گروه انرژی|
شامگاه سه‌شنبه ترکمنستان سرانجام سکوت چندروزه خود در موضوع صادرات گاز به ایران را شکست و وزارت امور خارجه این کشور با صدور بیانیه‌یی نخستین موضع این کشور در این زمینه را اعلام کرد. ترکمنستان در این بیانیه بیش از هرچیز به دنبال آن بود که اتهام غافلگیر کردن ایران در قطع گاز را رد کرده و اعلام دارد که پیش‌تر به علت عدم پرداخت بدهی از سوی ایران بارها به این کشور هشدار داده است. وزارت امور خارجه ترکمنستان در این باره اظهار می‌کند: «در روزهای اخیر در رسانه‌های جمعی ایران و سایر کشورها خبرهایی منتشر شده است که گویی طرف ترکمن از یکم ژانویه سال 2017 میلادی صادرات گاز به ایران را غافلگیرانه و مغایر با توافقنامه دوجانبه قطع کرده است. وزارت امور خارجه ترکمنستان در این زمینه اعلام می‌دارد که چنین خبرها و گزارش‌هایی صحت ندارند.»
بیانیه وزارت امور خارجه ترکمنستان بی‌پاسخ نماند و شرکت ملی گاز ایران بلافاصله با صدور بیانیه‌یی به ادعاهای طرف ترکمن پاسخ داد. این شرکت اعلام کرد که ایران در طول سال‌های اخیر مطالبات جاری و بخشی از بدهی قبلی خود را به شرکت ترکمن‌گاز که بالغ بر بیش از 4میلیارد و 500میلیون تومان بوده از طرق مختلف پرداخت کرده است.
همچنین در این بیانیه عنوان شده که بخشی از بدهی شرکت ملی گاز ایران مربوط به سال‌های تحریم نیز در همان زمان با پرداخت مبالغ معتنابهی با توافق طرفین در قالب صادرات کالا و خدمات به شرکت ترکمن‌گاز پرداخت شده و نیز صدها میلیون‌دلار برای صادرات‌کنندگان کالا و خدمات، از طرف شرکت ملی گاز ضمانتنامه صادر شده است.
پیش‌تر «تعادل» در گفت‌وگو با غلامرضا انصاری سفیر اسبق ایران در ترکمنستان به این موضوع پرداخته بود که قرارداد خرید گاز ایران از ترکمنستان نقدی بوده و پیشنهاد ایران برای تهاتر کالا در ازای دریافت گاز که در دولت اصلاحات مطرح شده بود با روی کار آمدن دولت نهم به فرجام نرسید. از این‌رو تسویه بخشی از بدهی‌های ایران به ترکمنستان از طریق صادرات کالا یا باید براساس بندی از قرارداد در رابطه با شرایط فورس‌ماژور صورت گرفته باشد یا طرفین در دوران تحریم بر سر این موضوع به توافق رسیده باشند که به علت محرمانه‌بودن قراردادهای صادرات گاز بررسی این موضوع امکان‌پذیر نیست.
نکته مبهم دیگر در رابطه با حق قطع گاز توسط ترکمنستان است. سفیر اسبق ایران در ترکمنستان به «تعادل» گفته بود که براساس قرارداد اولیه میان دو کشور، عشق‌آباد هیچ‌گونه حقی برای قطع صادرات گاز خود به ایران نداشت اما این مساله با تغییر ساختار قرارداد میان دو کشور در دولت نهم از بین رفت و ترکمنستان اختیار قطع صادرات گاز را به دست آورد. اما در بیانیه اخیر شرکت ملی گاز به این مساله اشاره شده که براساس مفاد صریح قرارداد، شرکت ترکمن‌گاز، حتی در صورت وجود بدهی یا تاخیر در پرداخت، مجاز به قطع جریان گاز نبوده و چنین اقدامی نقض آشکار قرارداد است.
با این‌حال وزارت امور خارجه ترکمنستان در بیانیه خود اعلام کرده که در طول سال 2016 میلادی به صورت رسمی بارها احتمال محدودیت انتقال گاز ترکمنستان به طرف ایرانی (به علت عدم تسویه بدهی) اطلاع داده شده است. هشداری که بعید است بدون اتکا به بندهایی از قرارداد میان دو کشور صادر شده باشد. در هر صورت عقل سلیم حکم می‌کند که ترکمن‌ها به این موضوع اندیشیده باشند که ممکن است، پرونده گازی دو کشور در صورت اختلاف به مراجع بین‌المللی رجوع داده شود و این کشور بدون داشتن حق قانونی در رابطه با قطع صادرات گاز دست به چنین اقدامی نمی‌زند.
گلایه دیگری که شرکت ملی گاز از طرف ترکمن کرده در رابطه با کمیت و کیفیت گاز تحویلی به ایران است. در بخشی از این بیانیه عنوان شده است: «شرکت ملی گاز به علت تخلفات عدیده شرکت ترکمن‌گاز از مفاد قرارداد از جمله در کیفیت و کمیت گاز تحویلی که شرکت اخیر را مشمول جرایم مقرر در قرارداد می‌کند، به جد متقاضی مذاکره و تصمیم‌گیری در این موارد نیز بوده که در عمل بدون پاسخ مانده است.» اما ترکمنستان ریشه بروز این مساله را متوجه عدم پرداخت بدهی ایران می‌داند. در بیانیه وزارت امور خارجه این کشور عنوان شده است: «تاخیر در پرداخت نقدی طلب شرکت ملی گاز ترکمنستان، در حالی است که این نهاد براساس اصول خودکفایی تامین مالی فعالیت می‌کند و عدم تامین مالی می‌تواند منجر به تعطیلی فعالیت فنی برخی میادین و چاه‌های گازی، تجهیزات و دستگاه‌های مربوطه از جمله ایستگاه تقویت فشار گاز و سایر سیستم‌های ضروری که در انتقال گاز ترکمنستان به ایران به کارگرفته شده باشد.»
هم طرف ایرانی و هم طرف ترکمن اظهار می‌کنند که سیاسی‌کردن این پرونده مذموم است. از ابتدا شرکت ملی گاز نهادی بود که مواضع ایران را در این پرونده اعلام می‌کرده است. اما داستان در ترکمنستان متفاوت است. براساس اظهارنظر کارشناسان مطلع، فضای سیاسی ترکمنستان فضایی بسته است و تصمیم‌گیرنده اصلی در این کشور شخص رییس‌جمهور است. بیانیه طرف ترکمن نیز درنهایت نه از سوی شرکت ترکمن‌گاز بلکه از سوی وزارت امور خارجه این کشور منتشر شد. هرچند در این بیانیه مقام ترکمن اعلام کرده که هرگونه تکاپو و تلاش جهت سیاسی کردن این موضوع که از سوی هر فرد یا سازمانی بروز کند اقدامی غیردوستانه نسبت به ترکمنستان تلقی می‌شود، اما نفس اظهارنظر وزارت امور خارجه ترکمنستان در پرونده‌یی فنی و حقوقی به مثابه دامن زدن به سیاسی‌کردن این اختلاف است.
شرکت ملی گاز ایران نیز در واکنش به این اقدام ترکمنستان موضع انتقادی گرفته و در بیانیه خود عنوان کرده است: «شرکت ملی گاز ایران بر این باور است که اختلافات مالی و حقوقی مطرح‌شده صرفا بین 2 شرکت ترکمن‌گاز و شرکت ملی گاز ایران است. لذا انتظار بر این است که مقامات محترم سیاسی ترکمنستان اجازه دهند که طرفین در چارچوب مفاد قرارداد و اصول تجاری به مذاکره و حل و فصل اختلافات خود بپردازند. ضمن اینکه دخالت وزارت امور خارجه ترکمنستان در دعوای حقوقی بین 2 شرکت، خلاف صریح مفاد قرارداد موجود است.»
بخشی از بیانیه شرکت ملی گاز ایران نشان‌دهنده این است که ایران از حل اختلاف خود با ترکمنستان از طریق مذاکره دوطرفه قطع امید کرده و خود را آماده اقامه دعوای حقوقی علیه این کشور در مجامع داوری بین‌المللی کرده است: «شرکت ملی گاز ایران بر این باور است که راه‌حل اختلافات حقوقی، قراردادی و مالی بین این شرکت و شرکت ترکمن‌گاز در قرارداد به روشنی پیش‌بینی شده و دو طرف باید منحصرا از مسیر تعیین شده در آن برای حل اختلافات خود اقدام کنند. بر این اساس شرکت ملی گاز ایران همواره درخصوص اختلافات با شرکت ترکمن گاز تنها راه‌حل را مذاکرات رودررو می‌دانسته که با توجه به اینکه این رویه با وجود ده‌ها ساعت مذاکره و پیگیری‌های مستمر این شرکت تاکنون نتیجه‌یی در بر نداشته، لذا شرکت ملی گاز ایران فرآیند ارجاع اختلافات به داوری بین‌المللی را در دستور کار خود قرار داده است.»
هرچند ترکمنستان در بیانیه وزارت امور خارجه خود عنوان کرده که عدم یا فقدان واکنش یا پاسخ مثبت از سوی شرکت ملی گاز ایران در ارتباط با پیشنهادهای سازنده این کشور جهت یافتن راه‌حل قابل قبول دو طرف منجر شد که طرف ترکمنی مجبور شود عرضه گاز خود را از ابتدای سال 2017 قطع کند.
تدابیر ایران در مواجهه با قطع گاز
با آغاز قطع گاز ترکمنستان، ایران اقدامات با هدف جلوگیری از قطع گاز مصرف‌کنندگان خانگی نظیر جایگزینی سوخت نیروگاه‌ها انجام داده است. در این میان علاوه بر گاز پارس‌جنوبی، شرکت‌هایی همچون نفت مناطق مرکزی نیز اقدام به افزایش تولید گاز خود برای جلوگیری از افت فشار کرده‌اند. به گزارش «تعادل» به نقل از ایلنا، محسن پاک‌نژاد، معاون مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در این رابطه اظهار کرده است: «وقتی کشور ترکمنستان گاز وارداتی را قطع کرد و 2حادثه نیز در شرکت نفت‌وگاز پارس رخ داد و نقش شرکت نفت مناطق مرکزی با افزایش تولید گاز نشان داده شد.»
