وضعیت وخیم مصرف آب در بخش کشاورزی ایران و عملکرد غیراقتصادی این بخش راهبردی پارلمان بخش خصوصی را بر آن داشت تا تحولات توسعه کشاورزی و مصرف آب را درکشورهایی مانند هند و ترکیه بررسی کند تا الگوی مناسبی برای کشاورزی ایران استخراج شود؛ الگویی که به گفته معاون عالی وزیرکشاورزی اگر دو رکن تحقیقات و تعاونی را به معنای واقعی کلام داشته باشد، دیری نمی‌پاید که ایران به جایگاه ترکیه در بخش کشاورزی برسد. معاون تولیدات گیاهی وزیر هم که در این جمع صنفی-دانشگاهی حضور داشت، سیاست‌های ایران را در مورد آب در هر دو وزارتخانه نیرو و کشاورزی در مقایسه با ترکیه «تاریخ مصرف گذشته» خواند و اصلاح قوانین مربوط به تملک زمین کشاورزی توسط سرمایه‌گذاران خارجی را اضطراری دانست.
روز گذشته همایش برنامه توسعه کشاورزی و ارایه راهکار به دولت برای تدوین سیاست‌های کشاورزی و آب برگزار شد تا با بررسی سیاست‌ها و عملکرد کشاورزی دو کشور هند و ترکیه راهکار مناسبی برای خروج از وضعیت نامطلوب کشاورزی ایران استخراج شود. هرچند که به گفته عباس کشاورز، معاون تولیدات گیاهی وزیر، دست‌کم 9-8 ماه دیگر نتیجه این مطالعات درحوزه کشاورزی ایران کاربردی و عملیاتی می‌شود چراکه به گفته وی بناست چند کشور دیگر به این مطالعات نمونه‌یی اضافه شود. ترکیه در سال 2009 به عنوان یکی از کشورهای موفق در گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن برای پاسخ به نیازهای غذایی و کشاورزی جهان انتخاب شد. این دستاورد درحالی برای این کشور میسر شد که میزان آب مصرفی در این بخش در سال 2008 حدود 74درصد بوده و برنامه‌ریزی ترکیه برای سال 2023 این است که این میزان را به 64 درصد برساند. به علاوه، این کشور آسیایی-اروپایی رشد کشاورزی خود را در سال 2012 به 3.5درصد و سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی را به 5/62 میلیارد دلار رساند. میزان مشارکت کشاورزی از درآمد ملی در سال‌های 2002 تا 2011 بیش از 2.7 برابر افزایش داشته است. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که
ترکیه درسال‌های اخیر برای توسعه کشاورزی خود انجام داده، تخصیص اعتبار بدون بهره برای مدرنیزاسیون و نوسازی زیرساختاری کشاورزی بود. از دیگر اقداماتی که نقش تعیین‌کننده‌یی در جایگاه فعلی ترکیه در اقتصاد کشاورزی جهان دارد، اصلاح و یکپارچه‌سازی اراضی است که طی سال‌های 2002 تا 2011 بیش از 1.3میلیون هکتار از اراضی این کشور یکپارچه شد. همچنین تمرکز میراث‌داران آتاتورک در این سال‌ها بر تولید محصولات استراتژیک و مهم با حفظ منابع آبی و خاکی بوده است.
هند هم از دهه 60 میلادی برنامه خود را برای تامین نیاز غذایی جامعه یک میلیاردی امروزش آغاز کرد؛ اعطای یارانه کود، ایجاد مناطق صادرات کشاورزی برای تشویق صادرات محصولات کشاورزی دارای ارزش افزوده، تنظیم حقوق گمرکی واردات کشاورزی با توجه به قیمت‌های حمایتی داخلی، تاسیس مراکز خرید مستقیم و از تولید به مصرف، گسترش کشت قراردادی، کاهش مالیات غیرمستقیم برای صنایع غذایی، کاهش عوارض گمرکی برای ماشن‌آلات و گسترش همکاری با کشورهای دیگر ازجمله اقداماتی بود که امروز هند را به یکی از کشورهای موفق در عرصه کشاورزی بدل کرد. با اجرای چنین طرح‌هایی در قالب انقلاب سبز، تولید ناخالص داخلی کشاورزی هند افزایش یافت گرچه صادرات این کشور تغییر مثبتی نداشته اما دست‌کم این کشور پرجمعیت در تامین نیاز مردم خود و به عبارتی تامین امنیت غذایی و داخلی کشور گام بلند و موثری برداشته است. سهم آب مصرفی کشاورزی سرزمین رنگ‌ها نیز طی این مدت کاهش 3درصدی داشته است.
در اکثر کشورها کشاورزی کاملا خصوصی است
جز هند و ترکیه، چین و مصر هم کشورهایی بودند که در این نشست مورد توجه کارشناسان و مسوولان قرارگرفتند تا از خط‌مشی‌های آنها در افزایش عملکرد کشاورزی ایران استفاده شود. محمدحسین شریعتمدار، معاون عالی وزیر کشاورزی در این باره گفت: کشورهای هند، چین، ترکیه و مصر با شرایط اقلیمی و نیروی انسانی شبیه به کشور ایران توانسته‌اند سهم قابل توجهی از اقتصاد را به کشاورزی اختصاص دهند.
وی تحولات سیاسی و پیشرفت‌های چند سال اخیر چین در امور کشاورزی را نتیجه برنامه‌ریزی دقیق و اجرای برنامه‌ها و درنهایت رسیدن به اهداف اقتصادی عنوان کرد و ادامه داد: اگر نیاز باشد تغییرات و بازبینی در امورکشاورزی کشورمان انجام دهیم، بهره‌گیری از تجربیات این کشورها بهترین گزینه برای بررسی و ارایه راهکار به دولت است. وی افزود: در اکثر کشورهای جهان کشاورزی کاملا خصوصی است ولی درکشور ما طی 22 سال اخیر برنامه‌ها، عملکردها و توفیقات بخش کشاورزی با یکدیگر متفاوت بوده‌اند.
شریعتمدار همچنین به چند کلیدواژه مطرح شده در این نشست اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین عامل پایداری و موفقیت کشوری مانند هند، تحقیقات و تعاونی‌های آنهاست. وی این طور شرح داد که در سال 2002 دولت تصمیم گرفت تولید شیر را از 25 میلیون تن به 83 میلیون تن در سال 2012 برساند که با استفاده از توان تعاونی‌ها و بدون تغییر شگردهای تولید به آن دست یافت و حتی در سال 2010 اعلام کرد که قصد دارد این میزان را در سال‌های آتی سه برابر کند. به زعم شریعتمدار این دستاورد نتیجه تحقیقات کاربردی در مزارع بوده است. وی درباره بهره‌وری آب درکشوری مانند مصر کم آب نیز گفت: درحالی که میزان تولید گندم در ایران زیر 150 گرم در هر مترمکعب آب است کشوری مانند مصر 1540 گرم گندم در هر مترمکعب تولید کرده و خود را به یکی از کشورهای دارای بهره‌وری بالا در مصرف آب کشاورزی در جهان تبدیل کرده است.
تحقیقات کاربردی نیاز داریم
معاون وزیر کشاورزی دولت یازدهم نیز بعد از توجه به نتایج بررسی‌ها و نظرات بخش خصوصی اول از همه پیکان تغییر و تحولات را به سوی نهادهای دولتی هدایت کرد: دستگاه‌های اجرایی باید نگرش خود را در مورد ظرفیت‌های جدید تغییر دهند. کشاورز در ادامه نقد دستگاه‌های دولتی گفت: سیاست‌های آبی هر دو وزارتخانه نیرو و کشاورزی مدت‌هاست که تاریخ مصرف‌شان گذشته است. با اینکه ترکیه از نظر میزان بارندگی وضعیت بهتری در مقایسه با ایران دارد اما تغییرات اساسی در بهره‌وری زمین و آب خود ایجاد کرد که ما هنوز این تغییرات را جدی نمی‌گیریم. معاون کشاورزی دولت اصلاحات میانگین زمین‌های کشاورزی را عامل مهم دیگری در کاهش بهره‌وری کشاورزی خواند و با مقایسه سیاست‌های کشورهای دیگر گفت: ترکیه خرید زمین کشاورزی توسط سرمایه‌گذار داخلی و خارجی را آزاد اعلام کرد اما دو شرط برای آن در نظر گرفت؛ اول اینکه زمین کمتر از 20 هکتار قابل معامله نخواهد بود که درنتیجه حداقل مساحت زمین کشاورزی را 20هکتار تعیین کرد و در سال‌های آتی به 50 هکتار نیز خواهد رساند و دوم اینکه امنیت غذایی و تجارت غذایی را توامان هدف خود قرار داد که این حرکت، ظرافت سیاسی و اقتصادی خاصی را می‌طلبد. کشاورز در نهایت با انتقاد از حجم عمده خام فروشی در بخش بازرگانی کشاورزی ایران، تجارت ترکیه را تماما همراه با ارزش افزوده اعلام کرد و مساله ارزش افزوده را امری مغفول در بازرگانی کشاورزی ایران دانست. در دولت اصلاحات طرح‌های کشاورزی مفیدی دوباره احیا شد و عملکرد کشاورزی کشور در آن دوره بهتر از سایر بخش‌ها بوده است؛ حضور دولتمردان آن دوره در دولت یازدهم بارقه‌های امیدی از بهبود وضعیت وخیم کشاورزی امروز را نشان می‌دهد هرچند که باید فرصت بیشتری برای ارزیابی واقعی عملکرد این دولتمردان پا به سن گذاشته در بخش کشاورزی داد و بعد قلم نقد به دست گرفت.
