مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی لایحه بودجه 1397 به بخش فناوری و ارتباطات پرداخته و گزارش داده است که بودجه این بخش نسبت به سال 1396 کاهش داشته که این امر می‌تواند بخش فناوری اطلاعات را در سال آینده با مشکل مواجه کن. گزارش این مرکز به این شرح است:
1- قانون برنامه ششم توسعه در سال 1395 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اجرای آن از ابتدای سال 1396 آغاز شده است. این برنامه مواد متعددی درخصوص توسعه و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور دارد که مهم‌ترین آنها مواد(67) و (68) است. توسعه دولت الکترونیک در بستر شبکه ملی اطلاعات از مهم‌ترین احکام آن است.
۲- قانون اجازه تعیین و وصول حق امتیاز فعالیت بخش غیردولتی در زمینه پست و مخابرات، مصوب مورخ 19/8/1392 مجلس شورای اسلامی بیان می‌دارد: تخصیص 100درصد مبالغ حق‌الامتیاز و حق‌السهم دولت و جریمه قانونی جبران عدم انجام تعهدات فعالیت‌های ارائه خدمات پستی، مخابراتی، فناوری اطلاعات و صدور مجوز ایجاد شبکه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات به منظور صرف در هزینه‌های ردیف‌های مصوب در بودجه‌های سالانه در امور خدمات زیربنایی ارتباطات و فناوری اطلاعات در مناطق محروم و روستایی و ارائه‌کنندگان خدمات پستی، مخابراتی و فناوری اطلاعات و تامین هزینه‌های آزادسازی و خصوصی‌سازی و تملک دارایی‌های سرمایه‌یی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات.
3- قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور 10/11/1395 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و احکام متعددی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. ماده(11) آن به موضوع کاداستر، ماده(38) آن به موضوع نظام جامع دادرسی الکترونیک و موضوع الکترونیکی کردن اطلاعات، ماده(46) آن به موضوع سامانه‌های رهگیر هوشمند و ماده(50) آن به موضوع سامانه تدارکات الکترونیکی اشاره دارد.
نمای کلی اعتبارات بخش فناوری
اطلاعات و ارتباطات
فناوری اطلاعات و ارتباطات شرایط و ظرفیت‌های پرشماری را برای توسعه اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌کند. تکالیف سند چشم‌انداز، برنامه ششم توسعه و سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه از دلایل ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. تصویب قانون اجازه تعیین و وصول حق امتیاز فعالیت بخش غیردولتی در زمینه پست و مخابرات از سوی مجلس شورای اسلامی اقدام حمایتی مجلس از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است.
جمع اعتبارات فناوری اطلاعات و ارتباطات در لایحه بودجه سال 1397 بیش از 18هزارمیلیارد ریال کاهش داشته است. این کاهش در قانون بودجه سال 1396 نیز وجود داشت اما میزان کاهش در سال 1397 بسیار مضاعف است.
براساس بررسی این لایحه سهم جمع اعتبارات متمرکز و برنامه‌یی این بخش از کل بودجه عمومی کشور در سال‌های 1391تا 1395 همواره افزایش یافته و از رقم 0.8 به حدود 3.6درصد رسید. اما این رقم از سال 1396 شروع به کاهش کرده و در لایحه بودجه سال 1397 به رقم 2.7 رسیده است. با وجود گسترش روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و توجه ویژه این بخش در قانون برنامه ششم کشور در لایحه بودجه سال 1397 به بخش فاوا(فناوری و ارتباطات) کمتر توجه شده است.
اعتبارات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات
اعتبارات برنامه‌یی مرتبط با بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات از پیوست 4 لایحه بودجه سال 1397 و قانون بودجه سال 1396 استخراج شده است. پیوست 4 در لایحه بودجه سال 1397 نسبت به قانون سال 1396 یک تغییر عمده دارد و آن این است که یک ردیف با عنوان ردیف‌های متفرقه کنار ارقام اعتبارات برنامه‌ها ذکر شده است. به دلیل رویکرد مبهم سازمان برنامه و بودجه اعتبارات متفرقه مندرج در ردیف‌های برنامه‌یی پیوست 4 ارتباطی با ارقام ردیف‌های متناظر خود در جداول کلان ندارند. از طرف دیگر ترکیب اعتبارات متفرقه و برنامه‌یی حتی اگر اعتبارات متفرقه مرتبط با هر ردیف برنامه‌یی به درستی ذکر شده باشند موجب می‌شود که نتوان تصویر درستی از مجموع اعتبارات برنامه‌یی ترسیم کرد. در نتیجه ارتباط اعتبارات برنامه‌یی دستگاه‌های اجرایی با برنامه‌های کلان کشور مصوب در قوانین توسعه‌یی دایمی و قانون برنامه توسعه ششم در پردهای از ابهام قرار می‌گیرد.
الف) اعتبارات برنامه‌ای- هزینه‌ای
اعتبارات برنامه‌یی در لایحه بودجه سال 1397 نسبت به قانون بودجه سال 1395 کاهش 9درصدی داشته و از رقم ۲8.400میلیارد ریال به رقم ۲5.740میلیارد ریال رسیده است. برنامه توسعه دولت الکترونیک، برنامه توسعه فناوری اطلاعات و برنامه تامین پهنای باند اینترنت از مهم‌ترین برنامه‌های لایحه بودجه سال 1397 است.
ب) اعتبارات تملک دارایی
اعتبارات تملک دارایی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات در قانون بودجه سال 1396 بیش از 9277میلیارد ریال بود که در لایحه بودجه سال 1397 با کاهش شدید 24درصدی مواجه و به رقم 7.044 رسیده است. این روند می‌تواند منجر به طولانی‌تر شدن اجرای پروژه‌های مهم حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات شود و به دنبال آن ممکن است بهره‌مندی از مزایای پروژه‌های کاربردی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را به تاخیر مواجه کند.
ج) اعتبارات ردیف‌های متفرقه
اعتبار ردیف‌های متفرقه (اعم از انتقال یافته به جدول 7 و 10 و متفرقه عادی) در لایحه بودجه سال 1397 نسبت به قانون بودجه سال 1396 کاهش 16درصدی داشته و از رقم 80.074 میلیارد ریال به رقم 67.238 میلیارد ریال رسیده است. کاهش اعتبارات متفرقه در کنار کاهش اعتبارات برنامه‌یی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، توسعه این بخش را با چالش کاهش منابع روبه‌رو خواهد کرد و اجرای پروژه‌های فناوری اطلاعات را در بسیاری از دستگاه‌ها با اختلال همراه خواهد کرد.
درآمدهای بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات
در لایحه بودجه سال 1397 درآمد حاصل از فعالیت‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات حدود 101799میلیارد ریال پیش‌بینی شده است. این رقم نسبت به قانون بودجه سال 1396کاهش 0.7درصدی را نشان می‌دهد. همانطور که بررسی‌ها نشان می‌دهند درآمد دولت از فعالیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در قانون بودجه سال 1393 بالغ بر 51 هزارمیلیارد ریال بود و در قانون بودجه سال 1394 با 36درصد افزایش به رقم 69 هزارمیلیارد ریال رسید در قانون بودجه سال 1395 با 4درصد افزایش به 72هزارمیلیارد ریال رسید در قانون بودجه سال 1396 با 42درصد افزایش به 102هزارمیلیارد ریال رسید اما در لایحه بودجه سال 1397 کاهش 0.7درصدی دارد.
بودجه شرکت‌ها (بنگاه‌های) دولتی حوزه فاوا
چهارده (14) شرکت فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در لایحه بودجه سال 1397 وجود دارد که از بین این شرکت‌ها صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک شرکت مادرتخصصی در لیست واگذاری قرار دارند.
بودجه شرکت‌های دولتی فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در طول سال‌های اخیر افزایش یافته و سهم قابل توجهی از مجموع بودجه بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات را به خود اختصاص داده است.
درآمد شرکت‌های مذکور در لایحه بودجه سال 1397 مبلغ 65.069 میلیارد ریال پیش‌بینی شده که نسبت به سال گذشته 3.843میلیارد ریال افزایش داشته است، این افزایش درآمد بیشتر مرتبط با شرکت‌های مرکز گسترش فناوری اطلاعات، شرکت سهامی صنایع الکترونیک شیراز و شرکت سهامی ارتباطات زیرساخت است.
البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که در کنار افزایش درآمدها، هزینه‌ها نیز تا حدودی به همان نسبت افزایش یافته است. بررسی رشد هزینه‌ها و درآمدهای شرکت‌های فعال در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات حاکی از آن است که میانگین رشد سالانه هزینه‌های این شرکت‌ها در طول سال‌های 1393تا 1397 از رشد 16درصدی برخوردار بوده و درآمدها نیز 17درصد رشد داشته است.
نتیجه‌گیری
جمع اعتبارات فناوری اطلاعات و ارتباطات در لایحه بودجه سال 1397 نسبت به قانون بودجه سال 1396 حدود 16درصد کاهش داشته و به رقم 100هزارمیلیارد ریال رسیده است. این رقم 2.7درصد از جمع کل اعتبارات عمومی کشور در سال 1397 است. کاهش اعتبارات فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 1397 می‌تواند به طولانی‌تر شدن اجرای پروژه‌یی مهم حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات منجر شود و به دنبال آن ممکن است بهره‌مندی از مزایای پروژه‌های کاربردی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را به تاخیر مواجه کند. اجرای احکام مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات(فاوا) در برنامه ششم توسعه نیازمند تصویب بودجه لازم در لایحه بودجه سنواتی است. تصویب بودجه لازم برای توسعه بخش فاوا بطور مستقیم در افزایش درآمد دولت در این بخش و کاهش هزینه در بخش‌های دیگر کمک شایانی خواهد کرد.
