گروه غذا و دارو مریم بورقانی
مهم‌ترین مشکل نظم سلامت ایران از نظر مشاور اقتصادی وزیر بهداشت مشکل منابع مالی است. این اظهارنظر داوود دانش‌جعفری در دولتی که به دولت سلامت شهره شده و از طرفی، عزم جدی بر بازی‌دادن فعالان بخش خصوصی در اقتصاد دارد، حکم چراغ‌سبزی برای توسعه واحدهای سلامت خصوصی دارد. هرچند که این چراغ‌سبز پیش‌تر بارها توسط وزیر بهداشت دولت یازدهم با ترغیب خیرین و شرکت‌های اقتصادی بزرگ شبه‌دولتی به سرمایه‌گذاری در ساخت بیمارستان دیده شده اما کارشناسان اقتصاد سلامت و فعالان بخش درمان در گفت‌وگو با «تعادل»، آدرس مهم‌ترین مشکل را در جایی جز منابع مالی دادند.
وزیر اقتصاد و دارایی دولت نهم که با استعفا از کابینه محود احمدی‌نژاد جدا شد، هم‌اکنون در جایگاه مشاور عالی وزیر بهداشت و نماینده تام‌الاختیار وی در هیات نظارت بر سازمان‌های مردم‌نهاد در دولت یازدهم حضور دارد؛ حضوری که بنا دارد فشار اقتصادی درمان و سلامت را، هم از دوش مردم بردارد و هم از دوش دولت؛ اما «نیازها زیاد است و منابع کم». تشخیص این اقتصاددان از بیماری اقتصاد نظام سلامت ایران نبود منابع مالی مورد نیاز است. دانش‌جعفری درباره این تشخیص خود این طور توضیح می‌دهد: «دولت در سال‌های اخیر با مشکلات بودجه و تامین منابع مالی مواجه بوده است. حتی اگر این مشکلات را هم نداشتیم باید مانند خیلی از کشورها می‌رفتیم به‌سمت جلب مشارکت‌های مردمی. بنابراین به نظر من مهم‌ترین مشکل بخش سلامت کشور مشکل منابع مالی است. نیازها فوق‌العاده زیاد است ولی منابع مالی که دولت برای بخش سلامت در اختیار دارد منابع کمی است. بنابراین مشکل شماره‌یک بخش سلامت در ایران و بقیه کشورهای دنیا بحث تامین منابع مالی است. یعنی اینکه چطور باید بتوانیم این نیازهای عظیم بخش سلامت را تامین کنیم.»
اما این تشخیص اقتصادی را کارشناسان اقتصاد سلامت و فعالان این بخش چندان درست نمی‌دانند. دکتر غلامرضا فنایی، مدیر بیمارستان عرفان و نایب‌رییس دوم انجمن خدمات بین‌المللی سلامت درباره این تشخیص مشاور وزیر به «تعادل» می‌گوید: به نظر من مشکل اصلی نظام سلامت کشور ما نبود برنامه‌ریزی است. متاسفانه در کشور ما برنامه مشخص و مدون و کارشناسی‌شده‌یی در حوزه بهداشت و درمان وجود ندارد که براساس آن بودجه تنظیم شود و همکاران خود را در بخش‌های مختلف سروسامان دهیم.
فنایی یکی از نتیجه‌های نبود برنامه مدون را شکل‌گیری بیمارستان‌هایی می‌داند که نه معلوم است دولتی هستند و نه خصوصی. وی به بیمارستان میرزاکوچک‌خان که به دانشگاه علوم پزشکی تهران تعلق داشت اشاره می‌کند که اخیرا به بیمارستان نیمه‌خصوصی تبدیل شد اما به اعتقاد این مدیر بیمارستانی معلوم نیست این بیمارستان و بیمارستان‌های مشابه آن، دولتی هستند یا خصوصی. وی با این استدلال، برنامه‌ریزی را مقدم بر بودجه‌بندی می‌داند و معتقد است اگر پیش از برنامه‌ریزی، بودجه برای مسوولان و فعالان مطرح باشد، منابع و پول‌های کشور به باد خواهد رفت.
امیدسوزی در کمین دولت تدبیر و امید
دبیر انجمن خدمات بین‌المللی سلامت نیز نظر مشابهی در این باره دارد. دکتر سیدحسن طباطبایی‌نژاد به «تعادل» می‌گوید: این درست است که بخش سلامت در جهان یکی از بخش‌های هزینه‌بر است اما تنها با بالا بردن سهم بهداشت و درمان از بودجه نمی‌توان مشکلات این بخش را در هیچ کشوری ازجمله کشور ما حل کرد. ریشه این استدلال طباطبایی‌نژاد، یکی از مفاهیم مهم در علم مدیریت است؛ بهره‌وری. به اعتقاد وی نظام سلامت کشور ما مهندسی‌شده نیست و جایگاه بخش خصوصی نیز در آن مشخص نیست. در‌حالی‌که مهندسی این نظام یکی از بخش‌های مهم نظام سلامت جهان است. به گفته دبیر این انجمن غیردولتی در حوزه سلامت، یکی از نتایج این غیرساختارمند بودن نظام سلامت کشور، وجود خدمات مشابه در یک‌سری از بخش‌ها و نبود هیچ نوع سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر است. وی با نگاه و پیشینه مدیریتی خود به مفهومی در مدل کسب‌وکارها اشاره می‌کند که در نظام سلامت ایران مغفول مانده؛ «در نظام‌های سلامت ما توجهی به ارزش مشتری نشده و نمی‌شود». طباطبایی‌نژاد معتقد است ما از نظریه‌های روز سلامت فاصله زیادی داریم و اگر این خلأ برطرف نشود و بودجه‌هایی که وارد حوزه سلامت می‌شود بدون مطالعه و
کارشناسی هزینه شود و مردم چیزی از این بودجه‌های کلان را کمی نکنند، امیدسوزی رخ می‌دهد.
خطر در کمین گسیل سرمایه در نبود ساختار
عضو هیات‌مدیره بیمارستان جم نیز مدیریت منابع سلامت را ریشه مهم‌ترین چالش‌های نظام سلامت کشور می‌داند. دکتر احمد نادری در گفت‌وگو با «تعادل» مدیریت در بخش درمان را مهم‌تر از منابع می‌داند و می‌گوید: بخش سلامت به‌ویژه بخش دولتی آن در کشور ما مانند فرزندی شده که پول کلانی از پدر و مادر خود می‌گیرد تا نیاز کوچکی را برطرف کند که شاید با مدیریت بهتر بتوان عملکردی غیرقابل مقایسه با آن را دید. به‌طور کلی از نظر دکتر نادری، مساله بهره‌وری در نظام سلامت ما نادیده گرفته می‌شود. وی شاهد مثال را هم از خدمات درمانی ارایه‌شده در بیمارستان‌های دولتی می‌آورد که در‌مقایسه با بیمارستان‌های خصوصی بسیار گران‌تر تمام می‌شود هرچند که هزینه آن به مردم تحمیل نمی‌شود. وی که از کارشناسان مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز هست، گسیل منابع قبل از پیاده‌سازی و طراحی ساختاری بهره‌ور را خطرناک می‌خواند و درنهایت معتقد است تحلیل دانش‌جعفری از مهم‌ترین مشکل نظام سلامت ما «تحلیل خوبی» نیست.
ظاهرا فعالان نظام سلامت و اقتصاد درمان نگاه مدیریتی‌تری نسبت به بازار درمان کشور دارند و برنامه‌ریزی را مهم‌تر از منابع مالی و بودجه می‌دانند. در شرایط کنونی که بخش سلامت بیشترین تورم را در اقتصاد کشور دارد و در عین‌حال، همه امیدها بعد از سیاست خارجی کابینه یازدهم به وزارت بهداشت آن گسیل شده؛ نبود برنامه‌ریزی و غفلت از بهره‌وری در تمام طرح‌هایی که بناست نظام سلامت را متحول کند، می‌تواند امید را در یکی از امیدخیزترین بخش‌های دولت تدبیر و امید بخشکاند.
