گروه انرژی|
پالایش نفت خام و تولید فراورده‌های با ارزش افزوده بیشتر علاوه بر آنکه برای تولیدکنندگان عمده نفت فی‌نفسه دارای ارزش محسوب میشود، برای کشوری مثل ایران که در دوره‌های مختلف تحت تحریم‌های سنگین نفتی از طرف امریکا قرار گرفته است اهمیت حیاتی دارد. تجربیات چند سال اخیر نشان داده است که صادرات تک‌محصولی متکی به نفت، آسیب‌پذیری نسبت به تحریم‌ها را افزایش می‌دهد، در حالی که امکان تحریم فراورده‌های متنوع نفتی به مراتب کمتر خواهد بود. بدین منظور جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای تأمین هزینه‌های گزاف تأسیس پالایشگاه متداول‌ترین راه خواهد بود. از آنجا که تحریم‌های امریکا بر حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی در واحدهای نفتی موثر بوده‌اند، راه‌حل منطقی، استفاده از سرمایه بالقوه داخلی برای پیشبرد این طرح‌ها است. با این تفاسیر، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی امکان عملی جذب سرمایه‌های مردمی را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که با توجه به حجم 1700 هزار میلیارد تومانی «نقدینگی سرگردان» در کشور، در صورتی که دولت نیز تسهیلاتی تحت عنوان «تنفس خوراک» 1 تا 2 ساله را به سهامداران پالایشگاه‌ها اعطا کند، امکان جذاب شدن سرمایه‌گذاری مردمی در این بخش فراهم میشود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی درباره «طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی»، امکان تحقق آن را مورد ارزیابی قرار داد. در این گزارش ذکر شده است که ایران بطور میانگین 3 میلیون و 900 هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کند که 1 میلیون و 700 هزار بشکه در داخل به عنوان خوراک واحدهای پالایشگاهی استفاده میشود و 2 میلیون و 200 هزار بشکه از آن به صورت خام به خارج از کشور صادر میشود. بنابراین سهم صادرات از نفت تولیدی ایران 58 درصد است.
این گزارش بیان می‌کند که «یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایالات متحده امریکا برای تحریم ایران در سال‌های 1391-1390 و تحریم‌هایی که از آبان‌ماه 1397 نیز مجدداً توسط این کشور اعمال شده است، تحریم فروش نفت است.» صادرات تک‌محصولی ایران این امکان را به دست دشمنان می‌دهد که به راحتی با تحریم نفت، اقتصاد ایران را با مشکل مواجه کنند. بنابر این، «یک استراتژی هوشمندانه در حوزه انرژی که غیر از بی‌اثر کردن تحریم‌ها می‌تواند ثمرات قابل توجهی در حوزه‌های دیپلماسی، اقتصاد و کارآفرینی نیز داشته باشد افزایش ظرفیت فراورش نفت و میعانات گازی به اندازه تمام نفت و میعانات گازی تولیدی در کشور است به صورتی که تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی نیز برای سهم مناسبی از آن متناسب با بازار منطقه‌ای مهیا شود.»
اما توسعه ظرفیت پالایشگاهی نیاز به سرمایه‌ای در حدود 400 هزار میلیارد تومان دارد. در حالت عادی جذب سرمایه خارجی راهی مطمئن برای تأمین سرمایه در این حوزه بود اما بنا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، چند سالی است که توسعه ظرفیت پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی کشور با برخی مشکلات زیرساختی مواجه است که باعث کاهش کمی تعداد طرح‌های تعریف شده پالایشی و پتروپالایشی و همچنین موجب طولانی شدن دوره ساخت معدود‌طرح‌های تعریف شده گشته است.
بر اساس این گزارش، از میان مشکلات زیرساختی مذکور می‌توان مشکل «تأمین مالی» و «به ثمر نرسیدن فاینانس‌های خارجی» را خصوصاً پس از اعمال تحریم‌های امریکا به عنوان مهم‌ترین مانع توسعه طرح‌های پالایشی و پتروپالایشی دانست. به همین منظور در این گزارش به ارایه طرحی برای تأمین مالی داخلی پروژه‌های مذکور به کمک منابع مردمی با اجرای بخش غیردولتی و حمایت دولت از طریق «اعطای تنفس خوراک» پرداخته شده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، منظور از تنفس خوراک را «اعطای خوراک در تمام یا بخشی از سال‌های اول و دوم پس از بهره‌برداری واحد» عنوان کرد. بر این اساس، هزینه خوراک در این مدت می‌تواند «به عنوان وام دولت به مجموعه سهامداران پالایشگاه یا پتروپالایشگاه به حساب آید و طی 12 سال با نرخ سود 4 درصد ارزی بازپرداخت شود. این اقدام نرخ بازده داخلی طرح را تا 5 درصد افزایش می‌دهد و مهم‌تر از آن به جذابیت طرح برای استقبال مردم و سرمایه‌گذاران داخلی در راستای تأمین‌سرمایه سریع پروژه منجر میشود.»
یکی دیگر از موضوعات مورد توجه این گزارش، امکان‌سنجی سرمایه‌گذاری مردمی و پیش‌بینی ظرفیت سرمایه‌ای در دست مردم بوده است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در این رابطه به مساله نقدینگی سرگردان تکیه کرده است. بر این اساس «کشور در ماه‌های اخیر با مساله، نقدینگی‌های سرگردان و التهابات ناشی از آن در بازار سرمایه مواجه شده است که بهترین راه کنترل آن هدایت نقدینگی مردم به سمت پروژه‌های مولد و صنایع زیرساختی است که توسعه صنعتی، اشتغال و ارزش‌افزوده را به صورت بلندمدت برای کشور به همراه خواهد داشت. فراورش کل نفت صادراتی کشور به حجم 2/2 میلیون بشکه در پتروپالایشگاه‌های با فناوری روز، به 400 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری طی 8 سال احتیاج دارد که به معنای سرمایه‌گذاری 50 هزار میلیارد تومانی در هر سال است و در مقایسه با نقدینگی 1700 هزار میلیارد تومانی موجود در جامعه رقم غیرقابل دسترسی به نظر نمی‌آید و برابر 3 درصد کل نقدینگی موجود در کشور در هر سال است.»
