اوایل دهه80 خورشیدی طرحی به نام «فارسی‌سازی گنو / لینوکس» که بعدها عناوین دیگری از قبیل «سیستم عامل ملی» و «طرح ملی نرم‌افزارهای آزاد/ متن‌باز» موسوم به «لینوکس فارسی» نیز به آن اختصاص داده شد با وجود صرف بودجه‌یی حدودا یک‌میلیارد تومانی، به بن‌بست رسید و به بایگانی سپرده شد.
در آن زمان علت توقف این طرح، که سنگ بنای آن در سال 79 و با پیشنهاد مرکز تحقیقاتی فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته دانشگاه صنعتی شریف به شورای‌عالی انفورماتیک گذاشته شد، تغییرات مدیریتی در دولت نهم و در شورای‌عالی اطلاع‌رسانی به‌عنوان کارفرمای اصلی اعلام شد تا اینکه دولت نهم در سال 86 به‌صورت رسمی این طرح ملی را از چتر حمایتی خود خارج کرد.
یک طرح و یک دنیا تناقض
برخی منتقدان بر این باورند که توقف این طرح، اگرچه موجب بی‌حاصل شدن بودجه یک‌میلیارد تومانی آن در سال 85 شد، با این حال به نظر نمی‌رسید ادامه و استمرار آن نیز نتیجه‌بخش باشد. چرا که مجری این طرح بعدها و با اجرای طرح دیگری برای طراحی و تولید «نرم‌افزار پیامک فارسی» نشان داد که اصولا موفقیت چندانی در اجرای این قبیل پروژه‌ها نداشته است.
از سویی مدیران طرح سیستم عامل ملی در حالی عدم حمایت دولت از این طرح را عامل مسکوت ماندن آن اعلام کردند که این طرح براساس برنامه از پیش تعیین شده باید در سال 84 به سرانجام می‌رسید. ضمن اینکه مدیر طرح نیز در اردیبهشت ماه سال 85 میزان پیشرفت پروژه را 85درصد اعلام کرده بود و گفته بود؛ این پروژه در حال حاضر قابل استفاده است.
از طرفی روابط عمومی مرکز تحقیقاتی پیشرفته دانشگاه صنعتی شریف در سال 86 و در پاسخ به انتقاد یک کارشناس اعلام کرد که «حمایت مرکز تحقیقات مخابرات در سال گذشته زمینه ثمردهی پروژه و تولید لینوکس فارسی در کشور را به‌خوبی فراهم کرد و هم‌اکنون پروژه پس از گذشت حدود5-4سال مطابق برنامه کلان به اهداف خود دست‌یافته و عملا خاتمه یافته است.»
باوجود این مشخص نیست که چرا مجریان این طرح به اتمام رسیده، از عدم حمایت دولت در سال 86 گلایه می‌کردند.
این تناقض‌گویی‌ها در حالی صورت می‌گرفت که عملا سیستم عامل ملی که در واقع نسخه ترجمه شده سیستم عامل لینوکس به زبان فارسی بود، هرگز در هیچ‌یک از کامپیوترهای دولتی و غیردولتی کشور نصب و اجرا نشد.
بررسی موردی هزینه‌های طرح
یک کارشناس نرم‌افزار که خواست نامش فاش نشود، می‌گوید: انتخاب عنوان «ملی» به طرح فارسی‌سازی رابط کاربری لینوکس، به اندازه هزینه‌های نجومی آن شگفت‌انگیز بود چراکه این کار پیش از این و توسط یک دانشجوی ایرانی در آلمان انجام شده بود. چیزی که نشان می‌دهد حجم پروژه بسیار کوچک‌تر و کمتر از آن چیزی بود که طراحان و مجریان پروژه سیستم عامل ملی نشان می‌دادند. اما به احتمال زیاد اطلاق عنوان ملی به این طرح، به این دلیل بود که مجریان طرح بتوانند بودجه 950میلیون تومانی هزینه شده برای آن را موجه جلوه دهند.
به‌گفته این کارشناس نرم‌افزار؛ حقوق یک برنامه‌نویس حرفه‌یی خوش شانس در ایران اوایل دهه80 حداکثر به رقم ماهانه 500هزار تومان می‌رسید و رقم 900میلیون تومانی در آن زمان، معادل دستمزد 1800نفر/ ماه کار تخصصی بود.
این درحالی است که براساس مستندات مندرج در سایت این پروژه تنها 165نفر برنامه‌نویس در آن مشغول به کار بوده‌اند که بسیاری از آنها نیز به‌صورت تمام وقت روی آن کار نمی‌کردند. همچنین ترجمه محیط کاربری لینوکس به زبان‌های مختلف توسط یک یا دو برنامه‌نویس و عمدتا در فاصله کوتاهی پس از عرضه نسخه انگلیسی انجام شده بود.
وی اضافه می‌کند: پروژه مرتب‌سازی فارسی که بیشتر یک طرح تحقیقاتی است تا عملی و سابقه‌یی به اندازه سابقه ورود کامپیوتر به ایران دارد، در فرایند اجرای ناتمام این طرح ملی 27میلیون تومان هزینه برداشته است که معادل حقوق چهارسال یک کارشناس در آن زمان بود.
همچنین پروژه دوم تقویم رسمی ایران نیز که هدف آن استخراج الگوریتم تقویم تاریخ جلالی بود که حدود 15سال قبل از اجرای طرح سیستم عامل ملی توسط برنامه‌نویسان ایرانی انجام شده بود اما همین پروژه ساده که گفته می‌شود در آن زمان، حتی به‌عنوان پایان‌نامه کارشناسی نرم‌افزار نیز قابل قبول نبود، برای مالیات‌دهندگان ایرانی 15میلیون تومان آب خورده بود که معادل دو سال و نیم دستمزد یک کارشناس بود. طراحی و پیاده‌سازی لوح فشرده نمایشی لینوکس هم که در واقع همان نسخه معروف کنوپیکس است و در طرح سیستم عامل ملی تنها تصویر پیش‌زمینه آن تغییر کرده بود و از KDE فارسی به‌صورت پیش‌فرض استفاده می‌کرد 25میلیون تومان هزینه برداشته بود. در حالی که اصولا نمی‌تواند بیش از یک ماه از وقت یک کارشناس نرم‌افزار را به خود اختصاص دهد.
پروژه بعدی نیز افزودن امکانات فارسی به پایگاه داده MySql با هزینه 28میلیون تومانی است که پروژه‌های مشابه آن، پیش از این و توسط شرکت‌های خصوصی ایرانی با صرف زمان بسیار کمتر و هزینه بسیار پایین‌تر برای اوراکل انجام گرفته بود.
