گروه انرژی|
دنیل یرگین|
منبع: جستجو؛ انرژی، امنیت و ساخت دوباره جهان مدرن| 2011
بیژن زنگنه وزیر نفت دیروز اعلام کرد که احتمالا هفته آینده 3 میلیون بشکه نفت خام در بورس عرضه خواهد شد. موضوع عرضه نفت در بورس انرژی، بعد از 2 تجربه «خوب» در ماه آبان به حال تعلیق درآمد. عوامل متعددی بر وقفه عرضه نفت در بورس از 20 آبان به این سو دخیل بوده‌اند. اما حال به نظر می‌رسد روند امور برای بازشدن دوباره پای نفت به بورس در حال تسریع هستند. مدیرعامل بورس انرژی در تاریخ 2 دی با اشاره به موافقت شورای عالی هماهنگی اقتصادی (با حضور سران سه قوه) با تداوم عرضه نفت در بورس، از دریافت کد معاملاتی از سوی مشتریان خارجی برای خرید نفت ایران در بورس انرژی و حتی رایزنی برخی «سفارتخانه‌ها برای کسب اطلاعات درباره خرید نفت از بورس» خبر داد. همچنین رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز روز شنبه هفته گذشته از صدور مجوز فروش ۱۰۰ درصد ریالی نفت در بورس خبر داد.
روز 6 آبان، نخستین باری بود که نام تجاری «نفت خام سبک شرکت ملی نفت ایران» روی تابلوی معاملات بورس انرژی نقش بست تا برای اولین بار در تاریخ ایران، نفت در بورس داخلی معامله شود. قرار شد که هر ایرانی یا خارجی که دارای کد معاملاتی بورس انرژی باشد بتواند در آن عرضه، نفت خریداری کند. کف خرید نیز 35 هزار بشکه تعیین شده بود.
اولین خبر از فروش اول نفت در بورس اما 18 روز پیش از این تاریخ و در 18 مهر منتشر شد ه بود. در پیش‌اطلاعیه عرضه نفت‌خام در رینگ بین‌الملل بورس انرژی ایران آمده بود که وزارت نفت تا پایان مهر ماه میزان «یک میلیون بشکه» نفت خام را در بورس انرژی عرضه خواهد کرد. اما به دلیل آنچه بیژن زنگنه وزیر نفت آن را «داشتن صدها مساله برای حل شدن» خواند این اتفاق حدود یک ماه به طول انجامید. بر اساس آنچه وزیر نفت ایران عنوان کرد «توافق سران 3 قوه» بر سر عرضه نفت خام در بورس در مسیر انجام شدن این مهم، نقشی اساسی ایفا کرد.
البته نباید از یاد برد که ایران پیش‌تر یک تجربه ناموفق در زمینه عرضه نفت در بورس البته با ساز و کاری متفاوت با آنچه روز 6 آبان رخ داد را در فاصله بین فروردین 93 تا مرداد همان سال تجربه کرد. در ساز و کار جدید فروش نفت خام سبک ایران در بورس به صورت 20 درصد ریالی و 80 درصد ارزی بود که تسویه بخش ریالی (بر اساس نرخ تسعیر سنا) به‌صورت نقدی قبل از تحویل محموله و تسویه بخش ارزی به صورت اعتباری، با ارائه ضمانت‌نامه بانکی تعهد پرداخت ریالی معتبر از بانک‌های مورد قبول شرکت ملی نفت ایران، پس از تحویل محموله صورت گرفت. در اطلاعیه‌ای که چندی پیش از نخستین عرضه از سوی بورس انرژی منتشر شد عنوان شده بود که عرضه نفت در بورس انرژی که از 6 آبان ماه آغاز می شود تا 13 آبان ادامه دارد و پس از جمع‌بندی و ارزیابی دوباره، تصمیم نهایی اعلام می شود. اما این مدت نیز به درازا کشید و پای نفت تا 20 آبان به بورس انرژی کشیده نشد. شرکت ملی نفت ایران برای عرضه دوم، انعطاف‌پذیری‌های بیشتری برای کمک به رونق گرفتن بورس نفت انجام داده بود؛ برای مثال، مهلت تسویه بهای نفت خریداری شده از 50 روز پس از زمان بارگیری به 60 روز افزایش یافت. مهلت بارگیری نیز پیش‌تر بازه‌های 30 روزه و 60 روزه اعلام شده بود. در نهایت، در دومین مرحله فروش نفت خام در بورس انرژی 700 هزار بشکه نفت خام به نرخ بشکه‌ای 64 دلار و 97 سنت داد و ستد شد.
توقف و شروع دوباره
اما بعد از 20 آبان خبرهای منتشره از عرضه نفت در بورس کاهش یافت. شاید بتوان بخشی از وقفه ایجاد شده در عرضه دوباره طلای سیاه در بورس را بحث‌هایی مربوط به نوع تسویه ارزی یا ریالی دانست. حال اما این‌طور پیداست که بار دیگر توجه‌ها به عرضه نفت در بورس انرژی افزایش یافته است. یکی از مهم‌ترین تحولات در پایان ماه گذشته رخ داد. در جلسه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی در تاریخ ۲۷ آذرماه که به ریاست رئیس جمهور و با حضور رؤسای قوای مقننه و قضاییه تشکیل شد، بیژن زنگنه، وزیر نفت با ارائه گزارشی از اجرای مصوبه پیشین شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی درخصوص فروش نفت در بورس انرژی، راهکارهای آن وزارتخانه در زمینه عرضه گسترده‌تر نفت در بورس انرژی را مطرح کرد که به تصویب رسید.
چند روز بعد از آن، محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی و عضو شورای عالی هماهنگی اقتصادی در گفتگو با فارس با اشاره به توافق سران قوا درباره عرضه نفت خام در بورس گفت: «ما هم در جلسه شورا نظر مثبت‌مان را اعلام کردیم. بر اساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی، قرار است بحث عرضه نفت در بورس انرژی استمرار پیدا کند. همچنین شرایط قبلی که بخشی از آن ارزی و بخش از آن ریالی بود تسهیل می‌شود».
بخش مهم‌تر صحبت‌های پور ابراهیمی اما به امکان «صددرصدی فروش ریالی» نفت در بورس مربوط می‌شد. وی در این باره گفت: «بر اساس مصوبه تقریبا حتی تا صد درصد ریالی هم می تواند انجام شود. البته این اختیاری است که به وزارت نفت داده شده است تا بتواند حتی تا سقف صد درصد هم به صورت ریالی تسویه کند. لذا این مساله حتما بر ساختار بورس نفت و ظرفیت بورس انرژی اثر مثبت خواهد داشت».
بازگشت قریب‌الوقوع نفت به بورس
بیش از یک ماه از آخرین عرضه نفت خام در بورس که در دو مرحله صورت گرفت، می‌گذرد و آخرین اخبار حاکی است که احتمالا هفته آینده بورس برای بار سوم، میزبان نفت خام می‌شود.
به گزارش ایسنا، حدود 10 روز پیش، شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس اوراق بهادار، درباره احتمال عرضه مجدد نفت در بورس انرژی اعلام کرد که «با وزارت نفت در این مورد وارد مذاکره شده‌ایم که نفت به صورت کاملا ریالی در بورس عرضه شود. هر زمان که وزارت نفت بگوید ما آماده عرضه نفت در بورس هستیم». محمدی درحالی از احتمال عرضه نفت خام در بورس خبر داد که روز گذشته وزیر نفت، با بیان این‌که شاید هفته آینده عرضه مرحله سوم نفت در بورس رخ دهد، به خانه ملت گفته است: «خریداران نفت در بورس توانسته‌اند طلای سیاه را صادر کنند و مشکلی در این زمینه وجود نداشته است».
بیژن زنگنه با اشاره به فروش دو مرحله‌ای نفت در بورس، گفت: «گزارش این دو مرحله فروش به شورای عالی اقتصادی قوای سه‌گانه ارائه و مجوز جدید از سران سه قوه برای مرحله جدید فروش نفت در بورس اخذ شد». وزیر نفت همچنین با بیان این‌که به زودی اطلاعیه‌ای درباره مرحله سوم فروش نفت در بورس صادر می‌شود که شاید هفته آینده این عرضه رخ دهد، افزود: «در این راستا مجوز لازم از سران سه قوه اخذ شده که 3 میلیون بشکه نفت در بورس به‌صورت 100 درصد ریالی با ارز سنا به فروش برسد. اگر فردی به خرید ارزی نفت در بورس تمایل داشت نفت به صورت ارزی به این شخص ارائه و اگر فردی به خرید ریالی نفت تمایل داشت عرضه به صورت ریالی انجام می‌شود».
