گروه بورس امیرحسین مرادی فخر
بورس‌های بزرگ دنیا برای پوشش ریسک فعالان بازار سرمایه ابزارهای متفاوتی را به کار می‌گیرند؛ بر این اساس از قراردادهایی همچون سلف(forward)، نسیه یا اعتباری (credit)، آتی(futures contract) و آپشن(Option) در بازارهای سهام و کالایی برای کاهش ریسک فعالان بازار و سرمایه‌گذاران استفاده می‌شود. در این میان بورس اوراق و بورس‌های کالایی برای پذیرش و جذب سرمایه‌گذاران خارجی به ابزاری نیاز دارند که با بهره‌گیری از آن ریسک نوسانات نرخ ارز را پوشش داده تا به این ترتیب سرمایه‌گذار خارجی بتواند بخشی از آورده خود را با سرمایه‌گذاری در این بازار از نوسانات نرخ ارز محفوظ نگه دارد. به این ترتیب و از آنجا که در تمام بورس‌های بزرگ دنیا، بازار مشتقه ارزی برای رفع چنین نیازهایی در بورس‌های کالایی ایجاد شده، بورس کالای ایران نیز از چند سال گذشته در تدارک راه‌اندازی چنین بازاری است.
به گزارش«تعادل» شرکت بورس کالای ایران از سال 94 آمادگی خود را برای راه‌اندازی این بازار اعلام کرده است اما با توجه به اینکه بانک مرکزی به عنوان نهاد تصمیم‌گیر در امور ارزی کشور باید موافقت خود را در این زمینه اعلام کند هنوز بازار مشتقه ارزی در بورس کالای ایران راه‌اندازی نشده است. بانک مرکزی تک نرخی شدن ارز را یکی از شروط راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی یا همان بورس ارز اعلام کرده بود هر چند که به اعتقاد کارشناسان این بازار می‌تواند بدون تک نرخی شدن ارز نیز ایجاد شود. با وجود تمام صحبت‌هایی که تاکنون در این باره مطرح شده است اما سخنان رییس کل بانک مرکزی در هفته گذشته سبب شد امیدها به راه‌اندازی هر چه زودتر بورس ارز بیشتر شود. ولی‌الله سیف هفته گذشته عنوان کرد که در نخستین فرصت می‌توان بازار مشتقه ارزی را راه‌اندازی کرد. با این حال او مشخص نکرد که دقیقا منظورش از نخستین فرصت چیست؛ آیا هنوز تک‌نرخی شدن ارز برای راه‌اندازی بورس ارز نیاز است یا نه؟ اگر نیاز است چرا زمان راه‌اندازی بورس ارز را در نخستین فرصت اعلام کرده و برای تک‌نرخی کردن نرخ ارز تا پایان سال زمان خریده است؟
ولی‌الله سیف، رییس کل بانک مرکزی در حاشیه جلسه هیات دولت در هفته گذشته در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره زمان راه‌اندازی بورس ارز گفته بود که راه‌اندازی بورس مشتقات ارزی در شورای عالی بورس به تصویب رسیده است و در نخستین فرصت می‌توان آن را راه‌اندازی کرد. وی در ادامه اظهار کرده بود که منظور از بورس ارز می‌تواند شامل دو حوزه فروش فیزیکی ارز و نیز بورس مشتقات ارزی باشد. سیف در ادامه صحبت‌هایش عنوان کرده بود، سامانه‌یی شبیه بورس برای خرید و فروش ارز نیز طراحی شده که البته سامانه‌یی بین بانکی است و بانک‌ها به عنوان خریداران عمده ارز و بانک مرکزی در آن حضور دارند و به زودی این سامانه نهایی می‌شود. با این حال رییس کل بانک مرکزی در پاسخ به اینکه آیا ارز تک نرخی می‌شود، پاسخ داده بود: «این کار جزو برنامه‌های ماست و به احتمال زیاد تا پایان امسال اتفاق می‌افتد».
آمادگی کامل بورس کالا
بورس کالا آمادگی کامل خود برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی را از مدت‌ها پیش اعلام کرده است. مدیرعامل بورس کالا با بیان این جمله در گفت‌وگو با «تعادل» افزود: سامانه بازار آتی ارز و قوانین حاکم بر این بازار تعریف و در شورای عالی بورس نیز به تصویب رسیده است و همچنان در انتظار موافقت نهایی بانک مرکزی برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی هستیم. حامد سلطانی‌نژاد ادامه داد: راه‌اندازی بازار مشتقه ارز به خصوص در شرایط فعلی که صحبت از ورود سرمایه‌های خارجی به کشور مطرح است به مدیریت نوسانات غیرعادی ارز کمک می‌کند و با بهره‌گیری از این ابزار می‌توانیم نرخ ارز را پیش‌بینی کنیم.
مدیرعامل بورس کالا در ادامه به افزونی گرفتن درآمدهای ارزی غیردولتی در سال گذشته از درآمدهای ارزی دولتی اشاره و اظهار کرد: با توجه به این موضوع راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی می‌تواند کمک بسزایی به فعالان اقتصادی کشور کند و قصد ما راه‌اندازی این بازار برای پوشش نوسانات نرخ ارز و کنترل قیمت آن است. وی افزود: بورس کالا تمامی زیرساخت‌های نرم‌افزاری و قانونی درخصوص بازار مشتقه ارزی را فراهم کرده است و اگر مراجع مرتبط آماده شوند، مشکلی در راه‌اندازی این بورس وجود ندارد. او خاطرنشان کرد: تک نرخ شدن ارز یکی از اتفاقاتی است که بانک مرکزی روی آن تاکید داشته است و با توجه به صحبت‌های رییس کل بانک مرکزی مبنی بر تک‌نرخی شدن ارز تا پایان امسال به نظر می‌رسد، بازار مشتقه ارزی نیز تا پایان امسال راه‌اندازی شود.
سلطانی‌نژاد در ادامه صحبت‌هایش در پاسخ به این پرسش که صحبت‌هایی مبنی بر اینکه بازارهای آتی بورس کالا عمق مناسب برای پوشش نوسانات نرخ ارز را با توجه به سبقه بازار آتی سکه ندارد، عنوان کرد: ارزش معاملات بازار آتی و آپشن سکه در سال گذشته بیش از 39هزارمیلیارد تومان بوده است، آیا این رقم عمق مناسبی برای پوشش نوسانات سکه نیست. آمار نشان می‌دهد طی سال گذشته آمار معاملات بازار مشتقه بورس کالا نسبت به سال 94 بیش از 91درصد از لحاظ حجم رشد داشته است. وی اضافه کرد: بنابراین و با توجه به این آمار و ارقام به نظر می‌رسد، کسانی که چنین صحبت‌هایی را مطرح می‌کنند به دنبال نفع شخصی خود هستند. او به رویکرد بورس کالا بر تقویت معاملات مشتقه اشاره کرد و گفت: در بیشتر بورس‌های کالایی کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهای درحال توسعه نیز چنین رویکردی وجود دارد.
این مقام مسوول در بورس با تاکید بر اینکه هدف اصلی راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی، پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز به ویژه برای فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران خارجی است، افزود: مهم‌ترین نیاز امروز اقتصاد ملی، ایجاد اعتماد در سرمایه‌گذاران برای ورود به اقتصاد دارای پتانسیل کشورمان است که شاید اصلی‌‌‌ترین هدف راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی نیز ارائه چنین خدمت مهم و تعیین‌کننده‌یی به اقتصاد ملی است. او با بیان اینکه بورس کالای ایران در راه‌اندازی این بازار، مهم‌ترین اولویت خود را انجام این مسوولیت قرار داده است، پوشش نوسانات مخرب ارزی و هدفمند و منظم‌تر شدن فعالان مختلف حوزه معاملات ارزی و هدایت انگیزه‌های مختلف آنان به مسیری که در خدمت اقتصاد کشور باشد را از دیگر آثار مثبت راه‌اندازی این بازار برشمرد. وی در پایان گفت: درحال حاضر و با به ثمر نشستن برجام، ضرورت راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاران خارجی بیشتر از گذشته احساس می‌شود.
ضرورتی برای حذف رانت و ابهامات اقتصادی
ایجاد ابهامات زیاد در اقتصاد به واسطه چند نرخی بودن ارز و وجود ریسک نوسان نرخ ارز به واسطه تاخیر در راه‌اندازی بورس ارز از مشکلاتی است که به‌دلیل توجه نداشتن به این بخش از اقتصاد پدید آمده است.
یک کارشناس بازار سرمایه در این باره اعتقاد دارد که اگر سازوکار عرضه و تقاضای ارز در کشور به بازاری چون بورس سپرده شود، تحت هدایت ابزارها و سیاست‌های بازار سرمایه، قیمت‌گذاری و تعادل در بازار ارز شفاف و عملی‌تر خواهد شد. امید احمدی درخصوص اظهارنظر رییس کل بانک مرکزی درخصوص راه‌اندازی بورس ارز در نخستین فرصت به تسنیم گفت: این کار اقدامی مناسب و سنجیده برای مهار نوسانات نرخ از و مشکلات ناشی از آن است. وی افزود: با وجود این اما شاید یکی از مهم‌ترین ملزمات راه‌اندازی بورس ارز، تک نرخی شدن آن باشد.
این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه تک‌نرخی شدن ارز و نیز راه‌اندازی بورس ارز ازجمله وعده‌هایی است که در سال‌های گذشته بارها و بارها تکرار اما عملی نشده است، اذعان کرد: چند نرخی بودن ارز در این سال‌ها موجب بروز ابهامات زیادی در اقتصاد شده است. وی ادامه داد: افزون بر چند نرخی بودن، نوسانات قیمت ارز هم در سال‌های گذشته موجب شده است تا ریسک‌های سرمایه‌گذاری در کشور افزایش یابد و حالا که بحث اجرایی شدن برجام و ورود سرمایه خارجی به کشور مطرح است باید این موضوع بیشتر مورد توجه متولیان امر قرار گیرد. وی همچنین اظهار کرد: شکل نگرفتن بورس ارز باعث شده تا نقش دولت در این بازار پررنگ‌تر شده و فروش نفت، دولت را به بزرگ‌ترین بازیگر میدان ارز تبدیل کند.
احمدی در ادمه ایجاد رانت و فساد در اقتصاد را ازجمله مشکلات ناشی از چند نرخی بودن ارز و تاخیر در راه‌اندازی بورس ارز در کشور عنوان کرد و گفت: دخالت مستقیم دولت در بازار ارز موجب شده تا فعالان اقتصادی با مشکلات فراوان فعالیت کنند. بر این اساس اگر سازوکار عرضه و تقاضای ارز در کشور به بازاری چون بورس سپرده شود تحت هدایت ابزارها و سیاست‌های بازار سرمایه، قیمت‌گذاری و تعادل در بازار ارز شفاف و عملی‌تر خواهد شد.
