخلی و بین‌المللی، در طی سال‌های متمادی اقدامات تخصصی و هدفمندی را در پیشگیری از بروز و شیوع این آسیب به موقع به اجرا قرارداده است؛ چه اینکه در برنامه کشوری پیشگیری از خودکشی که توسط وزراتین بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ و وزارت کشور در سال ۱۴۰۰ تدوین شده؛ و شرح وظایف و اختیارات کلیه دستگاه‌های اجرایی ذیصالح، از جمله سازمان بهزیستی کشور، که در حال حاضر به استناد جزء ۸ از بند پ ماده ۵۷ قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور، متولی اصلی سلامت اجتماعی در کشور، با رویکرد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی شناخته شده؛ در این سند پیش بینی شده است.
معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ادامه داد: براین اساس، معاونت پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، در راستای وظایف ماهوی خود از سال ۱۳۹۷ برنامه مداخله هدفمند در محلات و اجرای برنامه پیشگیری اجتماع محور از خودکشی را در ۵ استان کشور، بر اساس نتایج به دست آمده از رصد آسیب‌های اجتماعی و آمار ارایه شده توسط پزشکی قانونی و دانشگاه علوم پزشکی که بالاترین میزان خودکشی منجر به فوت و اقدام را داشته‌اند، تدوین و اجرا کرده و در ادامه از سال، ۱۳۹۹ بدلیل تفییرات روند و تأثیرات روانشناختی، اجتماعی و اقتصادی خودکشی برخانواده و جامعه، موجب گردید تا برنامه جامع پیشگیری از خودکشی در کل کشور را طراحی و اجرا کند.
