حسن فروزان‌فرد عضو هیات نمایندگان اتاق تهران
بهرهوری مهم‌ترین چالش در طول اجرای برنامه توسعه ششم و رسیدن به افق 1404 خواهد بود. بهرهوری یک دیدگاه و رویکرد به همه مسائل اقتصادی کشور است، در واقع به تمام مسائل و مناقشات می‌توان با رویکرد بهرهوری نگاه کرد. با این حال، بهرهوری یک فرمول مهندسی صرفا برای «کار کمتر؛ نتیجه بیشتر» نیست؛ بلکه رویکرد و فرهنگ است که باید بر تصمیمات برای چالش‌ها و روش‌ها و اجرا حاکم شود.
در ایران نامگذاری روزی با عنوان «روز ملی بهرهوری» با ایده جلب‌توجه فعالان در حوزه‌های مختلف حاکمیتی-مردمی به این موضوع است تا جامعه با جهت‌گیری جدیدی برای ادامه حیات خود به بهرهوری توجه داشته باشد. بنابراین بهرهوری مساله‌یی همه گیر است و کسی نمی‌تواند خود را از آن مستثنا کند؛ چرا که خلأ آن نیز در جامعه به روشنی قابل درک است. در همین حال اما، باید به این موضوع توجه داشته باشیم که در طول سال‌ها چقدر بهرهوری در اقتصاد ایران وجود داشته است و آثار آن بر زندگی روزمره و اقتصاد کشور چه بوده است.
درحالی که با کمی بررسی در اعداد و ارقام، شاهد آن هستیم که متاسفانه بهرهوری واقعی را در اقتصاد نداشته‌ایم و تجربه نکرده‌ایم؛ چرا که محاسبات وضعیت بهرهوری در کشور نشان می‌دهد که ما به ازای هر واحد سرمایه‌گذاری؛ کمتر یا مشابه 40-30 سال گذشته خروجی ایجاد کرده‌ایم. به ازای هر واحد نیروی انسانی چیزی کمتر از 40 سال گذشته بهرهوری داشته‌ایم که متاسفانه این موضوع، نشان‌دهنده رشد اقتصادی کشور منفی است و با وجود تاکیدات همچنان نتوانسته‌ایم در کشور بهرهوری ایجادکنیم.
با این حال، به دلیل استناد به پشتوانه منابع نفتی و دسترسی غیرحرفه‌یی به ارثیه پدری در اقتصاد کشور بهروه‌وری مغفول مانده است. از سوی دیگر اما، نکته مهمی وجود دارد و آن این است که هر کسی باید سهم خودش را بازی کند؛ یعنی در ایجاد بهرهوری، نمی‌توان انتظار داشت تنها یک نفر کاری را انجام دهد، بقیه اصلاح شوند و هر فردی که در حوزه حقیقی و حقوقی فعالیت می‌کند، باید رویکردی را اتخاذ کند که نتیجه بهرهوری را به ارمغان آورد و این امر به معنای استفاده حرفه‌یی‌تر از منابع موجود با هدف خروجی بیشتراست.
در همین حال، صرفه‌جویی موضوع دیگر مورد اهمیت در بهرهوری است؛ واژه صرفه‌جویی را شاید خیلی شنیده باشیم، اما در برخی مواقع این واژه را به نوعی، مدلی از بهرهوری می‌دانند. البته صرفه‌جویی می‌تواند نوعی از بهرهوری باشد، اما به تعبیر بنده، صرفه‌جویی، بهرهوری در نقطه اول یا بهرهوری در کوتاه‌مدت با تعریف‌اقتصادی‌اش است. در حالی که تعبیر این واژه در کوتاه‌مدت، می‌تواند زمانی کوتاه‌مدت با عواملی ثابت باشد؛ در واقع بهرهوری در ابتدا به صورت صرفه‌جویی خود را نشان می‌دهد که از منابع در دسترس استفاده بهتری شده است. با این حال، ارزش افزوده را به عنوان خروجی بنگاه می‌دانیم که حاصل از ستانده و خروجی آن است البته این با احتساب، منابع انسانی، سرمایه و انرژی، عوامل دیگر تحقق بهرهوری در اقتصاد کشور هستند که برای تحقق کل شاخص بهرهوری، باید به این عوامل توجه عمده کرد.
از سوی دیگر، نمی‌توان در کوتاه‌مدت برای افزایش ارزش افزوده و همچنین بهبود ساختار تولید تلاش‌ها را موثر دانست اما با این حال باید تلاش شود از منابع محدود برای افزایش بهرهوری استفاده کرد تا بتوان رشد 8 درصدی اقتصادی را محقق کرد. در حالی که از نگاه تولید‌کنندگان صرفه‌جویی منابع با بهرهوری خیلی متفاوت است و آنچه سال‌ها به عنوان تبلیغات برای صرفه‌جویی در رسانه‌ها مشاهده می‌شود یا مقام معظم رهبری بارها در خصوص این موضوع تاکید کرده‌اند به این موضوع بر می‌گردد که باید با مصرف غیر حرفه‌یی و غیرعادی از منابع مبارزه شود. با این حال توجه و نگاه بر بهرهوری تنها با صرفه‌جویی کافی نیست و نمی‌تواند این امر منجر به رشد اقتصادی 8 درصدی شود.
بهرهوری در دنیای امروز رویکردهای به موفقیت می‌رسند که توان تولید ارزش افزوده بالای داشته باشند و باید رویکردی را در پیش گرفت که از منابع محدود ارزش افزود بزرگ‌تری دریافت کرد مثلا گوشی تلفن همراه نمونه‌یی از نماد بهرهوری منابع است که بدون توجه اضافه بر صرفه‌جویی تولید ارزش افزوده کرده است؛ بنابراین باید بتوان هزینه‌های اضافی را کاهش داد و در نتیجه درآمدهای حاصل را افزایش داد و از مولفه‌های بهرهوری به معنای واقعی استفاده کرد.
البته این به معنی تحت فشار گذاشتن نیست بلکه باید در گفتمان بهرهوری تغییر ایجاد کرد و درگیر گفتمان 50 سال گذشته نبود تا بتوان بهترین آثار ملی را به ارمغان آورد. چنانچه باید به بهرهوری نگاهی بومی و ملی داشت که همزمان نیز با ساختار بهرهوری در جهان نیز هماهنگ باشند چنانچه بومی بودن عوامل به معنی درون‌نگری در اندازه‌گیری و مقایسه سطح بهرهوری در کشور با بهرهوری در جهان نیست.
