یکی از موضوعاتی که در حوزه نفت در دولت سیزدهم به جدیت دنبال می‌شود، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های فراسرزمینی است.
البته طرح‌هایی به عنوان «کشت فراسرزمینی» نیز در سفرهای خارجی آقای رییسی خصوصا در سفر اخیر به اوگاندا توافق گردیده، که به‌نظر نگارنده خیلی حرف و حدیث داشته می‌بایست مستقلا به آن پرداخت.
طرح‌های فراسرزمینی دررحوزه انرژی در سند چشم‌انداز ۱۴۰۶ وزارت نفت به شرح ذیل آمده است:
[برای تولید و دیپلماسی انرژی با هدف تولید حداکثری، همچنین به‌منظور توسعه دیپلماسی انرژی و حضور در بازارهای بین‌المللی، وزارت نفت مجاز شده است از طریق شرکت‌های تابع ذی‌ربط یا شرکت‌های متقاضی غیردولتی مشروط به اخذ تضامین لازم، نسبت به مشارکت در احداث پالایشگاه یا پتروپالایشگاه جدید خارجی یا تملک سهام آنها از محل تحویل نفت خام مازاد بر تعهدهای بودجه‌ای با تصویب شورای اقتصاد اقدام کند.]
سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از ورود وزارت نفت به حوزه‌های جدید فراسرزمینی در صنعت پالایش نفت با ارایه پیشنهادهایی از سوی ایران به کشورهای حوزه امریکای لاتین برای همکاری در توسعه زیرساخت‌های زنجیره توزیع فرآورده از انتقال تا ذخیره‌سازی خبرداده و گفته:
[نگاه ما تاکنون در حوزه فراسرزمینی در صنعت پالایش به سمت فرآورش بود و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به عنوان نخستین مجموعه در وزارت نفت به حوزه فراسرزمینی ورود کرد و در نشست ابتدایی که در حضور وزیر نفت برگزار شد، کارگروه‌ها شکل گرفتند و برآوردهایی در زمینه نوسازی و بازسازی پالایشگاه‌های این کشورها در دستور کار قرار گرفت، اما هدف بعدی پس از فرآورش این بود که بازار این کشورها را بررسی کنیم و با توجه به شرایط قیمتی بتوانیم در زنجیره انتقال و توزیع آنها ورود کنیم. در این زمینه پیشنهاد ایجاد ظرفیت ذخیره‌سازی برای فرآورده‌هایی نظیر گاز مایع که تولید آن در کشور مثبت است، ارایه شده است]
در گزارشات خبری از سفر اخیر رییس‌جمهور به حوزه کاراییب به ۵ پروژه پالایشگاهی در خارج (کوبا، نیکاراگوئه، ونزوئلا، اوگاندا و سوریه) «برای ایجاد پالایشگاه‌های فراسرزمینی معرفی به عنوان» دستاوردهای دولت سیزدهم شده است. یکی از توافقات، پالایشگاه ال پانیو در ونزوئلا، با ارزش قرارداد 110 میلیون دلار، که در اردیبهشت 1401 توافق گردیده است.
مورد دیگر، پالایشگاه کاردون در ونزوئلا، با ارزش سرمایه‌گذاری 460 میلون دلار که قرارداد آن اخیرا نهایی شده است.
همچنین، پالایشگاه هویما در اوگاندا، ارزش سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلار و پالایشگاه رویای آرمانی بلیوار در نیکاراگوئه، ارزش قرارداد ۴.۷ میلیارد دلار که در حال مذاکره هستند.
همچنین برای اجرای طرح‌های پالایش فراسرزمینی در سوریه، ازبکستان و کوبا نیز، دولت در حال مذاکره است.
باید توجه داشت که پالایشگاه فراسرزمینی در دنیا مفهوم مالکیت دارد بر تاسیسات خارجی دارد.
آیا قرار است دولت سیزدهم مالکیت این پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی در کشورها خارجی را در اختیار بگیرد ؟
آیا ایران قرار است هزینه ۳ میلیارد دلاری ساخت پالایشگاه در اوگاندا و ۴.۷ میلیارد دلاری ساخت پالایشگاه در نیکاراگوئه را پرداخت کند؟
آیا پالایشگاه‌های ایران با ظرفیت کامل کار می‌کنند؟
با نگاهی به وضعیت موجود پالایشگاه‌های داخلی، شرایط بسیار نگران‌کننده است.
در جدول چشم‌انداز توسعه کمی و کیفی محصولات پالایشی در برنامه هفتم توسعه (۱۴۰۶-۱۴۰۲)، برنامه‌ریزی گردیده تا پایان برنامه هفتم توسعه، تولید بنزین از 115 میلیون لیتر فعلی به 129 میلیون لیتر و تولید نفت گاز از 112 میلون لیتر فعلی به 130 میلیون لیتر افزایش یابد.
بعبارتی، با نگاه خوشبینانه و در صورت تحقق کامل اهداف، بعد از 5 سال فقط 14 میلیون لیتر بنزین و 28 میلیون لیتر نفت گاز به تولیدات پالایشگاه‌های کشور افزوده خواهد شد. این میزان تولید بعد از 5 سال، با توجه به افزایش تقاضای داخلی، بسیار کم و هشدار‌دهنده است
آیا منطقی نیست بجای هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی، توان دولت به ده‌ها پروژه‌های نفتی راکد یا فعال پایین‌تر از ظرفیت داخل کشور متمرکز شود ؟
آیا توسعه پالایشگاه‌های موجود یا احداث پالایشگاه‌های جدید داخل کشور از نظر اقتصادی و «امنیت انرژی»، منطقی‌تر نیست؟
آیا بازسازی پالایشگاه‌های خارجی به عنوان پیمانکار، پالایشگاه فراسرزمینی محسوب شده و دولت ایران در اداره آنها می‌تواند مشارکت داشته باشد.؟
آیا بازسازی پالایشگاه‌های خارجی توسط پیمانکاران ایرانی، بدون دریافت دستمزد نقدی از کارفرمای خارجی، برای ایران هیچ مزیتی دارد؟
آیا بازسازی پالایشگاه‌های ونزوئلا که خود تحت تحریم امریکا است و حتی کشورهای منطقه کاراییب از امریکا درخواست اجازه بهره‌برداری در میادین مشترک در بخش خودشان را کرده‌اند، خنثی‌سازی تحریم‌ها بوده یا از چاله درآمدن و به چاه افتادن؟
برای شناخت پروژه‌های نفتی فراسرزمینی به مفهوم واقعی، به پروژه‌های پالایشی فراسرزمینی عربستان اشاره می‌گردد
شرکت آرامکو عربستان بمنظور تکمیل زنجیره پایین دستی خود در چین چند روز قبل قرارداد خرید 10 درصد سهام شرکت پتروشیمی Rongsheng به ارزش 3.4 میلیارد دلار را نهایی کرد.
این مجتمع بزرگ‌ترین مجتمع ترکیبی پالایشی و پتروشیمی چین بوده و آرامکو روزانه 480 هزار بشکه نفت به آن عرضه می‌کند
این مجتمع ظرفیت پالایش 800هزار بشکه و تولید 4.2 میلیون تن اتیلن در سال را دارد.
آرامکو همچنین یک پروژه مشترک احداث یک مجتمع پالایشی و پتروشیمی دیگر با ظرفیت تولید 300 هزار بشکه در روز در شهر پانجان در شمال چین در حال اجرا دارد که طبق برنامه در سال 2026 به بهره‌برداری کامل خواهد رسید.
بنابر این در مورد طرح‌هایی جذاب ولی خامی مانند پالایشگاه، پتروشیمی و کشت فراسرزمینی، متولیان دولتی و طراحان می‌بایست با نگاه علمی و حرفه‌ای ورود کنند تا سرمایه‌ها و منابع کشور در بیراهه تلف نگردد.
