در ماه‌های گذشته، تحولاتی در منطقه خاورمیانه خود را نشان داده، که نسبت به حرکت سال‌های گذشته تغییراتی مهم را نشان می‌دهد. هرچند هنوز بر روی کاغذ این تغییرات خود را نشان نداده‌اند اما به نظر می‌رسد که در نهایت آنچه که امروز در این منطقه در حال رخ دادن است با آنچه که در سال‌های قبل دیده می‌شد، تفاوتی جدی دارد و در این بین نقش چین احتمالا پررنگ‌تر از دیگر کشورها بوده است.
نخستین نشانه بزرگ تغییر در جریان سفر رییس‌جمهور چین به عربستان سعودی خود را نشان داد، سفری که در جریان آن دو طرف نسبت به توسعه جدی روابط و همکاری‌های اقتصادی با یکدیگر به توافق رسیدند. در جریان این سفر، پادشاه عربستان سعودی و رییس‌جمهوری چین «توافقنامه همکاری جامع راهبردی» دو کشور را امضا و ابراز امیدواری کردند که «این سند باعث تعمیق و ارتقاء روابط دوجانبه شود و افق‌های جدیدی را در همکاری دو کشور ایجاد کند». بنابراین همان‌گونه که انتظار می‌رفت، در حاشیه سفر، شرکت‌های عربستانی و چینی ۳۴ توافقنامه سرمایه‌گذاری به ارزش تقریبی ۳۰ میلیارد دلار امضا کردند. این توافقات به بخش‌های گوناگون انرژی‌های پاک و تولید هیدروژن و انرژی خورشیدی و فناوری اطلاعات و حمل و نقل و صنایع پزشکی و مسکن و کارخانه‌های مصالح ساختمانی مربوط می‌شد. خلیج فارس برای چین که درصدد تأمین امنیت انرژی خود می‌باشد، بسیار ارزش دارد. چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی در جهان و مهم‌ترین شریک تجاری ریاض است.
این کشور به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام، دست‌کم یک چهارم از صادرات نفت عربستان را خریداری می‌کند. عربستان در سال گذشته ۵۰ میلیارد دلار نفت به چین صادر کرد و به همین دلیل ریاض برای پکن یکی از ارزشمندترین تأمین‌کنندگان نفت است. ضمن اینکه حجم مبادلات تجاری عربستان و چین در سال ۲۰۲۱ حدود ۸۱ میلیارد دلار بوده و در سه ماهه چهارم ۲۰۲۲ نیز حدود ۲۷.۵ میلیارد دلار گزارش شده است. فراتر از انرژی، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی شراکت با چین را در راستای برنامه اصلاحی ۲۰۳۰ خود ارزیابی می‌کند؛ موضوعی که در این سفر نیز مورد توجه قرار گرفت و شی در مورد طرح نوسازی اقتصادی چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی و ابتکار زیرساخت‌های جهانی کمربند و جاده چین با ملک سلمان، بن سلمان و دیگر نمایندگان سعودی گفت‌وگو کرد.
پس از این خبر به نظر می‌رسید که عربستان سعودی تصمیم گرفته بر خلاف گرایش طولانی مدت و یک جانبه خود به کشورهای غربی و به‌طور خاص امریکا، این‌بار بر روی چین نیز به عنوان یک شریک استراتژیک حساب باز کند و پس از سال‌های طولانی فروش نفت به این کشور، حالا همکاری‌هایی جدید را نیز با یکدیگر کلید بزنند.
نمونه اولین نشانه‌ها از این تغییر وضعیت خود را در از سرگیری ناگهانی روابط ایران و عربستان سعودی نشان داد. در شرایطی که در سال‌های گذشته بارها صحبت‌هایی از امکان از سرگیری روابط مطرح شده بود، این‌بار با وساطت چین، دو طرف به سمت آغاز دوباره همکاری‌ها حرکت کردند و در مدتی کوتاه شرایط تغییر کرد. این روند تا جایی پیش رفته که حالا منابع مختلف از نگرانی امریکا درباره این نزدیکی سخن می‌گویند. مشاور امنیت ملی سابق رژیم صهیونیستی در یادداشتی درباره تمایل این رژیم برای عادی‌سازی روابط با عربستان، آن را تلاشی از سوی واشنگتن برای دور کردن ریاض از محور ایران-چین-روسیه توصیف کرد.
میر بن شابات، مشاور امنیت ملی پیشین رژیم صهیونیستی در یک یادداشت که در خبرگزاری آناتولی منتشر شده است به بررسی دلایل پشت پرده تلاش‌های صهیونیست‌ها برای عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی پرداخت و تاکید کرد که این، یک هدف مهم است اما نه به هر قیمتی.
وی که یکی از معماران اصلی توافق ابراهیم (توافق عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی) به شمار می‌آید در بخشی از این یادداشت خاطرنشان کرد: عادی‌سازی روابط اسراییل و عربستان به وضوح به نفع امریکا و غرب است که به موجب آن امریکا می‌تواند عربستان سعودی را از محور تقویت شده چین-ایران-روسیه دور کند و امتیازات مورد نیاز خود را در این زمینه و در چارچوب مبارزه‌ای به دست آورد که در حال حاضر بر سر مرزبندی نظم نوین جهانی در جریان است.
بنابر گزارش پایگاه خبری Ruetir، مقامات امریکایی در هفته‌های اخیر تمایل خود را برای دستیابی به توافق میان صهیونیست‌ها و عربستان سعودی تایید کرده‌اند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز اعلام کرده است که این توافق، یک هدف استراتژیک به شمار می‌آید که او می‌خواهد به آن دست یابد. اما عربستان سعودی بیش از این مشخص کرده است که مساله فلسطین باید قبل از وارد شدن به روند عادی‌سازی روابط با تل آویو حل‌وفصل شود.
آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه امریکا روز چهارشنبه در میزگرد شورای روابط خارجی که در شهر نیویورک برگزار شد، تاکید کرد که این به نفع اسراییل نیست که در خاورمیانه با تنش مواجه باشد. وی همچنین گفت: عربستان سعودی و اسراییل به چشم‌انداز عادی‌سازی روابط علاقه‌مند هستند اما معتقدند که دستیابی به عادی‌سازی میان آنها بسیار چالش برانگیز است. این چیزی نیست که یک شبه اتفاق بیفتد، اما یک چشم‌انداز واقعی است و ما روی آن کار می‌کنیم. این در حالی است که رسانه‌های صهیونیستی در روزهای اخیر گزارش دادند، تشدید تنش اسراییل در کرانه باختری، پیشرفت در نزدیکی روابط اسراییل و عربستان سعودی را دشوار می‌کند.
با این وجود اما لااقل حرکت ایران برای بهبود شرایط و جایگاه خود متوقف نشده و پس از چند بار برنامه‌ریزی سرانجام عضویت ایران در گروه اقتصادی شانگهای نهایی خواهد شد. عبدالغنی محمد عظیموف، کارشناس سیاسی تاجیکستانی در گفت‌وگو با اسپوتنیک عربی تاکید کرد که ایران در چهارم جولای به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای در می‌آید و آن تاریخ همان روز اعلان استقلال امریکا است. وی گفت که انتخاب این تاریخ تصادفی نیست بلکه «هدیه غیرمنتظره» روسیه و چین به رقیب راهبردی آنها یعنی امریکا است.
این کارشناس سیاسی خاطرنشان کرد که سفر نانسی پلوسی به تایوان اقدامی تحریک آمیز علیه پکن بود، زیرا به‌طور علنی با این مساله مخالفت کرده بود و روشن است که همزمان شدن پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و روز استقلال امریکا در پاسخ به بی‌احترامی واشنگتن به چین است.
عظیموف گفت که پیوستن تهران به سازمان همکاری شانگهای به وضوح نشان‌دهنده تغییر توازن ژئوپلتیک در منطقه و جهان است و جایگاه روسیه و چین در رقابت با امریکا و ناتو را تقویت می‌کند. وی تاکید کرد: پیش از این روسیه و چین درخصوص مساله پیوستن ایران به سازمان شانگهای محتاطانه عمل می‌کردند اما بعد از تشدید اختلافات این دو کشور با واشنگتن، مساله پیوستن ایران به این سازمان جدی شد. این کارشناس سیاسی در بخش دیگری خاطرنشان کرد که پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای بدین معناست که زمان پیوستن برخی کشورهای عربی به این سازمان فرا رسیده است و این امر نشان می‌دهد که جغرافیای سازمان همکاری شانگهای از شمال تا جنوب اوراسیا گسترش یافته است.
وی تاکید کرد: چین تنها با یک گام توانست میان دو قدرت بزرگ جهان اسلام یعنی تهران و ریاض که سال‌ها با هم اختلاف داشتند، توافق ایجاد کند و زمینه برای پیوستن آنها به سازمان همکاری شانگهای را فراهم کرد. وی گفت که کویت، بحرین، امارات و عربستان که شرکای سنتی امریکا به شمار می‌روند اکنون خواهان پیوستن به سازمان شانگهای هستند و حتی ترکیه که عضو ناتو است می‌خواهد به این عضویت درآید.
محسن بختیار، سفیر کشورمان در پکن روز گذشته در توئیتی نوشت: دیروز در اولین ملاقات رسمی و در آستانه برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای و اعلام رسمی عضویت کامل ایران، با آقای جانگ مینگ دبیرکل سازمان ملاقات کردم. در این دیدار مشارکت فعال ایران در سازمان و تقویت همکاری‌های اقتصادی با هشت کشور عضو از جمله چین مورد تبادل نظر قرار گرفت.
از سرگیری روابط با مصر نیز همچنان دنبال می‌شود. علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل در گفت‌وگو با شبکه الجزیره تاکید کرد که روابط راهبردی میان ایران، روسیه و چین به‌طور تدریجی درحال شکل‌گیری است. وی گفت که روابط تهران و مسکو راهبردی است و اختلافات در برخی پرونده‌ها بر این روابط تاثیر نمی‌گذارد. ولایتی در بخش دیگری تاکید کرد که روابط با مصر بسیار مهم است و این روابط منجر به ایجاد تعادل و توازن منطقه‌ای جدید با حضور عربستان می‌شود. مشاور مقام معظم رهبری در بخش دیگری خاطرنشان کرد که امیدواریم مسوولان کشور آذربایجان عمق روابط برادرانه با ایران را درک کنند و ما اختلاف افکنی و تنش میان دو کشور را نمی‌پذیریم.
همراهی روسیه و ایران برای عبور از سد تحریم‌های امریکا از سویی و ورود و نقش آفرینی پررنگ چین در منطقه و تلاش برای تغییر جهت دادن بعضی از کشورهای حاضر در خاورمیانه از سوی دیگر می‌تواند نشانه‌هایی از تغییر وضعیت کلان در این نقطه مهم از دنیا باشد و البته باید دید که در ماه‌های آینده، کاخ سفید برای عبور از این شرایط چه برنامه‌ای را در دستور کار قرار خواهد داد.
