تلاش‌های زیادی در سطح جهان برای حذف یا جایگزینی دلار انجام شده است اما نتیجه‌بخش بودن آن نیازمند پشتوانه اقتصادی بوده و تنها حمایت و توافقنامه‌های سیاسی کافی به نظر نمی‌رسد. به گزارش ایرنا، صاحبنظران تمایل دارند تا در چارچوب علم اقتصاد پدیده‌های اقتصادی را مستقل از سیاست، فرهنگ و بطور کل سایر بخش‌های جامعه در نظر بگیرند و برای آن شأن و استقلال خاصی قایل هستند. اما، واقعیت این است که به ندرت بتوان مصداقی برای این دیدگاه پیدا کرد. در عمل، هرآنچه اقتصادی است به‌شدت با سیاست و فرهنگ در هم تنیده است. برای مثال، دلار به عنوان مهم‌ترین ارز جهانی، در کنار کمک به مبادلات اقتصادی به ابزاری برای فشار سیاسی بر سایر جوامع نیز تبدیل شده، طوری که دولت امریکا کشورهای زیادی را به بهانه‌های مختلف تحریم کرده است. تنها ابزار برای اعمال و نظارت بر این تحریم‌ها هم دلار است. بسیاری از صاحبنظران، تحلیلگران و مسوولان مختلف کشورهای مورد تحریم، این عمل را مصداق بارز تروریسم اقتصادی دانسته‌اند. حجت‌الاسلام «حسن روحانی»، رییس‌جمهور کشورمان نیز در روزهای اخیر به این موضوع اشاره کرده و استفاده امریکا از دلار به عنوان سلاح را مصداق تروریسم اقتصادی دانسته است.
جایگاه دلار و سایر ارزهای جهانی
بر اساس آخرین گزارش‌های منتشر شده، از میان ۱۰ ارز برتر بین‌المللی، «دلار»امریکا با ۲.۲ تریلیون مبادله روزانه، جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است.
بعد از دلار، «یورو» به عنوان پول مشترک اتحادیه اروپا و با اختصاص بیست درصد از ذخایر ارزی جایگاه دوم را دارد. طبیعی است که «ین» به عنوان واحد پول ژاپن که یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا را در اختیار دارد از مهم‌ترین ارزهای جهانی باشد و جایگاه سوم را از نظر میزان مبادلات ارزی به خود اختصاص دهد. «پوند» انگلیس، دلار استرالیا، دلار کانادا، «فرانک» سوییس، «یوان» چین، «کرون» سوئد و دلار نیوزلند در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بنابراین، این آمار و ارقام نشان می‌دهد که جایگاه جهانی پول رایج هرکشوری توسط توان اقتصاد آن تعیین می‌شود. در این شکی نیست که امریکا دارای اولین اقتصاد جهان است، اما استفاده یا سوءاستفاده سیاسی از این جایگاه تبعات گاه جبران‌ناپذیری برای اقتصاد جهانی و اعتبار قراردادهای بین‌المللی در بر داشته است.
چرا دلار امریکا؟
قدرت اقتصادی، نخستین تعیین‌کننده جایگاه واحد پول یک کشور در میان ارزهای بین‌المللی است. اما، قدرت نظامی، جنگ و غیره نیز می‌توانند به صورت غیر مستقیم تأثیرگذار باشند. برای نمونه، جنگ جهانی دوم یکی از عوامل شروع سلطه دلار بر اقتصاد جهانی بود. طبق پژوهش‌های انجام شده، در حالی که هنوز جنگ جهانی دوم به پایان نرسیده بود، در یکم جولای ۱۹۴۴، ۷۳۰ نفر از ۴۴ کشور جهان در شهر «برتون وودز» گرد هم آمدند تا درباره نظام پولی جدید بین‌المللی و به منظور تسهیل تجارت جهانی تصمیم‌گیری کنند. صاحبنظران ازکنفرانس برتون وودز به عنوان نقطه عطفی تاریخی در نظام بین‌المللی یاد کرده و بر چند مصوبه مهم آن تأکید می‌کنند: بر اساس یکی از این مصوبات، دلار امریکا به پول تجارت بین‌المللی تبدیل شد. از آنجایی که انتشار پول به پشتوانه نیاز داشت، انتشار دلار بر پایه ذخایر طلای بانک مرکزی امریکا نیز یکی دیگر از مصوبات مهم این کنفرانس بود. قرار بر این شد که هر اونس طلا ۳۵ دلار باقی بماند و در نهایت اینکه ایجاد نهادهایی مانند بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و سازمان تجارت جهانی نیز ریشه در توافق‌های این کنفرانس دارد.
بعدها در سال ۱۹۷۱، امریکا تصمیم گرفت که استاندارد طلا به عنوان پشتوانه دلار را یکجانبه لغو کند. محققان این تصمیم را نقطه عطف دیگری در تاریخ نظام پولی بین‌المللی می‌دانند. اهمیت این اقدام، بیش از هرچیز در آن بود که باعث شد تا جامعه جهانی به فکر تعیین ارزهایی برای جایگزینی دلار بیفتند.
تلاش‌هایی برای جایگزینی دلار
امروز مواردی همچون تغییر ارزش دلار و یکجانبه‌گرایی‌های امریکا در صحنه بین‌الملل باعث نگرانی بسیاری از کشورها و سرمایه‌داران بزرگی شده است که سرمایه‌های خود را به سرنوشت دلار این کشور گره زده‌اند. از زمان کنفرانس برتون وودز به این طرف، کشورهای مختلفی تلاش کرده‌اند تا با کمک یکدیگر یا در قالب ائتلاف‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در مقابل اقدام یکجانبه‌گرایانه امریکا ایستادگی کرده و جایگزینی برای دلار پیدا کنند. طبق دیدگاه کارشناسان، این کار به نوعی تلاش در جهت تغییر نظام پولی بین‌المللی بوده و نیازمند فراهم شدن شرایط خاصی است. برای مثال، اگر یک کشور خاص یا مجموعه‌ای از کشورها بخواهند چنین اقدامی انجام بدهند، باید دارای ذخایر ارزی فراوان بوده و سهم قابل توجهی در تجارت بین‌المللی داشته باشند. اتحادیه اروپا جزو پیشگامان این موضوع بوده است. تأسیس بانک مرکزی اروپا در سال ۱۹۸۹ و انتشار یورو به عنوان واحد پولی اروپا در سال ۱۹۹۹ میلادی از نشانه‌های بارز تلاش برای مقابله با سلطه دلار است.
همچنین، کارشناسان معتقدند که کشورهای حاشیه خلیج فارس مقدار قابل توجهی دلار به عنوان ذخیره ارزی دارند وکاهش ارزش دلار به معنی کاهش ارزش ذخایر و دارایی‌های آنها است. از این رو، تلاش‌هایی از سوی آنها برای استفاده از ارزهای دیگری همچون یورو به جای دلار صورت گرفته است. در موردی دیگر، روسیه و چین نیز در راستای حذف دلار از مبادلات تجاری خود اقدام کرده‌اند. اما به اعتقاد کارشناسان، این پیمان پولی به دلیل نوسان شدید و سقوط ارزش روبل با چالش جدی مواجه شد.
