رییس سازمان غذا و دارو خبر از شکسته شدن انحصار می‌دهد
قیمت داروهای خارجی در بازار ایران کاهش یافته و دیگر خبری از گرانی و کمبودهای سربه فلک کشیده سال‌های «مهرورزی» نیست. این را مردم هم حس می‌کنند و شاید بیش از همه واردکنندهها. این بازگشت ثبات و آرامش به بازار سلامت قطعا از دستاوردهای مهم این دو سال «تدبیر و امید» است که مشخصا از مقابله با انحصار در بازار دارو به دست آمده؛ انحصاری که به زعم معاون وزیر در سازمان غذا و دارو شکسته شده اما بازاری‌ها می‌گویند این غول بی‌شاخ و دم که حکم خانه‌زاد را برای اقتصاد ایران پیدا کرده به قوت خود پابرجاست.
دکتر رسول دیناروند، معاون وزیر و رییس سازمان غذا و دارو راهکار کنترل قیمت دارو را در سال گذشته این طور تشریح کرد: هزینه برخی از اینها مثل داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج را خود دولت به عهده گرفته است. در این حالت بیمار قیمت واقعی دارو را پرداخت نمی‌کند و با قیمت ارزان‌تری به دستش می‌رسد. حذف انحصار واردات دارویی را نیز برای نخستین بار اجرا کردیم و به هیچ شرکتی اجازه ندادیم انحصار واردات دارویی را عهده‌دار باشد.
به گفته دیناروند، قیمت داروهای ثبت شده در کشور که مجوز واردات هم داشتند از طریق فراخوانی که همه شرکت‌ها می‌توانستند در آن شرکت کنند، تعیین می‌شد. با این روش این حق انتخاب را به دست می‌آوردیم که با پایین‌ترین قیمت ممکن نیازهای کشور را تامین کنیم.
با این روش ظاهرا تاکنون میزان واردات دارو کشور به میزان 350میلیون دلار کاهش یافته است. معاون وزیر با این حال که اجرای این برنامه‌ها را در کاهش قیمت و کنترل بازار موثر می‌داند و می‌گوید «با تدبیر و حمایت دولت طی دوره 4ماهه توانستیم بحران دارویی را کنترل کنیم» اما از تاثیر تحریم‌ها هم غافل نمی‌شود و در اظهارنظری متناقض می‌گوید: «به رغم ادعای کشورهای غربی، بحران دارویی کشور ناشی از تحریم‌ها بوده است».
به گزارش «تعادل» به نقل از روابط عمومی وزارت بهداشت، دیناروند اعلام کرد: بیشتر مشکلات و بحران دارویی کشور مربوط به سال‌های 90، 91 و اوایل 92 بود که با بحران دارویی و کمبود صدها قلم دارو مواجه بودیم.
وی همچنین با اشاره به اینکه هنوز تحریم‌ها برداشته نشده، گفت: به هرحال دولت در تامین داروهای مورد نیاز بیماران به دلیل تولید صنایع داخلی دارویی در کشور همچنین تاثیرات توافقات ناشی از ژنو موفق عمل کرد. وی در ادامه صحبت‌هایش به تسهیل رویه‌های واردات دارو اشاره می‌کند: منابع مالی جدیدی ناشی از توافقنامه ژنو دریافت کردیم و مسیرهای جدید بانکی برای تامین نیازهای بانکی در یکی دو بانک کشورهای اروپایی باز شده که کار جابه‌جایی پول در آنها انجام می‌شود و این موضوع کمک خوبی به تامین و تدارک دارو در پی داشته است.
نمایندگی فروش یا انحصار؟
با اینکه معاون وزیر رفع مشکلات بازار دارو به ویژه داروهای خارجی را در گرو شکستن انحصار واردات می‌داند، فعالان بازار در گفت‌وگو با «تعادل» این طرح را موفق ارزیابی نمی‌کنند؛ دست کم آن طور که مسوولان ادعا می‌کنند. فرامرز اختراعی یکی از فعالان بازار داروی ایران است که مخالفت خود را با موفقیت شکستن انحصار دارو این طور بیان می‌کند: «دو نوع واردکننده دارو در کشور ما فعالیت می‌کنند؛ شرکت‌هایی که مجوز واردات داروهای تک نسخه‌یی را دارند که قرار بود، نسخه‌یی و معدود وارد کنند که به مرور زمان به واردکننده‌های بزرگ دارو تبدیل شده‌اند و سوءاستفاده‌های کلانی نیز تاکنون از همین منفذ صورت پذیرفته است. تعداد وارد‌کنندگان دارو بسیار عجیب و خارج از ظرفیت نیازهای وارداتی است درحال حاضر جمعا نزدیک به 285واردکننده دارو در کشور به ثبت رسیده که بیش از 200 تای آنها تک نسخه‌یی هستند. اما نوع دیگر واردکنندهها که محل شکل‌گیری انحصار نیز هستند، شیوه گرفتن نمایندگی است. در این روش واردکنندهها به اسم اینکه مسوول و نماینده شرکتی خارجی هستند، شکلی از انحصار را بنا کرده‌اند.
شرکت‌های نماینده در گذشته شرکت‌های بسیار کوچکی بودند اما این شرکت‌ها به صورت ناگهانی و عجیبی رشد کردند و طی سال‌های اخیر رتبه‌های اول و دوم و سوم بزرگ‌ترین شرکت‌های حوزه دارویی را در آمار فروش کسب کرده‌اند. در گذشته نه چندان دور این رتبه‌ها مربوط به شرکت‌های تولیدی بزرگ داخلی مثل داروپخش و اکسیر بوده و اساسا واردکنندهها با فاصله بسیار زیاد قابل مقایسه با شرکت‌های تولیدی داخلی نبودند.»
رییس سندیکای تولیدکنندگان مواد شیمیایی، دارویی و بسته‌بندی دارویی مصداق انحصار را در غالب این نمایندگی این طور برای «تعادل» تشریح می‌کند: چندی پیش در روزنامه فایننشال تایمز مطلبی چاپ شد که در آن شرکت نوارتیس که مانند سایر کمپانی‌های خارجی برتر همه ساله در security and exchange committee منتشر می‌شود و مبادلات تجاری خود را با کشور ایران به طور شفاف گزارش می‌کنند و قابل دسترسی از طریق اینترنت نیز هست به صراحت و شفاف اعلام کرده که این شرکت در نشستی که با مسوولان دارویی ایران موافقتنامه‌یی غیر الزام‌آور نوشته‌اند که طبق آن، این امتیازات را به آن بدهند: تعرفه گمرکی دارو را حذف کنند، (قبلا از 100درصد به طور پله‌یی به 30درصد کاهش یافته بود و الان به صفر رسیده است) انحصار واردات داشته باشند، ثبت داروی ایشان در ایران بسیار سریع صورت گیرد و حتی دولت از این داروها حمایت یارانه‌یی کند. متاسفانه همه این اتفاقات هم افتاده است.»
هرچند که بررسی‌های «تعادل» نشان می‌دهد که تعرفه گمرکی دارو در سال 94 و سال پیش از آن هیچگاه صفر نبوده است و براساس کتاب تعرفه‌های گمرکی سال 94 کمترین میزان تعرفه گمرکی دارو 4 درصد و بیشترین میزان تعرفه 10درصد است. با این حال نوارتیس یکی از شرکت‌های بزرگ داروسازی سوییس است که از زمان مطرح شدن مذاکرات ایران با قدرت‌های جهان برای رفع تحریم‌ها از نخستین و مشتاق‌ترین شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران بوده و از سال‌ها پیش هم وی مراودات تجاری با ایران داشته که به همین دلیل هم بارها به دولت امریکا بابت نوع و حجم مراوداتش با ایران در شرایط تحریم و ممنوعیت فراخوانده شده است.
دولت یازدهم در چنین وضعیتی قصد سر و سامان دادن به بازار داروی کشور را کرد؛ از سویی با تحریم و کمبود دارو دست و پنجه نرم می‌کرد، از دیگر سو واردکنندهها قیمت دارو را چند برابر به بازار عرضه می‌کردند و از طرفی هم شرکت‌ها خارجی درصدد گرفتن چنین امتیازهایی از بازار ایران بودند. انصافا مدیریت و نظم دادن به چنین بازاری کاری شاق و دشوار است. همانطور که اختراعی هم به «تعادل» می‌گوید، طرح واردات موازی توانست تا حدودی از انحصار بازار بکاهد اما این روند به گفته وی به بهانه‌های مختلف کمرنگ شده در نتیجه بازار به انحصار قبلی بازگشته است.
انحصار شکسته نشد
«این درحالی است که تنها با یک نوبت واردات موازی براساس گزارش رییس سازمان غذا و دارو، نزدیک به 600 تا 700میلیارد تومان صرفه‌جویی در واردات دارو صورت گرفت و قیمت‌های دارو شکست اما فاصله تا رسیدن به قیمت‌های واقعی هنوز بسیار زیاد است. به طور کلی به نظر من دولت آن طور که فکر و بیان می‌کند در شکستن این انحصار موفق عمل نکرده است.» اختراعی این طور اظهارنظر می‌کند.
گرچه طبیعی به نظر می‌رسد که دولت و نمایندگانش خود را در اجرای طرحی کلیدی موفق‌تر از فعالان بازار بدانند اما نمی‌توان منکر بازگشت ثابت به بازار دارو و درمان و کاهش قیمت داروهای خارجی شد. هرچند که این کاهش هم عمدتا در داروهای پرمصرف بوده و نه داروهای خاص و گران قیمت‌تر.
