اهدای عضو یکی از انسانی‌ترین راه‌های نجات جان دیگر افراد است، وقتی خانواده‌ای عزیزش را به علت مرگ مغزی از دست می‌دهد، اینکه می‌پذیرد تا اعضای بدن او به انسان‌های نیازمند اهدا شود یکی از زیباترین نوع جان بخشیدن است. جان دوباره بخشیدن به انسان‌هایی که ماه‌ها و شاید سال‌ها رنج بیماری را به دوش کشیده‌اند، آنها با بخشیدن اعضای بدن عزیزشان به این رنج پایان می‌دهند و یادگاری بس گرانبها از او به جا می‌گذارند، اما در برخی موارد هم هستند خانواده‌هایی که تحمل پذیرش چنین اتفاقی را ندارند، برای آنها سخت است تا بدن بی‌جان عزیز خود را به دست پزشکان بسپارند تا هر تکه آن را در بدن انسان دیگری جای دهند، این تصویر برایشان آزار‌دهنده است و به همین دلیل بسیاری از آنها دلیل خود برای امتناع از اهدای عضو را جلوگیری از تکه پاره شدن بدن عزیز از دست رفته شان می‌دانند اما...
متاسفانه در طی تمام این سال‌ها کار فرهنگی مناسبی در زمینه اهدا عضو صورت نگرفته است، مساله اینجاست که برخی از خانواده‌ها انتظار دارند در قبال اجازه استفاده از اعضای بدن عزیزشان مبالغ قابل توجهی دریافت کنند، مساله‌ای که در برخی موارد به علت عدم تامین به موقع مبلغ باعث از بین رفتن اعضا می‌شود و دیگر زمان استفاده از آنها به پایان می‌رسد. به هر حال اهدای عضو یعنی بخشش بی‌چون و چرای اعضای بدن فردی که به مرگ مغزی مبتلا شده و می‌توان با اعضای او جان چندین و چند بیمار نیازمند اعضا را نجات داد، وقتی پای پول و دریافت هزینه به میان می‌آید دیگر مساله اهدا عضو نیست. اما در هر دو صورت اگر تیم کارآمدی از پزشکان و روانشناسان در بیمارستان حضور داشته باشند و بتوانند شرایط را به‌طور دقیق و مناسب برای خانواده متوفی توضیح دهند این پروسه می‌تواند با سرعت و موفقیت بیشتری طی شود.
کارتی که وجاهت قانونی ندارد
یکی دیگر از اتفاقاتی که رخ داده است صدور کارت‌های اهدای عضو از سوی انجمن اهدای عضو برای افرادی است که مایل هستند در صورت وقوع هر گونه حادثه که منجر به مرگ مغزی آنها شود، اعضای بدن خود را به بیماران نیازمند اهدا کنند، اما این کارت‌ها در واقع وجاهت قانونی ندارند و برای اهدای عضو حتما باید رضایت خانواده اخذ شود. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا داشتن این کارت یعنی دیگر خانواده‌ها حق تصمیم‌گیری در این باره را ندارند چرا که فرد در صحت و سلامت عقل و زمانی که در قید حیات بوده در این باره تصمیم گرفته و تصمیم او محترم شمرده می‌شود. یکی دیگر از مشکلاتی که بر سر اهدای عضو در کشور ما قرار دارد این مساله است.
اگر اهدای عضو با مشکل مواجه نبود
هانیه رستمی، جراح عمومی در این باره به «تعادل» می‌گوید: با توجه به آمارهای مرگ مغزی در کشور اگر اهدای عضو با مشکلات و موانع قانونی و تصمیمات خانواده‌ها مواجه نبود، بسیاری از بیمارانی که در لیست انتظار پیوند قرار دارند می‌توانستند در مدت زمان کوتاهی به زندگی بازگردند و از رنج بیماری رها شوند. متاسفانه مشکلات زیادی در این باره وجود دارد، حتی اختلاف نظرهای اعضای خانواده فردی که به دلیل مرگ مغزی آماده اهدا است مانع از این کار می‌شود.
او می‌افزاید: یک ماه پیش خانم جوان 28 سالهای که بر اثر تصادف دچار مرگ مغزی شده بود به بیمارستان اعزام شد، مساله اینجا بود که همسر این خانم راضی به اهدای عضو بود اما مادر و پدرش مخالف بودند. درگیری بین آنها بالا گرفت و در نهایت هم‌زمان طلایی استفاده از اعضا برای ما از بین رفت. این جراح عمومی در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: در بسیاری از موارد خانواده‌ها حتی اجازه مطرح کردن پیشنهاد اهدای عضو را هم به کادر درمان نمی‌دهند و برخوردهای خشنی در این زمینه می‌کنند. از این دست اتفاقات بسیار رخ می‌دهد در حالی که اگر اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این زمینه به درستی صورت می‌گرفت دیگر با چنین برخوردهای تلخی از سوی بازماندگان فرد متوفی مواجه نمی‌شدیم.
8 هزار مرگ مغزی طی یک سال بر اثر تصادف
رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به آمار 25هزار نفره لیست انتظار پیوند در کشور و همچنین آمار بیماران مرگ مغزی ناشی از تصادفات، در عین حال بر لزوم فرهنگ‌سازی در زمینه اهدای عضو از مرگ مغزی در کشور تاکید کرد.
دکتر علیرضا زالی ادامه داد: در حال حاضر 47 هزار بیمار نارسایی کلیه داریم که پیش بینی می‌شود در پنج سال آینده تعداد بیماران نارسایی کلیه به دو برابر افزایش پیدا کند. قطعا کیفیت زندگی و طول عمل بیماران در پیوند کلیه با دیالیز به عنوان درمان کاملا تغییر می‌کند. متاسفانه فشار خون و دیابت دو عامل اصلی بروز نارسایی کلیه در کشور ما قلمداد می‌شود.
زالی به نارسایی کبد و افزایش آن در سالهای اخیر در کشورمان اشاره کرد و افزود: علت بروز نارسایی کبد کم تحرکی است؛ به شکلی که 12 تا 15 هزار ایرانی سالانه به دلیل نارسایی کبد فوت می‌کنند. پیوند کبد یک زندگی با کیفیت را برای بیماران این بخش فراهم می‌کند. ما در کشورمان در پیوند کبد و کلیه آمار بسیار خوبی داریم. همچنین در بخش پیوند قلب نیز با توجه به اینکه پیش بینی ما این است که در سالهای آتی شش درصد مردم کشور دچار نارسایی قلبی می‌شوند، افزایش پیوند در این حوزه را نیز شاهد باشیم.
آمار اهدای عضو به علت عدم فرهنگ‌سازی پایین است
او تاکید کرد: سال گذشته در ایران یک میلیون و 150 هزار تصادف ثبت شده و 19 هزار و 600 نفر از شهروندان ایرانی بر اثر تصادفات فوت کرده‌اند و پنج تا هشت هزار ایرانی در سال بر اساس پیش بینی‌ها دچار مرگ مغزی می‌شوند اما متاسفانه در ایران در حالی که باید حدود 4 هزار پیوند اعضا داشته باشیم کمتر از یک سوم این رقم پیوند اعضا انجام می‌شود که علت اصلی آن نیز عدم فرهنگ‌سازی اهدای عضو است. در کشور ما در هر ساعت یک تا دو نفر از کسانی که در لیست پیوند اعضا هستند فوت می‌کنند. 25 هزار نفر نیازمند پیوند اعضا هستند که از این رقم 18 هزار نفر منتظر پیوند کلیه هستند.
تبلیغات فضای مجازی دروغ است
از سوی دیگر رییس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت گفت: تبلیغات در فضای مجازی درخصوص اهدای اعضایی مانند قلب، کبد، پانکراس، ریه و قرنیه کذب محض است. امیرحسام علیرضایی در پاسخ به این سوال که در سال ۱۴۰۱ چه میزان پیوند انجام شده و بیشترین پیوند در چه زمینه‌ای بوده است؟ گفت: در سال ۱۴۰۱ تعداد ۳۵۱۰ پیوند انجام شده و بیشترین پیوند با ۲۴۳۱ مورد کلیه و پس از آن کبد با ۸۹۳ مورد بوده است.
او در پاسخ به این سوال که آیا برای اهدای عضو هزینه‌ای پرداخت می‌شود و بازار سیاه در این زمینه وجود دارد؟ ادامه داد: برای اهدای عضو از اهداکنندگان مرگ مغزی به خانواده اهداکننده عضو، هیچ گونه مبلغی پرداخت نمی‌شود و عضو اهدایی نیز به صورت رایگان در اختیار‌گیرنده قرار می‌گیرد. این عضوها شامل کلیه، کبد، قلب، ریه، پانکراس و روده می‌شود. درخصوص اهداکنندگان زنده (فقط کلیه) نیز مبلغی به عنوان پاداش ایثار در اختیار اهداکننده کلیه قرار می‌گیرد.
علیرضایی در خصوص فعالیت سامانه ملی پیوند و اینکه این سامانه توانسته است از بازار سیاه جلوگیری کرده و عدالت بیشتری در پیوند اعضا برقرار کند، به ایلنا گفت: با توجه به ثبت اطلاعات اهداکننده و گیرندگان عضو در سامانه وزارت بهداشت بر اساس اولویت عضو تخصیص می‌یابد که این امر باعث تخصیص عادلانه عضو شده است.
ضعف شناسایی اهداکنندگان یکی از مشکلات این حوزه است
رییس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال که عمده‌ترین مشکلاتی که در زمینه پیوند اعضا وجود دارد چیست؟ گفت: ضعف شناسایی اهداکنندگان مرگ مغزی و عدم رضایت برخی از خانواده‌ها به دلیل‌عدم اطلاع از فرآیند مرگ مغزی است که فرهنگ‌سازی در زمینه اهدای عضو بسیار موثر است. علیرضایی در پاسخ به این سوال که آیا پیوند اعضا صرفا از افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: پیوند تمامی اعضا اعم از کبد، قلب، ریه، روده و پانکراس از افراد دچار مرگ مغزی و قلبی انجام می‌شود به غیر از کلیه که از اهداکننده زنده نیز پیوند انجام می‌شود.
او ادامه داد: در حال حاضر ۳۰ مرکز پیوند کلیه، ۱۱ مرکز پیوند کبد، ۱۱ مرکز پیوند قلب، ۳ مرکز پیوند ریه و ۳ مرکز پیوند پانکراس داریم. رییس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال که چند مورد پیوند برای کودکان انجام شده و بیشترین نوع پیوند در کودکان چیست؟ گفت: در سال گذشته ۳۶ مورد پیوند قلب، ۳۰ مورد پیوند کبد و ۱۳۳ مورد پیوند کلیه اطفال صورت گرفته است. بنابراین بیشترین پیوند در کودکان کلیه است.
علیرضایی درباره تبلیغات اهدای عضو در فضای مجازی و اینکه آیا از این طریق برای اهدای عضو اقدام می‌شود؟ تصریح کرد: تبلیغات درخصوص اهدای اعضایی مانند قلب، کبد، پانکراس، ریه و قرنیه کذب محض بوده و امکان چنین اعمالی از اهداکننده زنده وجود ندارد. البته درخصوص کبد در موارد خاص از اهداکننده زنده (بیشتر در کودکان از والدین به فرزند و در بیمارستان‌های محدود) امکان‌پذیر است. درخصوص پیوند کلیه نیز با توجه به ثبت اطلاعات اهداکنندگان و گیرندگان عضو در سامانه وزارت بهداشت و صدور مجوز پیوند امکان تخلف وجود ندارد. همچنین فهرست سایت‌های متخلف جهت پیگیری قانونی به مراجع ذیربط ارسال شده است.
