میلاد صادقی|
پژوهشگر حقوق هوافضا|
بیگمان ترابری هوایی بیش از همه اقسام ترابری، با اصطلاح «حقوق مصرفکنندگان» آشناست. مصرفکنندگان در ترابری هوایی، اصولا شامل دو دسته اشخاص هستند؛ یکی مسافران و ارسال‌کنندگان بار که کاملترین مصداق مصرفکنندگان ترابری هواییاند. دوم، اشخاص ثالث ازجمله مالکان زمینهای اطراف فرودگاهها که بر اثر عبور و مرور وسایل هوایی، وضعیت آنان تحت‌تاثیر قرار میگیرد. به‌همین دلیل، مصرفکنندگان هوایی محدود به مسافران هوایی نیستند و اصطلاح «حقوق مصرفکنندگان هوایی» گستردهتر از اصطلاح مشهور «حقوق مسافران هوایی» است. به نظر میرسد زمانی حقوق مصرفکنندگان هوایی به وجه احسن تضمین می‌شود که قانوننویسان در مرحله پیشبینی و تدوین حقوق و قضات و داوران در مقام حل و فصل اختلافات باور کنند که حقوق مصرفکنندگان هوایی حقوقی است غیرتکراری، غیرتکلیف مدارانه و مقدس (متعالی). سه ویژگی یادشده را بدین نحو می‌توان گزارش کرد:
1- مقصود از غیرتکراری بودن حقوق مصرفکنندگان هوایی آن است که حقوق مصرفکنندگان هوایی در پی شناسایی و تکرار دوباره حقوق مسلم، گذشته و پیش‌پاافتاده مصرفکنندگان نیست، بلکه درصدد آن است که حقوقی را بیش از آن حقوق معمولی، شناسایی کند. بیتردید اصطلاح «حقوق مصرفکنندگان هوایی» به تنهایی نشان از یک وضعیت مخصوص میدهد که حقوق گذشته از پس آن برنیامده است. برای مثال، این هنر و لطف دستورالعمل حقوق مسافر نیست که اقدامات اهانت‌آمیز یا غیرمسوولانه کارکنان در محیط فرودگاه، هواپیما یا ترمینال را مشمول پیگرد قانونی قرار دهد. برعکس اگر قانونی مالیات خروج را حذف کند یا آن را کاهش دهد، آن وقت می‌توان گفت که یکی از مصادیق حقوق مصرفکنندگان هوایی تحقق یافته است. مثال اخیر نشان میدهد که حقوق مصرفکنندگان هوایی فقط از متصدیان حمل و فرودگاهها، انتظار شناسایی حقوقی غیرتکراری ندارد، بلکه از اشخاص دیگری چون دولتها و سازمانهای بررسی‌کننده سوانح و حوادث نیز انتظاری اینچنینی دارد.
2- غیرتکلیف مدارانه بودن حقوق مصرفکنندگان هوایی بدین معناست که حقوق مصرفکنندگان هوایی همیشه در برابر تکالیف آنها قرار ندارد. بنابراین برخلاف این تصور رایج که حق و تکلیف دو روی یک سکهاند، حقوق مصرفکنندگان هوایی، بسان سکهیی است که روی آن، نام «حقوق مصرف» نقش بسته است. اگر جز این بود، باید در برابر اصطلاح «حقوق مصرفکنندگان هوایی» یا «حقوق مسافران هوایی»، اصطلاح دیگری با نام «حقوق تاجران هوایی» تاسیس میشد. با این وصف، باید تا سر حد امکان از وضع تکلیف بر مصرفکنندگان هوایی اجتناب کرد و حقوقی یک‌جانبه برای آنها به ارمغان آورد.
3- تقدس حقوق مصرفکنندگان هوایی به‌عنوان سومین ویژگی حقوق مصرفکنندگان هوایی بر آن است که حق مصرف به‌عنوان حقی مقدس و متعالی میتواند بر اصول حقوقی مهمی چون اصل آزادی قراردادی و حتی اصول عدالت و انصاف تقدیم و ترجیح یابد. پس اگر متصدی حمل به هر دلیلی حاضر به انعقاد قرارداد حمل با عدهای از مسافران نشود و این امتناع را به دستاویز حق آزادی قراردادی خود که در ماده 33 پیمان ورشو آمده است، توجیه کند، تقدس حق مصرف میتواند متصدی حمل را مجبور به انعقاد قرارداد حمل کند. برای مثال، اگر یک متصدی حمل خارجی در کشور خارجی دیگری از انعقاد قرارداد حمل با چند مسافر ایرانی امتناع کند، توسل به تقدس حق مصرف، آن متصدی ممتنع را در وهله نخست مجبور به انعقاد قرارداد حمل می‌کند و در وهله دوم (=در صورت خودداری از حمل مسافر) مکلف به جبران خسارت می‌کند.
