گروه راه و شهرسازی|
در حالی که ترانزیت کالا از ابتدای سال تاکنون، از مرزهای جاده‌ای کشور به 8 میلیون تن و از بنادر به 10 میلیون تن رسیده است، برخی برآوردهای کارشناسی حاکی از این است که با زیرساخت‌های موجود تا ۵۰ میلیون تن ترانزیت کالا در سال نیز دست یافتنی است. و این در حالی است که بر اساس اعلام سازمان تجارت جهانی، بیش از ۱۰۰ میلیون تن کالا از اطراف کشورمان در سال جابه‌جا می‌شود ولی ما این فرصت را از دست داده‌ایم. از آنجا که ترانزیت هر تن کالا، درآمدی معادل فروش یک بشکه نفت خام دارد، می‌توان گفت که اقتصاد ایران از محل ترانزیت کالا، درآمد قابل توجهی را هر ساله از دست می‌دهد. درآمدی که در کنار بارور شدن حمل و نقل هوایی، ریلی و دریایی می‌تواند جایگزین یا مکمل مناسبی برای درآمدهای نفتی باشند. ضمن اینکه رشد شقوق مختلف ترابری بر خلاف صنعت نفت که صنعتی سرمایه بر است، کمتر وابسته به سرمایه است و از اشتغالزایی بیشتری نسبت به صنعت نفت برخوردار است. در همین رابطه، ابراهیم محمدی، عضو هیات عامل صندوق توسعه حمل و نقل معتقد است ترانزیت یک نوع از تجارت و کسب و کار است نه جابه‌جایی کالا از یک مبدأ به مقصد؛ شما وقتی کالایی را از کشوری به کشور دیگر از طریق خاک خود منتقل می‌کنید مانند ایجاد جوی آب است که در کنار آن آبادانی و زندگی رشد می‌کند؛ ترانزیت هم همین گونه است؛ اگر برای آن سامانه‌ای ایجاد نشود و این جریان آب به یک جریان دایمی تبدیل نشود، اگر رقبا آن را از ما بگیرند، دیگر امکان بازگرداندن این جریان و حرکت به خاک کشورمان وجود ندارد. وی با بیان اینکه ترانزیت می‌تواند در کنار خود سرمایه‌گذاری جذب کند و زیرساخت‌ها را توسعه دهد، گفت: متأسفانه این جریان را از دست داده‌ایم و تغییر شرایط ژئوپلیتیک منطقه کاملاً محسوس است؛ ما همچنان در منطقه قره باغ، مشکل ارتباط با ارمنستان به عنوان عضو اتحادیه اوراسیا را داریم؛ شاید به‌طور موقت آن را حل کرده باشیم، اما ترکیه هنوز هم دنبال دسترسی مستقیم به آسیای میانه از طریق آذربایجان است. عضو هیات عامل صندوق توسعه حمل و نقل یادآور شد: آیا در حالی که در صادرات برخی کالاها از جمله نفت تحریمیم، سعی کردیم برای جبران کاهش درآمدهای صادراتی، در جذب ترانزیت کالاهای آسیای میانه اقدامی کنیم؟ یا اینکه کالاهای هند را به اروپا برسانیم؟ تبدیل تهدیدها به فرصت در ترانزیت، به همین موارد برمی‌گردد. وی افزود: برخی کشورهای همسایه ما یا برخی کشورهای جنوب خلیج فارس، مشتری غلات قزاقستان هستند؛ چرا برای ترانزیت این کالاها تلاشی نشد؟ غیر از ترانزیت، حتی در حمل کالاهای داخلی هم نتوانسته‌ایم سامانه‌های اطلاعاتی در خصوص نقطه‌یابی حمل این کالاها ایجاد کنیم که چه کالاهایی از چه مبادی با ریل و چه کالاهایی با جاده قابل حمل است. محمدی ادامه داد: ترانزیت را می‌توان به عنوان شاخصه ارتقای امنیت ملی در نظر گرفت؛ چون با ترانزیت امنیت اقتصادی ایجاد می‌شود؛ وقتی در پایانه‌های مرزی بتوانیم برای ساکنان از طریق ترانزیت، درآمد ثابت ایجاد کنیم، هیچگاه فردی وارد مقوله قاچاق نمی‌شود؛ چون به تجارت مرزی و ترانزیت از مرزها اهمیت نداده‌ایم، قاچاق در مرزها افزایش یافته است.
ترانزیت مشمول تحریم نیست
وی با تأکید بر اینکه ترانزیت مشمول تحریم نیست، تصریح کرد: ترکیه کریدور لاجورد را علی رغم اینکه امنیت ندارد، راه‌اندازی می‌کند؛ کریدوری که از افغانستان وارد ترکمنستان شده و سپس از طریق بندر ترکمن باشی با کشتی‌های رو-رو به بندر باکو می‌رود سپس از آنجا از طریق کشورهای همسایه ما به خلیج فارس می‌رسد؛ در حالی که طی این مسیر از خاک ایران به مراتب ارزان‌تر و کوتاه‌تر است. معاون سابق سیر و حرکت شرکت راه آهن با اشاره به تردد ۵ رام قطار حامل کالاهای چینی از خاک ایران گفت: تصویب کردیم تا هر کانتینر ۲۰ فوت ۱۲ سنت در کیلومتر و ۴۰ فوت، ۲۰ سنت در کیلومتر از چین به ایران بیاید؛ اما ادامه اجرای این قطار متوقف شد و دیگر ادامه نیافت که جای سوال دارد. اگر این خط ترانزیتی به صورت دایمی راه می‌افتاد، دیگر تحریم‌ها بی‌اثر می‌شد.
درآمد ترانزیت هر تن معادل درآمد یک بشکه نفت
وی با تأکید بر اینکه هر یک تن ترانزیت درآمدی معادل فروش یک بشکه نفت خام دارد، بیان کرد: با زیرساخت‌های موجود می‌توانیم تا ۵۰ میلیون تن ترانزیت کالا داشته باشیم؛ بر اساس اعلام سازمان تجارت جهانی، بیش از ۱۰۰ میلیون تن کالا از اطراف ما در سال جابه‌جا می‌شود ولی ما این فرصت را از دست داده‌ایم. محمدی اضافه کرد: اگر تفکر راهبردی بر سیاست‌های حمل و نقل حاکم شود، می‌توانیم به ترانزیت سالانه ۵۰ میلیون تن کالا دست یابیم؛ در حال حاضر در داخل کشور سالانه ۵۰ میلیون تن کالا جابه‌جا می‌شود؛ در حالی که در ترانزیت، نیازی به اضافه کردن واگن جدید نیست چون واگن‌های کشورهای آسیای میانه و CIS از خاک کشور عبور می‌کند؛ آنهایی که می‌گویند واگن برای ترانزیت کم است، راه را اشتباه می‌روند؛ ما برای ترانزیت فقط کشنده نیاز داریم. وی ادامه داد: ترانزیت انبارها و مخازن بنادر جنوبی و پایانه‌های بنادر شمالی را فعال می‌کند که اینها نیز به خودی خود درآمدزایی برای صنعت حمل و نقل کشور است. ولی در حال حاضر فقط برای هر کانتینر ۵۰ دلار می‌گیریم که از مرزهای زمینی به بنادر جنوبی منتقل کنیم حال آنکه تخلیه و بارگیری در بنادر، انبارش کالاها در انبارها و سیلوهای بندر، بیمه کشتی‌ها و… هر کدام می‌تواند جداگانه درآمد برای کشور داشته باشد.
در شاهراه قرار داریم اما دیگری منتفع می‌شود
عضو هیات عامل صندوق توسعه حمل و نقل گفت: در حالی که کشوری مانند جمهوری آذربایجان که در یک منطقه مسدود و بسته قرار دارد، توانسته از محل بی‌تفاوتی ما به ترانزیت، این صنعت را برای کشور خود فعال کند ولی ما در شاهراه هستیم؛ اگر تردد کشتی‌های رو-رو را از بنادر شمالی فعال کرده بودیم، می‌توانستیم ترانزیت کشورهای حاشیه دریای خزر و تردد کشتی‌ها از بنادر اکتائو، ترکمن باشی و آستاراخان را به بنادر شمالی کشورمان منتقل کنیم نه بندر باکو.
چرا ایجاد اسکله‌های رو-رو در بنادر شمالی موفق نبود؟
وی در پاسخ به این پرسش که چرا برای تردد کشتی‌های رو-رو از بنادر شمالی ما مشتری پیدا نشد و تجار و بازرگانان منطقه، همچنان حاضرند از مرز آستارا وارد بندر باکو شده و سپس از کشتی‌های رو-روی این بندر استفاده کنند، اظهار کرد: چون بندر باکو برای این موضوع سرمایه‌گذاری سنگینی کرده است؛ اسکله رو-رو نیاز به پسکرانه و دیپلماسی اقتصادی فعال دارد؛ ولی کدام یک از نمایندگان ایران در کشورهای منطقه توانسته‌اند برای انتقال بار تجار و بازرگانان به بنادر شمالی بازاریابی کنند؟
محمدی با تأکید بر اینکه ما در ترانزیت و زنجیره حمل و نقل، راهبرد برای خودمان تعریف نکرده‌ایم، ابراز داشت: راهبرد تنها شامل خط‌مشی‌گذاری نمی‌شود؛ بلکه باید چشم‌انداز و نقشه راه طراحی شود و برنامه‌ای که تدوین شده، بر اساس آن سال‌ها در حوزه ترانزیت کار شود؛ اگر می‌بینیم امروز قزاقستان این حجم عظیم غلات برای کشورهای مختلف تأمین می‌شود، قطعاً با یک برنامه کوتاه‌مدت نیست. چرا پنبه، گوگرد و غلات آسیای میانه از خاک ایران به خلیج فارس نمی‌رود؟
ترانزیت جاده‌ای به ۸ میلیون تن رسید
در این حال، داریوش امانی، رییس سازمان راهداری خبر داد: ترانزیت جاده‌ای از مرزهای کشور با رشد قابل توجه به ۸میلیون تن رسیده است. او همچنین اعلام کرد که ترانزیت از بنادر کشور از ابتدای سال به 10 میلیون تن رسیده است. امانی با اشاره به ورود بنادر چابهار، انزلی، فریدونکنار، آستارا، امیرآباد و… به چرخه واردات و حمل کالاهای اساسی تصریح کرد: از ابتدای سال تاکنون ۱۰ میلیون تن جابه‌جایی کالای اساسی از همه بنادر کشور داشته‌ایم که ۷.۳ میلیون تن آن به بندر امام خمینی (ره) اختصاص داشته است. رییس سازمان راهداری درباره مرزهای کشور تأکید کرد: در حال حاضر اکثر مرزهای ما باز است و جابه‌جایی، واردات، صادرات و ترانزیت کالا از اکثر پایانه‌های مرزی در حال انجام است.
