هوش مصنوعی به عنوان یک حوزه فناورانه نوظهور مورد توجه روزافزون قرار گرفته است. هوش مصنوعی یک فناوری درحال تحول است که مزایای اقتصادی و اجتماعی بسیار بزرگی برای آینده ترسیم کرده است. رییس مرکز نوآوری توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید ایران در حوزه تولید علم در هوش مصنوعی در رتبه ۱۵ و در استفاده از هوش مصنوعی در زندگی رتبه ۷۷ را دارد. به نظر می‌رسد این رتبه‌ها در مقایسه با قبل چندان تغییری نکرده است.
هوش مصنوعی ظرفیت آن را دارد که در نحوه زندگی، کار، یادگیری و اکتشاف و تعامل انسان‌ها در جهان تحول ایجاد کند. هوش مصنوعی در دهه‌های متوالی موضوع مطالعه محققان فلسفی و علمی بوده و یکی از مهم‌ترین و بحث برانگیزترین موضوعات پژوهشی روز جهان است. گستره موضوعاتی که هوش مصنوعی را دربرمی‌گیرد بسیار وسیع و متنوع است. این گستره بازه‌ای از ابداع ماشین‌هایی با توانایی اندیشیدن تا طراحی الگوریتم‌های جست‌وجوی مورد استفاده در بازی‌ها را شامل می‌شود. در واقع هوش مصنوعی به تفکر یا هوشمندی ماشین‌هایی مانند کامپیوترها اطلاق می‌شود. هوش مصنوعی، شاخه‌ای از علوم رایانه محسوب می‌شود و از سه مقوله علمی با عناوین شبکه‌های عصبی، سیستم‌های استدلال فازی و الگوریتم ترکیب یافته است. هدف هوش مصنوعی، نزدیک‌سازی رفتار و پاسخ یک سامانه رایانه‌ای به الگوهایی است که انسان براساس آنها رفتار می‌کند.
مهم‌ترین اهداف متخصصان هوش مصنوعی، تولید ماشین‌هایی است که دارای احساسات بوده، توانایی تعمیم و کاربست تجربیات گذشته در شرایط مشابه جدید را داشته و قادر به گسترش دامنه دانش وتجربیات خود باشند. امروزه این رشته از علم درحوزه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارتند از: پزشکی، علوم هوافضا، اکتشافات، تسلیحات نظامی، پیش بینی وضع هوا، نقشه‌برداری و شناسایی عوارض، تشخیص صدا، تشخیص گفتار، تشخیص دست خط، بازی‌ها و نرم‌افزارهای رایانه‌ای همچنین هوش مصنوعی، شاخه‌های متنوعی دارد، از جمله شبکه‌های عصبی مصنوعی، پردازش تصویر و بینایی ماشین، الگوریتم‌های تکاملی، سیستم‌های خبره، یادگیری ماشین، داده کاوی، پردازش زبان طبیعی، بازشناسی گفتار و بسیاری از حوزه‌های دیگر. در سال‌های اخیر نظریه پردازان تعاریف متفاوتی از هوش مصنوعی ارایه داده‌اند اما در تعریفی جامع، هوش مصنوعی را سیستم‌های هوشمندی می‌نامند که از طریق تجزیه و تحلیل داده‌های بزرگ و محاسبات ابری یاد می‌گیرند، اجرا می‌کنند و انواع جدیدی از نرم افزارها و روبات‌ها را توانمند می‌سازند تا به صورت بسیار مستقل از تصمیمات سازندگان و اپراتورها عمل کنند.
اما بررسی وضعیت هوش مصنوعی در کشور نیازمند بررسی‌های چندگانه در حوزه تولید علم، فعالیت دانشگاه‌ها و ارزیابی استفاده از هوش مصنوعی در زندگی روزمره است. در این مسیر وضعیت تولید علم ایران در حوزه هوش مصنوعی قابل توجه است و با توجه به فعالیت بالای علمی کشور در زمینه مهندسی کامپیوتر و علوم کامپیوتر رتبه اول منطقه و رتبه ۱۵ دنیا در اختیار ایران است. اما نکته‌ای که در زمینه هوش مصنوعی قابل توجه است رتبه ایران در استفاده از هوش مصنوعی در زندگی و فناوری است که چندان جالب توجه نیست.
رتبه پانزدهم ایران از نظر مقالات و تولید علم در حوزه هوش مصنوعی
محمد شهرام معین رییس مرکز نوآوری توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به به‌روز رسانی نقشه راه توسعه هوش مصنوعی و آخرین وضعیت جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی به مهر گفت: طبق آخرین نتایج به دست آمده رتبه ایران از نظر مقالات و تولید علم در رتبه پانزدهم است اما در استفاده از هوش مصنوعی در زندگی و فناوری رتبه ۷۷ را دارد که نسبت به دو سال گذشته هیچ تغییری نکرده است.
لزوم برنامه‌ریزی برای ارتقا رتبه ایران از نظر استفاده از هوش مصنوعی در زندگی
وی با بیان اینکه استفاده از فناوری فقط به معنای تولید مستندات و مقالات نیست بلکه شامل پیاده‌سازی و استفاده از آن در زندگی افراد و در حکمرانی مدیریت کشور است به برنامه‌های توسعه هوش مصنوعی و بالا رفتن رتبه ایران اشاره کرد و افزود: با توجه به برنامه‌های در حال تدوین و اجرا و اهتمام و توجه خاصی که به هوش مصنوعی است حتماً رتبه ما از نظر استفاده از هوش مصنوعی در زندگی بهتر خواهد شد اما باید برنامه‌ریزی و اقدامات درستی در این حوزه وجود داشته باشد.
معین با اشاره به لزوم افزایش تعداد نیروهای تخصصی و تربیت شده در دانشگاه‌ها و همچنین افزایش کیفیت در حوزه هوش مصنوعی گفت: از نظر توان و نیروهای تخصصی که در دانشگاه‌ها تربیت می‌شوند توانمند هستیم اما برای اینکه بتوانیم در سطح ملی یعنی در پروژه‌های بزرگی که سازمانی، دولتی یا نهادی باشد یا اینکه پروژه‌های مثل جی پی تی ایرانی یا پروژه‌های هوش مصنوعی مولدی که در دنیا الان با گستره زیاد برای افراد زیاد ارایه می‌شود، هنوز نیاز به تلاش است.
تدوین برنامه توسعه ملی هوش مصنوعی و استفاده آن در برنامه هفتم توسعه
وی با اشاره به تدوین برنامه توسعه ملی هوش مصنوعی و استفاده آن در برنامه هفتم توسعه افزود: فعالیت‌هایی در بخش خصوصی جهت تقویت و توسعه هوش مصنوعی انجام شده اما این برنامه باید تقویت شود و بخش‌های خصوصی زیادی وارد این موضوع شوند و زیر ساخت‌های پردازشی، داده‌های لازم با حجم زیاد و کیفیت مناسب ارایه شود.
رییس مرکز نوآوری توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه با اشاره به اهمیت حمایت و بازاریابی از بخش خصوصی افزود: یکی از موضوعات مهمی که در برنامه هفتم توسعه اضافه شده این است که سازمان‌ها و نهادهای مختلف باید برنامه‌های هوشمندسازی خود را به معنای واقعی نه فقط الکترونیک شدن ارایه دهند و جایگاه سامانه‌های هوشمند و هوش مصنوعی در مجموعه مشخص شود و در آن برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کنند. در این صورت بخش خصوصی توانمند می‌شود و برای ارایه محصولات خود بازار پیدا می‌کند که این موضوع به بالا بردن رتبه ایران در جهان در استفاده از هوش مصنوعی کمک می‌کند.
آخرین وضعیت تهیه سند هوش مصنوعی در کشور
وی در خصوص آخرین وضعیت سند هوش مصنوعی با اشاره به اینکه این سند به صورت باز در سایت Ai.center.ir در اختیار قرار داده شده است افزود: این سند به نهادهای تصویب‌کننده مانند شورای عالی انقلاب فرهنگ و شورای عالی فضای مجازی داده شده و در حال حاضر مرکز نوآوری هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال تعامل با مجموعه‌های مختلف است تا این سند نهایی شود و یک سند ملی کامل ارایه شود تا همه از آن تبعیت کنند.
همچنین نقش نهادهای مختلف و در واقع نگاشت نهادی هم در این سند مشخص شده و وقتی که نهایی شود ان‌شاءالله سازمان‌ها، نهادها و مولفه‌های موثر در زیست بوم هوش مصنوعی کشور هماهنگ با هم پیش خواهند رفت. معین در خصوص زمان دقیق نهایی شدن سند هوش مصنوعی گفت: این روزها در حال تعامل با شورای عالی انقلاب فرهنگ و شورای عالی فضای مجازی هستیم و امیدواریم تا چند ماه آینده سند هوش مصنوعی نهایی شود.
تعیین کاربردهای ۱۰ حوزه اولویت‌دار در نقشه راه پروژه هوش مصنوعی
وی با اشاره به مشخص شدن کاربردهای مختلف هوش مصنوعی در ۱۰ حوزه اولویت‌دار در نقشه راه پروژه هوش مصنوعی در خصوص استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی و امنیت غذایی گفت: در همین راستا سال گذشته وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تفاهم نامه‌ای با موضوع کشاورزی هوشمند با وزارت جهاد کشاورزی منعقد کرد که هم‌اکنون در حال اجرا شدن است و یکی از بخش‌های آن به استفاده از سنجش از راه دور و هوش مصنوعی برای تخمین سطح زیرسطح کشت محصولات راهبردی کشور مربوط می‌شود.
رییس مرکز نوآوری توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: سال گذشته در همین پژوهشگاه، پروژه‌ای انجام شد که دو محصول استراتژیک را در آن کار کردیم و مدل هوش مصنوعی را با استفاده از داده‌های سنجش از راه دور و داده‌های مکانی زمینی ارایه دادیم و امسال هم در حال انجام پروژه‌ای هستیم که هفت محصول راهبردی کشور را در مناطق مد نظر با دقت مد نظر وزارت جهاد کشاورزی ارایه دهیم تا با استفاده از این داده‌ها مشخص کنیم چه مناطقی زیر کشت چه محصولاتی هستند.
وی گفت: برنامه‌های دیگری برای کشاورزی هوشمند در قالب همان تفاهم نامه گذشته وجود دارد که از طریق وزارت ارتباطات و مرکز هوش مصنوعی و پژوهشگاه ان‌شاالله انجام خواهد شد. در همین زمینه رتبه‌بندی‌های مختلفی در حوزه هوش مصنوعی در بخش دانشگاهی و تولید علم در دنیا وجود دارد. برخی از این رتبه بندی‌ها به موضوع تولید مقالات می‌پردازند و برخی از آنها بر توانایی دانشگاه‌ها در گروه‌های علمی از جمله مهندسی کامپیوتر، علوم کامپیوتر، علوم داده و مهندسی برق و الکترونیک تاکید دارند و از این منظر آنها را دسته‌بندی می‌کنند.
