خزان خیزان بورس تهران

گروه بورس  هاشم آردم

شاخص بورس تهران، پاییز امسال جهش معناداری را ثبت کرد و از محدوده 85هزار و 831 واحدی تا سطح 95هزار 508 واحد پیشروی کرد. بر این اساس بورس تهران به طور متوسط در پاییز امسال بازدهی 11.3درصدی را برای سهامداران رقم زد. این میزان بزرگ‌ترین رشد فصلی شاخص بورس در سال جاری و 7 فصل اخیر است. علاوه‌بر آن این میزان بازدهی در فصل پاییز از سال 92 تاکنون بی‌سابقه بوده است. ضمنا اگر رشد 30درصدی شاخص بورس در زمستان سال 94 یک استثنا در نظر گرفته شود، بازده 11.4درصدی در یک فصل از پاییز 92 بی‌‌سابقه بوده است. به نظر می‌رسد آنچه باعث رشد شاخص بورس در فصل گذشته شده است نه هیجان‌های مشابه زمستان 94و نه بیش‌واکنشی‌های مشابه با پاییز 92 بوده است. جهش اخیر شاخص بورس در فصل گذشته را بیشتر می‌توان مشابه آنچه در پاییز 91 رخ داد، دانست و ماهیت آن را کاملا بنیادین در نظر گرفت.

 3 عامل اصلی که پاییز بورس را سبز کرد

3ماه پیش، بورس تهران درحالی به استقبال پاییز 96 می‌رفت که عمده سیگنال‌های بنیادین به نفع رشد قیمت‌ها صادر شده بود. از این رو فعالان بورس امیدوار بودند، پاییزی طلایی رقم بخورد و پس از مدت‌ها بازار سهام به طور واقعی از رکود خارج شود. 3عامل اصلی در آن مقطع باعث می‌شد که بورس‌بازان به پاییز 96 امیدوار باشند که در ادامه این گزارش به این 3عامل عمده اشاره خواهد شد:

الف) رشد ادامه‌دار قیمت‌های جهانی: از اواسط تیر ماه سال نخستین سیگنال‌های صعود بورس تهران از جانب بازارهای جهانی فلزات اساسی صادر شد. با مداخله سیاست‌گذاران چینی در تولید فلزات این کشور برای کنترل آلودگی‌های زیست محیطی، رفته‌رفته بازارهای جهانی با کاهش عرضه فولاد، مس و روی مواجه شدند. از میان این 3 فلز اساسی، فلز «روی» بود که نخستین صعودها را خود بروز داد. در ادامه کاهش تولید چین در بازار مس نیز خودنمایی کرد. مهم‌ترین و مطمئن‌ترین رشدهای قیمتی را فولاد در بازارهای جهانی تجربه کرد. دولت چین برای کاهش آلودگی‌های زیست محیطی همچنین ایجاد مزیت رقابتی برای واحدهای تولید بزرگ‌تر و کاراتر، تولید فولاد توسط واحدهای قدیمی و آلوده‌کننده محیط زیست را کاهش داد. در نتیجه به دلیل ایجاد مازاد تقاضای فولاد در بازارهای جهانی قیمت فولاد و مقاطع فولادی وارد مسیری صعودی شد. پس از چند هفته قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی نیز به دلیل تصمیم کارتل نفتی اوپک رو به صعود گذاشت و نتیجتا نه تنها شرکت‌های فلزی و معدنی حاضر در بورس تهران با افزایش حاشیه سود عملیاتی مواجه شدند بلکه گروه‌های پالایشی و پتروشیمی نیز مورد توجه تحلیل‌گران قرار گرفت. در آن دوره اگرچه چشم‌انداز مناسبی برای شرکت‌های فلزی و معدنی همچنین پالایشی‌ها و پتروشیمی‌ها ایجاد شده بود اما کمبود نقدینگی مفید حاضر در بازار سهام باعث شد، قیمت‌های سهام با رشد قابل توجه تقاضا مواجه نشوند. ضمنا در آن دوره هنوز تردیدهایی برای ادامه‌دار شدن روند صعودی قیمت‌های جهانی وجود داشت و خریداران بالقوه سهام از ریسک‌های جهانی هراس داشتند. بنابراین اگرچه شاخص بورس تهران در تابستان سال جاری بازدهی مناسب 8.9درصدی را تجربه کرد اما این رشد از طریق کاهش معنادار عرضه‌های سهام پشتیبانی شد و نقدینگی قابل توجهی وارد سمت تقاضای سهام نشد.

ب) اصرار سیاست‌گذار اقتصادی به کاهش دستوری نرخ سود: در ادامه مسیر صعودی شاخص‌های بازار سهام همچنین ادامه ضعف طرف تقاضا، خبری در شهریور ماه به بازار سهام مخابره شد که می‌توانست بورس تهران را متحول کند. در نیمه‌های شهریور ماه بانک مرکزی از الزام بانک‌ها به جذب سپرده با رعایت نرخ سود 15درصدی خبر داد. این موضوع از طرفی می‌توانست منجر به افزایش نقدینگی موجود در بازار سهام و در نتیجه افزایش نقدشوندگی سهام شود و از طرف دیگر می‌توانست با کاهش نرخ سود بدون ریسک، متوسط نسبت قیمت به درآمد بازار سهام را افزایش دهد. در واقع در شهریور ماه این انتظار ایجاد شد که از این پس نه‌تنها طرف فروشنده‌های احتمالی سهام تمایلی به حضور در سمت عرضه سهام ندارند بلکه تقاضای سهام نیز به دلیل ورود نقدینگی تازه‌نفس به بازار سهام افزایش خواهد یافت. همین موضوع بود که در شهریور ماه با وجود آنکه این ماه به طور سنتی ماه رکود بازار سهام است برای شاخص بورس بازدهی 4.2درصدی رقم بخورد. در آخرین هفته‌های پاییز سرایز شدن نقدینگی به بازار سهام عملی شد و انتظارات برای ورود نقدینگی تازه‌نفس به سر رسید. ارزش معاملات روزانه در بروس تهران در هفته‌های اخیر از میانگین 120تا 130میلیارد تومان در 6 ماه ابتدای سال به ارقام بالاتر از 250میلیارد تومان رسید.

ج) رشد محسوس دلار آزاد و رسمی: نکته دیگری که رشد بورس در پاییز را شتاب بخشید، افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی بود. بیش از 50 درصد شرکت‌های حاضر در بورس تهران از رشد نرخ ارز منفعت می‌برند. با افزایش قیمت دلار، این شرکت‌ها می‌توانند ارز حاصل از صادرات را گران‌تر به فروش برسانند و در نهایت ریال بیشتری به دست آوردند. در نتیجه سود ریالی که به سهامداران اختصاص می‌یابد بیشتر خواهد بود و انگیزه‌های مضاعفی برای خرید سهامی که ارزان مانده‌ و همسنگ با رشد دلار رشد نکرده است به وجود می‌آید.

 ترمز سیاسی بورس

همانطور که اشاره شد از ابتدای پاییز این انتظار وجود داشت که صعود بورس که تیر ماه سال جاری آغاز شده بود، شدیدتر دنبال شود. در مهر ماه اما صعود بورس به دلیل کارشکنی‌های ترامپ درباره برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) فعالان بازار سهام را هراسان کرد و در نتیجه ورودی نقدینگی جدید به بورس تهران به تعویق افتاد. در نتییجه بازدهی شاخص بورس در مهر ماه در محدوده 0.7درصد رقم خورد. پس از چالش ترامپ نیز نوبت به تنش‌های منطقه‌یی رسید که بورس تهران را هراسان کند. درگیری‌های لفظی دولتمردان عربستان سعودی و همتایان ایرانی باعث شد که برای مدتی حتی ریسک برخوردهای مستقیم نظامی میان دو کشور در میان فعالان بازار سهام باب شود. اما در نهایت این موضوع نیز نتوانست میل شاخص بورس تهران به صعود را تقلیل دهد در نتیجه شاخص بورس در آبان ‌ماه تقریبا 2.6درصد رشد کرد. به نظر می‌رسد اگر ریسک‌های سیستماتیک سیاسی، انتظارات فعالان بازار سهام را مخدوش نمی‌کرد، پاییز 96 می‌توانست درخشان‌تر از اینها باشد. در نهایت پتانسیل‌های قابل توجه برای رشد سودآوری شرکت‌ها همچنین ورود نقدینگی تازه‌نفس(که عمده آن در آذر ماه وارد بورس تهران شد) باعث فراموش شدن ریسک‌های سیستماتیک سیاسی شد و شاخص بورس در آذر ماه بهترین عملکرد خود را از در سال جاری به نمایش گذاشت. در آذر ماه شاخص نماگر بازار سهام تقریبا 7.6درصد رشد کرد تا قله تاریخی خود(89هزار و 500 واحد در دی‌ ماه 1392) را با قدرت از پیش بردارد. حالا شاخص بازار سهام در محدوده‌یی قرار گرفته است که هیچگاه در گذشته تجربه نشده بود.

 مروری بر آمار و ارقام

همانطور که اشاره شد، شاخص بورس تهران در پاییز سال جاری بیش از 11.3درصد رشد کرد تا بازدهی آن از ابتدای سال به 23.7درصد برسد. با احتساب این رشد، حالا بورس تهران از نظر بازدهی با اختلافی فاحش از بازارهای رقیب سنتی خود پیشی گرفته و سودده‌ترین بازار در سال جاری لقب گرفته است. بازدهی 11.3درصدی بورس در پاییز امسال بهترین فصلی شاخص کل در 7 فصل اخیر است. چنانچه رشد 30درصدی شاخص بورس در زمستان 94را یک استثنا و حاصل بیش‌واکنشی فعالان بازار سهام بدانیم، می‌توان ادعا کرد که پاییز 96 طلایی‌ترین فصل بورس از پاییز 92 تاکنون بوده است. در زمستان 94 پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، فعالان بازار سهام دچار خوش‌بینی مفرطی درباره شرکت‌های خودروساز شدند. قراردادها و تفاهمنامه‌های پرطمطراق خودروسازان با شرکت‌های خارجی باعث شد، شاخص بورس در زمستان 94 بیش از 30درصد رشد کند. این درحالی بود که معیاری کمی در آن دوره برای ترسیم چشم‌انداز بورس وجود نداشت و بورس‌بازان صرفا با تحلیل‌های هیجانی کیفی اقدام به خرید سهام می‌کردند. این‌ بار اما به نظر می‌رسد، گروه‌هایی مورد توجه فعالان بازار سهام قرار دارند که پتانسل‌های بنیادین، حقیقی و قابل اندازه‌گیری برای صعود دارند.

در فصلی که گذشت، از میان گروه‌های 39گانه حاضر در بورس تهران، شاخص 18صنعت با رشد مواجه شد. در صدر این گروه‌ها فرآورده‌های نفتی (پالایشگاه‌ها) قرار گرفت که این روزها با روی خوش پالایش و پخش می‌تواند سودآوری خود را با نفت 55دلاری و دلار 3هزار و 700تومانی (تحلیلی برای متوسط نرخ دلار مبادله‌یی در سال 97) رشد معناداری ببخشد. شاخص این گروه در پاییز تقریبا 30.5 درصد رشد کرد. پس از آن شاخص گروه‌های فلزات اساسی و شرکت‌های چندرشته‌یی صنعتی به ترتیب 25.5 و 16درصد رشد را تجربه کرد. در طرف دیگر گروه‌های شاخت محصولات فلزی، کاشی و سرامیک و محصولات چوبی بیشترین افت شاخص را تجربه کردند. گفتنی است در فصل گذشته بیشترین ارزش معاملات به گروه‌های فلزات اساسی، خودرویی‌ها و فرآورده‌های نفتی اختصاص یافت.