گروه راه و شهرسازی|
طی روزهای اخیر ابعاد تازه‌ای از بحران فرونشست زمین در کشور از سوی کارشناسان و مسوولان دولتی تبیین و تشریح شده است که نشان می‌دهد، این بحران نیازمند توجه جدی ارکان نظام حکمرانی است.
به گزارش «تعادل»، در حالی رییس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور اعلام کرده فرونشست زمین به 254 منطقه کشور گسترده شده که علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در صفحه شخصی خود از رسیدن فرونشست زمین در ساحل دریاچه ارومیه خبر داده است.
در همین رابطه، معصومه آمیغ پی، رییس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور با اشاره به اینکه فرونشست در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را برای مناطق درگیر ایجاد کند، اظهار کرد: فرونشست می‌تواند سبب تغییر ناهمسان در سازه‌های انتقال آب و نیرو، شکست یا بیرون‌زدگی لوله جداره چاه‌ها، ایجاد اختلال در بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، کاهش برگشت‌ناپذیر تمام یا بخشی از منابع مخازن آب زیرزمینی و در نتیجه از بین رفتن یا کاهش میزان نفوذپذیری سطحی و پیرو آن گسترش پهنه‌های بیابانی و سیلابی شده که در نهایت تخریب شریان‌های حیاتی، زیرساخت‌ها و سازه‌های مهم را به همراه خواهد داشت.
به گزارش ایرنا، وی اضافه کرد: به‌طور قطع شناسایی محدوده‌ها، الگوی فرونشست و برآورد نرخ آن تاثیر بسزایی در مدیریت و کنترل این پدیده خواهد داشت.
آمیغ پی افزود: سازمان نقشه‌برداری کشور به عنوان متولی پایش تغییرات پوسته زمین، در راستای تحقق اهداف برنامه ملی کاهش خطر حوادث و سوانح - مصوب سال ۱۴۰۰ شورای عالی مدیریت بحران کشور، با در اختیار داشتن تجهیزات مورد نیاز و افراد متخصص در اندازه‌گیری و تحلیل نتایج، اقدام به تهیه نقشه‌های فرونشست و اعلام نرخ آن در سطح کشور، با استفاده از داده‌ها و اطلاعات مکانی موجود، شبکه‌های مبنایی مختلف و تصاویر ماهواره‌ای نموده است.
رییس اداره ترازیابی دقیق و تداخل سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور ادامه داد: همچنین به دلیل مخاطرات جدی پدیده فرونشست در مناطق مسکونی و شهری، پایش میزان فرونشست در این مناطق یکی از مطالعاتی است که باید به آن توجه ویژه‌ای داشته و رشد و تغییرات غیرمعمول میزان فرونشست در این مناطق نیز باید بررسی شود.
آمیغ پی با اشاره به اهمیت استان و شهرستان تهران در خصوص فرونشست گفت: از آنجایی که برخی از مناطق شهری و سازه‌های مهم در منطقه فرونشست واقع شده است، پایش مداوم پهنه فرونشست تهران از سال ۱۳۸۰ در دستور کار سازمان نقشه‌برداری کشور قرار دارد و محاسبات ماهیانه و سالانه بر اساس پردازش‌های راداری و محاسبات ژئودتیکی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: اولین گزارش کمی از شناسایی فرونشست تهران در سال ۱۳۸۰ توسط سازمان نقشه‌برداری صورت پذیرفت که بررسی وضعیت تغییر ارتفاعی مسیرهای ترازیابی درجه یک نشان‌دهنده فرونشست دشت شهریار بود و نتایج نشان‌دهنده نشستی معادل ۲۰/۱ متر (در طول ۹ سال) در ایستگاه ترازیابی واقع در در امتداد بزرگراه آزادگان بوده است.
کاهش شتاب فرونشست در مناطق شهری تهران
آمیغ پی با بیان اینکه در سال ۸۰ بر اساس مقایسه ارتفاع بنچ‌مارک‌های ترازیابی مناطق متعددی از فرونشست در کشور شناسایی شد، بیان داشت: تمام این مسیرها در حوزه آبخوان‌هایی که با کاهش سطح آب زیرزمینی مواجه بودند، قرار داشتند.
رییس اداره ترازیابی دقیق و تداخل سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشوربا اشاره به کاهش میزان فرونشست در تهران گفت: بر اساس آخرین محاسبات و پردازش‌های انجام شده، و بر اساس پردازش‌های راداری در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ نرخ بیشینه فرونشست از ۲۰.۶ سانتی‌متر در سال در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ به ۱۳.۲ سانتی‌متر در سال در بازه زمانی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ کاهش یافته است.
او افزود: نرخ فرونشست در کل محدوده کاهش چشمگیری طی ۲ سال اخیر داشته است که در برخی مناطق این کاهش نرخ بیش از ۶۰ درصد بوده است. همچنین طبق این نتایج مساحت محدوده فرونشست دشت تهران نیز کاهش وسعت یافته است.
او اظهار کرد: بررسی سری زمانی ۵ ساله فرونشست دشت تهران بیانگر آن است که گرچه در سال آبی ۹۷ با افزایش نرخ و گسترش پهنه فرونشست نسبت به سال آبی ۹۶ روبرو بوده‌ایم، اما از سال آبی ۹۸ شاهد کاهش کلی نرخ فرونشست هستیم که این روند کاهش نرخ در سال‌های آبی ۹۹ و ۱۴۰۰ در کل دشت مشهود بوده و سرعت بیشتری گرفته است. این کاهش نرخ در حالت خوش‌بینانه می‌تواند در اثر مدیریت استخراج بی‌رویه آب زیر زمینی یا تغذیه آبخوان و در حالت بدبینانه نشان‌دهنده اتمام پتانسیل آبخوان تهران و شروع فرآیند مرگ آبخوان باشد. مسلما بررسی وضعیت سطح آب زیرزمینی چاه‌های پیزومتری دشت شهریار، می‌تواند در علت یابی تغییرات ایجاد شده در وضعیت فرونشست این دشت راهگشا باشد.
فرونشست در ۵۲ درصد از بافت‌های تاریخی
در رویدادی دیگر، بیت‌اللهی با اشاره به خطر فرونشست زمین برای ۵۲ درصد بافت‌های تاریخی گفت: ۸۶ هزار هکتار بافت فرسوده در معرض تهدید فرونشست زمین قرار دارد. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اعلام اینکه 86 هزار هکتار از مجموع بافت‌های فرسوده، غیررسمی و تاریخی شهری در پهنه‌های فرونشست زمین در استان‌های مختلف کشور قرار گرفته است، اظهار کرد: از مجموع 88 هزار و 650 هکتار بافت فرسوده شهری حدود 41 هزار و 200 هکتار یعنی حدود 47 درصد در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.
وی با بیان اینکه اصفهان وسیع‌ترین استان از نظر پهنه‌های بافت فرسوده در معرض خطر فرونشست زمین است، افزود: استان‌های یزد، خراسان رضوی، کرمان و آذربایجان‌شرقی از نظر بافت فرسوده شهری در رتبه‌های بعدی هستند.
وی یادآور شد: بافت‌های فرسوده به‌واسطه ماهیت آنها، آسیب‌پذیری نسبی بالاتری را در مقابل فرونشست زمین و زلزله دارند. از این رو توجه به بافت‌های فرسوده شهری، یکی از اولویت‌های اساسی کشور در ارتقای تاب‌آوری در مقابل فرونشست زمین است.
به گزارش تسنیم، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به سکونتگاه‌های غیررسمی شهری نیز گفت: از حدود 58 هزار هکتار بافت غیررسمی شهری حدود 29 هزار هکتار یعنی حدود 50 درصد در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.
بیت‌اللهی از مخاطرات بالای فرونشست زمین در بافت غیررسمی کرمان خبر داد و گفت: استان‌های خراسان رضوی، اصفهان و تهران از نظر مخاطرات فرونشست بعد از کرمان در رتبه‌های بعدی هستند و باید برای رفع کاهش مخاطرات فرونشست در آن بافت‌ها اقدام فوری انجام شود.
به گفته وی، مخاطرات فرونشست در بافت‌های تاریخی در استان‌های خراسان رضوی، اصفهان و یزد گستردگی فراوانی دارد. از مساحت 31 هزار هکتاری بافت‌های تاریخی شهری، حدود 52 درصد آن در پهنه‌های فرونشست واقع شده که این وسعت قابل ملاحظه است.
فرونشست زمین در ساحل دریاچه ارومیه!
دکتر بیت‌اللهی همچنین در صفحه شخصی خود در فضای مجازی از فرونشست زمین در ساحل دریاچه ارومیه خبر داده است. او نوشته است: تصور اینکه کنار دریا و دریاچه و بندر فرونشست زمین رخ دهد، تصور دور از انتظاری است. گفتیم که فرونشست زمین در اثر خشکسالی و بی‌آبی است. اما متاسفانه در ساحل شرقی دریاچه در محدوده بین دیزج خلیل و بندرشرفخانه، در بازدیدی که از این ناحیه داشتم فیشرها، شکاف‌ها و حفره‌های فرونشستی در طول 2 کیلومتری این مسیر قابل مشاهده است. تراز دریاچه هم‌اکنون 1271.41 است که نسبت به مشابه سال گذشته که 1271.82 بود کاهش را نشان می‌دهد.
او افزوده است: وسعت دریاچه به 3 هزار و 494 کیلومتر مربع رسیده که با توجه به وسعت سه هزار و 621 کیلومتری سال گذشته، در وسعت نیز دچار کاهش شده است و حجم دریاچه نسبت به مشابه سال گذشته یک میلیارد و 41 میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد. دریاچه ارومیه نسبت به تراز اکولوژیک خود 3.4 متر، نسبت به وسعت اکولوژیک خود 2374 کیلومتر مربع و نسبت به حجم آب اکولوژیک خود 12.61 میلیارد مترمکعب فاصله دارد.
11 هزار کیلومتر لوله گاز در معرض خطر
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین براساس داده‌های موجود، برآورد کرده است که حدود 11 هزار کیلومتر از طول لوله‌های انتقال گاز، در تلاقی با پهنه‌های فرونشستی هستند. براساس داده‌های موجود و در دسترس، طول خطوط اصلی نفت واقع در پهنه‌های فرونشستی زمین، بیش از 1000 کیلومتر تخمین زده می‌شود.
براساس داده‌های موجود، بیش از 20 سایت جمع‌آوری، تلمبه خانه، بیش از 15 تاسیسات و انبارنفتی فعال در پهنه‌های فرونشستی زمین پراکنش دارند. همچنین تعداد 4 انبار نفتی بزرگ در پهنه‌های فرونشستی ایران قرار گرفته است.
براساس داده‌های موجود و در دسترس کشوری، طول خطوط نیرو واقع در پهنه‌های فرونشستی زمین، حدود 4 هزار کیلومتر تخمین زده می‌شود.
براساس داده‌های موجود، برآورد شده است که تعداد 101 شهرک صنعتی در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارد.
