کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران که در دومین دوره فعالیت خود بررسی مشکلات و موانع توسعه صادرات در رشته فعالیت‌های مختلف را در دستور کار قرار داده است، این‌بار مشکلات صادرکنندگان پسته مورد واکاوی قرار گرفته است. «ضعف برندسازی، توانایی مالی اندک صادرکنندگان، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نوسانات نرخ ارز و تنوع نهادهای موثر در امر صادرات کشاورزی» 5 چالش پیش روی فعالان بازار پسته به شمار می‌رود. از سوی دیگر رییس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران معتقد است که صادرات خشکبار و پسته ایران با ضعف تبلیغات مواجه است و در این راستا، نمایندگی‌های سیاسی و اقتصادی کشور باید با قدرت وارد عمل شوند. محسن بهرامی‌ارض‌اقدس در ابتدای این نشست با اشاره به اهمیت محصول پسته در صادرات غیرنفتی کشور کاهش سهم پسته ایرانی در بازارهای جهانی را نگران‌کننده دانست. او در این بخش از سخنان خود، گریزی هم به مساله نرخ ارز زد و با اشاره به وعده مسوولان در خصوص یکسان‌سازی آن ابراز امیدواری کرد که با مدیریت بازار، نگرانی فعالان اقتصادی از نوسانات نرخ ارز برطرف شود.
با ورود به دستورجلسه کمیسیون، ابتدا اشرف مرتضایی، کارشناس این کمیسیون، با ارائه گزارشی به تحلیل تجارت پسته در ایران و جهان پرداخت. او گفت: پسته یکی از مزیت‌های اصلی بخش کشاورزی و به عنوان محصول برتر تولیدی کشور در بازارهای جهانی است که با صادرات سالانه آن ارزآوری بالایی برای کشور رقم می‌خورد. بطوری که در سال‌های اخیر بطور متوسط 3 درصد از سهم صادرات غیرنفتی و 20 درصد از سهم صادرات محصولات کشاورزی و غذایی کشور متعلق به پسته بوده است. مرتضایی «وجود ارقام متنوع و تجاری»، «کیفیت مطلوب پسته ایران»، «بالا بودن نسبت مغز به پوست»، «بی‌نظیر بودن و قابلیت بالای برشتگی به دلیل وجود حد بهینه درصد چربی»، «طعم بی‌بدیل و بی‌رقیب و تجارت‌پذیری بالا» و «گرایش ذائقه کشورها به پسته تولیدی ایران» را از جمله مزیت‌های این محصول ویژه کشاورزی کشور برشمرد. این کارشناس، سطح زیر کشت پسته در ایران را در سال 1395 بیش از 457هزار هکتار عنوان کرد و افزود: استان کرمان با مجموع بیش از 212 هزار هکتار باغ‌های بارور و غیربارور، بیش از 70 درصد محصول کل کشور را تولید و به عنوان مهم‌ترین منطقه پسته کاری ایران و دنیا محسوب می‌شود و یزد، خراسان، فارس، سمنان، سیستان و بلوچستان، قزوین، مرکزی، اصفهان و قم به عنوان سایر استان‌های پسته‌خیز شناخته می‌شوند که بیش از 90 هکتار سطح زیر کشت باقیمانده را به خود اختصاص می‌دهند. او ادامه داد: از سال 2011، ایران در جایگاه دوم تولید پسته در جهان قرار گرفت. امریکا، ایران، هلند، آلمان و بلژیک از تولیدکنندگان اصلی پسته در جهان به شمار می‌آیند. او همچنین توضیح داد: آمارها نشان می‌دهد، در میان پنج کشور اصلی تولیدکننده پسته در دنیا، ایران از نظر سطح زیرکشت، فاصله معناداری با سایر رقبای خود دارد. تولید پسته از 165 هزار تن در سال 1387 به حدود 240 هزار تن در سال 1396 رسیده است و از سال 1390 تولید پسته، روند صعودی را پیموده است.
مرتضایی سپس به روند صادرات پسته پرداخت و گفت: صادرات پسته از 141 هزار تن در سال 1384 به 202 هزار تن (به ارزش یک میلیارد و 260 میلیون دلار) در سال 1386 افزایش یافته و سپس با نوسان زیاد به 183 هزار تن (به ارزش یک میلیارد و 15 میلیون دلار) در سال 1392 رسید. صادرات پسته در سال 1395، بیش از 138 هزار تن (به ارزش یک میلیارد و 271 میلیون دلار) بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل 8 هزار تن (شش درصد) افزایش یافت. او افزود: از میان کشورهای مقصد صادراتی پسته ایران در سال 1395 هفت کشور هنگ‌کنگ (242 میلیون دلار)، ویتنام (169 میلیون دلار)، امارات (128 میلیون دلار)، آلمان (119 میلیون دلار)، هند (92 میلیون دلار)، عراق (71 میلیون دلار) و قزاقستان (66 میلیون دلار) بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی پسته ایران به شمار می‌آیند که 70 درصد ارزش صادرات پسته ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
این کارشناس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات با اشاره به وضعیت تولید و تجارت پسته در جهان، به چالش‌های تولید پسته در ایران اشاره کرد و گفت: کمبود آب، خشکسالی، شوری آب، سرمازدگی فصلی، محدودیت منابع تولید، کمبود منابع مالی، کم‌توجهی به کیفیت و بهداشت محصول از باغ تا صادرات و ضعف سیستم‌های نظارت و کنترل‌های بهداشتی از جمله درخصوص آفلاکتوسین و همچنین بهره‌وری پایین تولید و ناکارآمدی خوشه‌های ایجاد شده در کرمان، سمنان، آذربایجان شرقی از جمله این مشکلات است. چالش‌های صادرات پسته ایرانی، مساله دیگری بود که مرتضایی روی آن دست گذاشت و عدم شناسایی سلایق و نیازهای بازار، قیمت تمام شده بالا، عدم برندسازی، عدم وجود برنامه‌های مدون جهت بازاریابی، بازارسازی و حفظ بازارهای کنونی، سیاست‌های تجاری و ارزی ناکارآمد، تاخیر طولانی در پرداخت، متمرکز بودن بازارهای صادراتی و تاثیر منفی آن بر ارزش صادرات را از جمله این مشکلات برشمرد.
میزان صادرات خشکبار
در ادامه این نشست، اسدالله عسگراولادی به عنوان یکی از صادرکنندگان کهنه‌کار پسته و خشکبار توضیحاتی درباره صادرات این محصولات ارائه کرد. او گفت: خشکبار از قدیمی‌ترین خوراک‌های بشر است. در ایران نیز حدود 2000 تا 2500 سال است که میوه و خشکبار به مصرف می‌رسد و خشکبار همواره در راس صادرات غیرنفتی سنتی قرار داشته است. عسگراولادی با بیان اینکه صادرات خشکبار ایران از مرز 2 میلیارد دلار عبور کرده است، افزود: اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان خشکبار ایران در دو سازمان جهانی عضویت دارد و این سازمان‌ها با برگزاری نشست‌های سالانه، وضعیت تولید و تجارت خشکبار را مورد بررسی قرار می‌دهند. در ادامه، محمدحسن شمس‌فرد که از اتحادیه صادرکنندگان خشکبار در این نشست حضور یافته بود، چالش اصلی صادرکنندگان پسته را عدم توان رقابت با امریکا عنوان کرد و گفت: امریکا از هر هکتار سطح زیر کشت پسته، 3 تن برداشت می‌کند و اما میزان برداشت از هر هکتار باغات پسته در ایران، حداکثر 900 کیلو است. او یکی‌دیگر از چالش‌های صادرات پسته را نرخ ارز و نقل و انتقال آن برشمرد و در ادامه گفت: صادرات به اروپا نیز حدود 10 الی12 سال به دلیل ایراداتی که کشورهای اروپایی به برخی محصولات به خاطر وجود آفلاتوکسین می‌گرفتند، با مشکل مواجه بود. از سوی دیگر محمدرضا فرشچیان نیز به عنوان یکی از صادرکنندگان پسته، قیمت تمام شده بالا، کشتزارهای کوچک، عدم مدیریت صحیح کشاورزان و عدم شفافیت سیاست‌های پولی و مالی را به عنوان مشکلات اساسی موجود در مسیر صادرات توصیف کرد و گفت: دولت می‌تواند با یک دستورالعمل، نسبت به بزرگ شدن اراضی زیرکشت پسته اقدام کند. همچنین شکل‌گیری شرکت‌های مدیریت صادرات برای توسعه صادرات این محصول الزامی است. رییس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران در ادامه، تجدیدنظر در بسته مشوق‌های صادراتی، ضرورت هماهنگی دستگاه‌های متولی در امر صادرات پسته و خشکبار و زمینه‌سازی برای حضور افراد متخصص از تشکل‌ها در جلسات شورای عالی صادرات را نیز خواستار شد. بهرامی البته، هجینگ ارزی، اختیار صادرکنندگان در برداشت از حساب‌های ارزی و نیز برندسازی را نیز از عوامل موثر بر توسعه صادرات دانست و نسبت به پیگیری این موارد نیز تاکید کرد.
