گروه بورس
صنعت بانک در بازار سرمایه با بیش از 274هزار و 707میلیارد ریال سرمایه یکی از صنایع برتر بورسی است که در سالهای اخیر نقش بسزایی در جهتگیری بازار داشت اما در یکی دو سال اخیر این نقش کم رنگتر از گذشته شده است. یکی از دلایل مهم این کم رونقی صنعت بانک در بازار سرمایه اتفاقات برونسازمانی و علاوه بر آن ریسک سیستماتیک در اقتصاد ایران است. سیاستگذاران اقتصادی و مدیران بانک مرکزی به دلیل سیاست انقباضی در سالهای اخیر به بانکها تکلیف کردند تصمیماتی را بگیرند که خیلی به نفعشان نبوده و بعضا سبب زیان سهامداران آنها شده ازجمله این تصمیمات عدم تقسیم سود و سختگیری در افزایش سرمایه بانکها بود.
بازدهی صنعت بانک در سال گذشته
این تصمیمات سبب شد تا صنعت بانک در یک سال گذشته نتواند به همراه دیگر صنایع بورسی رشد کند و با وجود اینکه اغلب صنایع بورسی در یک سال گذشته بالغ بر 30درصد بازدهی برای سهامداران خود در پی داشتند اما بازدهی بانکها در یک سال گذشته منفی 2.9درصد بود و تنها بازدهی 6 ماهه با رشد 8.83درصدی روبهرو شد که آن هم بهدلیل رشد قیمت سهام در سه ماهه پایان سال 94 بود اما بعد از آن تاریخ در بازدهی سه ماه با کاهش 8.43 درصد و در بازدهی ماهانه با کاهش 0.69 همچنین در بازدهی هفتگی نیز با افت 0.55درصد مواجه شد.
وضعیت سودآوری بانکها در سالهای اخیر
در سالهای اخیر، بانکها به دلیل رکود اقتصادی نتوانستند به میزان قابل توجهی سود در مجامع خود برای سهامداران در نظر بگیرند و سال 92 اوج مشکلات بانکها در سودآوری بود زیرا اغلب بانکها زیانده شده و ریسک سرمایهگذاری در آنها به شدت افزایش یافته بود اما بعد از گذشته سه سال و در بودجه عملکردی سال 95 اندکی از شرایط نابسامان گذشته قبل بهبود پیدا کرده و صورتهای مالی بانکها نشان میدهد که رشد را در سودآوری در سال 95 تجربه خواهند کرد.
هرچند که نسبت به سال 94 مجموع سود خالص کمتر از سال 94 بود و از رقم 91.963.541میلیون ریال به رقم 80.027.038 میلیون ریال رسید و کاهش 13درصدی را تجربه کرد اما EPS بهتری نسبت به سال 94 برای سهامداران خود پیشبینی کرده است.
در مقابل بانکها اعلام کردند که در سال 95 موجودی نقدیشان با رشد 23درصدی مواجه شده و از رقم 76.292.345میلیون ریال به رقم 97.983.230میلیون ریال رسید.
هزینه بانکها
هزینه بانکها در سال 95 نسبت به سال 94 با رشد 6 درصدی مواجه شده و از رقم 229.794.988میلیون ریال به 244.919.986میلیون ریال رسید.
عمده هزینه بانکها به شعبات و تعداد پرسنل آنها بازمیگردد. بانکها در سراسر کشور دارای 22هزار و 449شعبه هستند که هزینه و نگهداری هر کدام از این شعبات برای بانکها بالاست به نحوی که بسیاری از بانکه در سال 94 اقدام به کاهش این شعبات خود کردند و ساختمان مذکور را واگذار کردهاند. درحال حاضر بالاترین تعداد شعبه را بانک ملی با 3325شعبه و بعد از آن بانک صادرات 2092شعبه دارا هستند و کمترین شعبه را بانک خاورمیانه با 13شعبه و بعد از آن بانک توسعه صادرات ایران با 40شعبه قرار دارد.
نسبت هزینه عملیاتی به دارایی
با توجه به گستردگی عملیات بانکها در جذب سپردهها و اعطای تسهیلات، کنترل هزینههای عملیاتی شرکت در کارایی عملیاتی و سودآوری بانکها دارای اهمیت است. بهگونهیی که نسبت هزینههای عملیاتی به داراییهای آن، میزان تکیه بانک به فناوریهای نوین در عملیات بانکداری یا تکیه آن بر نیروی کار و نیز تاکید بر سیستم سنتی بانکداری را نشان میدهد. بدیهی است که در این مسیر بانکهایی موفق خواهند بود که بر فناوریهای نوین بانکداری تمرکز کرده و از سیستم بانکداری سنتی فاصله گرفتهاند.
نسبت درآمدهای مشاع به دارایی
درآمدهای مشاع بخشی از درآمد بانک است که بهواسطه مشارکت با سپردهگذاران بهدست میآید. دریافت سپردههای مدتدار از مشتریان، سرمایهگذاری سپردهها در کسب و کارهای مختلف و ارائه تسهیلات مدتدار به مشتریان سبب ایجاد درآمدی برای بانک میشود که این درآمد ناشی از اختلاف نرخ سود سپردهها و تسهیلات اعطایی همچنین سود حاصل از سرمایهگذاریهاست.
نسبت درآمد مشاع به داراییها نشاندهنده توان ایجاد درآمدهای مشاع بانک در استفاده از داراییهای آن است. بالا بودن این نسبت یا حاکی از بالا بودن درآمدهای مشاع شرکت است یا در نتیجه سرمایهگذاری کمتر در داراییهاست که در هر صورت نشاندهنده کارایی بانک در تخصیص داراییها برای ایجاد درآمد است ضمن اینکه بالا بودن درآمدهای مشاع نشاندهنده تمرکز سهم درآمدهای بانک در درآمدهای اصلی موجود در صنعت بانکداری است.
نسبت درآمدهای غیر مشاع به دارایی
بانکها علاوه بر درآمدهایی که با سپردهگذاران خود شریک هستند، درآمدهایی مختص خود دارند. این درآمدها که تحت عنوان درآمدهای غیرمشاع طبقهبندی میشوند عمدتا شامل کارمزدها، درآمدهای ارزی، سهام، اوراق قرضه خارجی، وجه التزام بدهکاران بابت اعتبارات اسنادی و تسعیر داراییها و بدهیهای ارزی است. آن قسمت از درآمدهای غیرمشاع که به واسطه دریافت کارمزد خدمات ارائه شده و ارائه مشاورههای مالی و سرمایهگذاری حاصل میشود جزو درآمدهای با کیفیت و تکرارپذیر غیرمشاع بانک تلقی میشود. درآمدهای بالای غیرمشاع(بالا بودن نسبت درآمدهای غیرمشاع به کل درآمدها) حاکی از این واقعیت است که بخش زیادی از درآمدهای بانک از منبعی غیر از منابع درآمدی اصلی بانکها حاصل میشود. بانک صادرات و تجارت در نسبت درآمدهای مشاع به دارایی پایینترین امتیازها را داشتند درحالی که
در نسبت درآمدهای غیرمشاع به دارایی در جایگاه بالایی قرار دارند که نشان از بیشتر بودن وزن درآمد غیرمشاع به درآمد مشاع در ترکیب درآمدیشان است.
وضعیت نسبت کفایت سرمایه
نسبت کفایت سرمایه در واقع ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ پایه ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺩﺍﺭﺍییهای ﻣﻮﺯﻭﻥ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺿﺮﺍﻳﺐ ریسک ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درصد است. این نسبت یکی از نسبتهای سنجش سلامت عملکرد و ثبات مالی موسسه مالی و بانکهاست. بانکها باید سرمایه کافی برای پوشش دادن ریسک ناشی از فعالیتهای خود را داشته و مراقب باشند که آسیبهای وارده به سپردهگذاران منتقل نشود. بدین لحاظ باید از حداقل میزان سرمایه مطلوب برای پوشش ریسکهای عملیاتی خود برخوردار باشند که تقریبا 12درصد داراییهای موزون شده به ریسک است. اغلب بانکها منابع زیاد اما سرمایه پایینی دارند و به همین دلیل نسبت کفایت سرمایه آنها کمتر از استانداردهای کمیته «بال» است. افزایش سرمایه بانکها موضوع مهمی است و از هر محلی این منابع تامین شود، مناسب است.
تاثیر افزایش نرخ ارز بر رتبه بینالمللی بانکها
با توجه به اینکه سرمایه ریالی و ارزی بانکها بهصورت ریالی ثبت میشود متاسفانه حسب استانداردهای فعلی باید به نرخ روز تسعیر شده و ثبت شود. با افزایش نرخ ارز و کاهش برابری ریال در مقابل آنها ارزش سرمایه، داراییها و منابع بانکها در مقیاس بینالمللی و در مقایسه با ارزهای خارجی مثل دلار و یورو کاهش خواهد یافت. به اعتقاد مشاور رییس کل بانک، رشد پایه پولی میتواند از طرق مختلف دیگر مثل اعطای خطوط اعتباری و اضافه برداشت از منابع بانک مرکزی و چند روش دیگر نیز انجام شود ولی افزایش سرمایه بانکها میتواند فواید متعددی را ایجاد کند که رشد اقتصادی و ثبات بازار پول، دسترسی بخشهای اقتصادی به خصوص بخش تولید را به منابع قابل اتکا ممکن سازد. در صورتی که عمده منابع به بخش تولید و بخشهای دارای ارزشافزوده بالا هدایت شود ضمن اینکه اثرات رشد پایه پولی بر نرخ تورم را محدودتر میکند در کنترل و کاهش مطالبات
معوق بانکها ناشی از وجود صدها طرح نیمهتمام یا واحدهای تولیدی راکد و نیمه فعال موثر خواهد بود. افزایش سرمایه بانکها نیز میتواند طی یک برنامه یا طی یک مدت دو تا سه سال انجام شود تا هم امکان تامین داشته باشد و اثرات آن بر سایر متغیرهای اقتصادی یا رشد پایه پولی قابل ارزیابی و کنترل باشد. درواقع بانکی که دارای نسبت کفایت سرمایه بانکی کمتر از 12درصد باشد، نمیتواند تسهیلات جدید بدهد، ال سی باز کند و خدمات به مشتری بدهد بنابراین برنامه ما این است به سمتی برویم که با برخی سختگیریها بانکها را ناگزیر به افزایش سرمایه کنیم.
مقایسه کفایت سرمایه برخی بانکهای بورسی
با شروع دوران پسابرجام و برای جذب سرمایهگذاران خارجی، زیرساختهای ابتدایی برای آغاز فعالیت شرکای خارجی باید مهیا شود که از مهمترین این موارد میتوان به آمادگی بانکها به احراز شرایط برای مراودات بانکی با بانکهای بزرگ اروپایی اشاره کرد. یکی از مشکلات اولیه و قابل تامل بانکهای داخلی، پایین بودن میزان کفایت سرمایه است. سرمایه مناسب و کافی یکی از شرایط لازم برای حفظ سلامت نظام بانکی است و هر یک از بانکها و موسسات اعتباری برای تضمین ثبات و پایداری فعالیتهای خود باید همواره نسبت مناسبی را میان سرمایه و داراییهای خود برقرار کند.
برای این منظور از نسبتهای کفایت سرمایه استفاده میشود. طبق استانداردهای جهانی کفایت سرمایه بانکهای بینالمللی حدود 12درصد است به طوری که حداقل کفایت سرمایه تعیین شده برای بانکها که توسط بانک مرکزی اعلام شده برابر 8درصد است. این در صورتی است که میانگین کفایت سرمایه بانکها طبق اظهارات رییس بانک مرکزی عدد بسیار پایین 4.5درصد است بنابراین بانکها ناگزیر به انجام افزایش سرمایه هستند تا میزان سرمایه خود را تا حدودی بهبود ببخشند. با وجود مسدود شدن بخش زیادی از منابع بانکها در طبقههای مطالبات از دولت و مطالبات معوق، افزایش سرمایهیی که منجر به تزریق نقدینگی به بانک شود، میتواند وضعیت بانکها را در اعطای تسهیلات بهبود بخشد و به سودآوری بانکها کمک شایانی کند و از سویی منجر به بهبود کفایت سرمایه بانک و تسهیل در روابط بینالملل نیز خواهد شد. نکته قابل ذکر دیگر بحث افزایش سرمایه از محل
تجدید ارزیابی داراییها و رایزنیهایی برای تمدید معافیت مالیاتی در سال 95 است. طبق قانون هر شرکتی بخواهد از این معافیت استفاده کند نباید در 5 سال گذشته افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی داراییها را ثبت کرده باشد. با نگاهی به صورتهای مالی درمییابیم که اکثر بانکهای بزرگ در 5 سال قبل افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی داشتهاند؛ بنابراین به نظر میرسد، تمدید معافیت توسط امور مالیاتی تاثیر چندانی بر وضعیت بانکها نخواهد گذاشت. جدول زیر برخی از بانکهای بزرگ بورسی را براساس سرمایه و نسبت کفایت سرمایه تا سال 93 را مقایسه کرده است. (زیرا آمار دقیق کفایت سرمایه از سوی بانک مرکزی تا این سال به طور دقیق اعلام شده است.) لازم به ذکر است که بانک ملت نیز در سال 91 از محل مازاد تجدید ارزیابی داراییها 65درصد افزایش سرمایه داشته است. همانطور که مشخص است، بانک پاسارگاد و خاورمیانه از نسبت کفایت سرمایه در وضعیت
مناسبی به سر میبرند ولی بقیه بانکهای موجود در جدول برای کسب استانداردهای بینالمللی نیازمند افزایش سرمایه و بهبود نسبت کفایت سرمایه هستند.