گروه بورس| سمیرا ابراهیمی|
نوآوری در بازارهای مالی، هر چند سال یکبار باعث تغییرات شگرفی در بازار می شود و در واقع به ایجاد نسل های جدید معاملاتی منجر می شود. آنلاین شدن معاملات در تاریخی که شاید حتی به 10 سال نرسیده باشد، یکی از این انواع نوآوری است که البته به دلایلی نظیر انحصاری شدن شرکت های ارائه دهنده خدمات، با مشکلات زیادی مواجه است. اما در واقع معنی و مفهوم معامله را در بازار عوض کرده است، به طوری که بسیاری از معامله گران این بازار شاید حتی یک بار هم به تالار حافظ مراجعه نکرده باشند.
ورود الگوریتم ها در معاملات بورسی که با پشتوانه تاریخی معاملات فرکانسی انجام می شود نیز با همین رویه در حال پیشروی در بازار است. به بیان ساده نوع عملکرد الگوریتم ها به این شکل است که ابتدا از سوی مدیران سرمایه گذاری و تیم تحلیل استراتژی ها چیده می شود و این سیستم ها به ماشین داده می شود. سپس الگوریتم ها بر اساس استراتژی های پذیرفته شده، اقدام به خرید و فروش در بازار می کنند. مزیتی که این سیستم های معاملاتی نسبت به معاملات سنتی که توسط انسان انجام می شود،دارد عمدتا مبتنی بر سرعت است. در وهله های بعدی نیز بدون اشتباه بودن و تحت تاثیر احساسات قرار نگرفتن مطرح می شود.
در بازار ایران اکنون معاملات الگوریتمی در حال دست و پا زدن برای بازکردن جای خود در بازار هستند. البته در برخی از شرکت های کارگزاری و تامین سرمایه،خدمات الگوریتمی به صورت حرفه‌ای کار خود را آغاز کرده اند،اما هنوز تا همه گیر شدن این موضوع راه زیادی پیش روی بازار است. بازای که در سمت سهام و اوراق، با تنوع ابزارهای معاملاتی مواجه است.
نگاهی به الگوریتم از نقطه شروع
امید موسوی، کارشناس معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه در گفت و گو با «تعادل» گفت: اولین استفاده ای که در دنیا برای الگوریتم در نظر گرفته شد، برای آن بود که سفارش های بزرگ را به سفارش های کوچک و منظم در آورد و سپس بازخورد زمانی و مکانی به بازار بدهد که بازار تاثیر منفی از این موضوع نگیرد. در ابتدای مسیر بلوغ معاملات الگوریتم، ابتدا شرکت ها یا حقوقی‌ها از آن استفاده کردند.
وی افزود: در بازار ایران نیز سرمایه گذاران حقوقی به این نحو عمل می کردند که مجبور بودند به صورت تلفنی با تریدرهای خود در ارتباط باشند. حال اگر سرمایه را در 5 کارگزاری بگذارند و در هر کارگزاری تنها با 2 نفر و نه بیشتر در ارتباط باشند، حداقل باید روزانه با 10 تریدر در تماس باشند که چه سهمی بخرد، چه چیزی بفروشد. اگر تلفن معامله گر اشغال باشد و در حال مکالمه با سرمایه گذار دیگری باشد نیز این فرایند طولانی تر می شود. حال ما به عنوان طراح سیستم معاملات الگوریتمی به سرمایه گذار پنلی می دهیم که استراتژی مدنظر او را تنها با یک دستور پیاده سازی کند و دیگر محدودیت انسانی برای رصد کل بازار را نیز نداشته باشد.
مدیرعامل تحلیلگر امید مطرح کرد: حال در همین معاملات الگوریتمی، باید 3 کارکرد را برای الگوریتم‌ها در نظر بگیریم که شامل روبوادوایزر (robo adviser)، بازار گردانی و اجرای معاملات حقیقی و حقوقی می شود که این مراحل باید به ترتیب جلو برود . در این صورت به مرور زمان بازار بزرگ‌تر و پرحجم تر شده و سپس روبوادوایزرها و الگوریتم ها، فضایی را فراهم می‌کنند که دیگر کسی نتواند با رقمی اندک بتواند سهمی را بالا و پایین ببرد و بازار را به هم بریزد.
مولفه‌های اصلی معاملات الگوریتمی
توجه ویژه به زیرساخت های معاملاتی و فرهنگسازی دو مولفه اصلی دیگر در توسعه معاملات الگوریتمی است که البته نیاز به همکاری شرکت‌های ارائه دهنده خدمات آنلاین در بازار دارد.
مسلم پیمانی، عضو هیات مدیره شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به معاملات الگوریتمی در بورس تهران اشاره کرد و گفت: معاملات الگوریتمی یک ابزار نیست، بلکه یک روش نوین معاملاتی است که در دنیا بسیار رایج است. استارت این نوع معامله از چندین سال قبل در سازمان بورس و اوراق بهادار زده شد اما با شناخت بسیار کمی که وجود داشت به صورت محدود به اجرا درآمد. پیمانی افزود: الگوریتم ها به عنوان بازارگردانی خودکار مطرح است. به طور کلی روش های بازارگردانی در بورس به چندین مسیر کلی محدود می شود، به عنوان مثال اگر در زمان ۲ دقیقه، حجم سفارش کاهش پیدا می کند، آن سفارش باید اصلاح شود. بنابراین تغییر و ماشینی کردن این نوع معاملات می تواند زمان سفارش در بازار را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. وی همچنین بیان کرد: طی مدت اخیر چندین شرکت مختلف توانسته اند، مجوز انجام معاملات ماشینی، تحت عنوان بازارگردانی خودکار را دریافت کنند. با وجود این انجام این معاملات نباید محدود به این تعداد باشد و باید شاهد توسعه آن در بازار سهام باشیم. پیمانی با اشاره به نیاز زمانی برای اجرای مطلوب این معاملات در بورس تهران، تصریح کرد: انجام معاملات الگوریتمی در وهله اول نیاز به زیرساخت های فنی دارد. با توجه به اینکه در این نوع بازارگردانی تعداد تراکنش‌ها بسیار زیاد و با حجم محدود انجام می شود، زیرساخت‌های فنی اثرگذاری بسیاری دارد. معاملات الگوریتمی از نطر ماهیتی شبیه معاملات عادی است، با این تفاوت که تصمیمات ذهنی انسان که باعث خرید و فروش می شود، در قالب الگوریتم تعریف می شود. از این رو شناخت فعالان بازار از آن بسیار مهم است.
مشکلی به نام API
اگر پارچه را از خیاط بگیرند، نمی تواند کار کند. اگر کاغذ و قلم را از نویسنده بگیرد، نمی تواند کار کند و اگر api لازم، کافی و تاریخی به سیستم‌های الگوریتمی ندهند، نمی تواند کار کند. APIها (Application Programming Interface) رابط‌هایی نرم‌افزاری هستند که ارتباط بین نرم‌افزارهای مختلف را پیاده‌سازی می‌کنند. این اطلاعات باید از سوی شرکت فناوری اطلاعات و سازمان بورس به سیستم های ارائه دهنده خدمات معاملات الگوریتمی و نهادهای مالی دارای مجوز برای انجام این معاملات انجام شود. اما موضوعی که اکنون از سوی برخی از فعالان این حوزه مطرح می شود این است که همکاری لازم برای ارائه API تاریخی با آنها صورت نمی گیرد.
البته مطهره مروج، مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار این موضوع را رد کرده و در پاسخ به « تعادل » گفت: تا کنون شکایتی مبنی بر این مورد به بخش آی اتی سازمان بورس، ارجاع نشده است که بخواهیم پیگیری کنیم. ما در تعاملاتی که با مدیریت فناوری داریم در حوزه های تخصیص ظرفیت گپ سرور، مجوزهای مربوط به معاملات آنلاین، معاملات آنلاین گروهی و حوزه هایی از این قبیل است که تعاملات ما کاملا شفاف و مشخص است. وی افزود: حال اگر شرکتی، نوعی از API را بخواهد که نیاز به تایید مدیریت فناوری اطلاعات دارد، احتمالا باید واحد بازرگانی آن را تایید کند. مثلا اگر یک صندوق برای هدف خاصی، نوع خاصی از API را بخواهد فرآیندی که در سازمان بورس داریم، این است که تاییدیه‌های مدیریت نظارت بر نهادهای مالی و مدیریت نظارت بر بورس ها دریافت می شود و در نهایت مدیریت فناوری اطلاعات این اطلاعات را در اختیار متقاضیان می‌گذارد.
به گفته مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار یکی دیگر از حوزه هایی که داده‌های تاریخی را دارد، مرکز مالی ایران است. مرکز مالی ایران پیام های RLC را به صورت روزانه دریافت کرده و سوابق را به صورت تاریخی دارد که در نهایت تبدیل به گنجینه ای شده است که آن را در دو سامانه IFDC و IFDB قرار داده است. بنابراین احتمالا می توان از این سامانه ها، دریافت اطلاعات تاریخی را نیز انجام داد.
مروج گفت: حتی ما بخش از داده ها را نیز با هم چک کردیم که شامل داده هایی می شود که در سازمان وجود دارد و مرکز مالی آن ها را به صورت کنترل شده دریافت کرده است.
با این حال، موسوی در این باره می گوید: ما برای دریافت API مشکلات زیادی داشتیم و در نهایت خودمان نوشتیم. با چند شرکت قرارداد بستیم و تفاهم نامه همکاری داریم که 99 درصد از بازار را الگوریتم بزنیم و روی آنها کار کنیم. اما دانش آن واقعا نبود و API اصطلاحا REST API بود و ما باید به ازای هر تغییری، درخواست جدید می زدیم و در نتیجه با مشکلات فراوانی مواجه شدیم که در نهایت ما با یک شرکت ارائه دهنده خدمات نرم افزایش بازار سرمایه، فایروال بک تو بک ساختیم. یک سال و نیم درگیر این موضوع بودیم اما در نهایت این دانش ایجاد شده است و اگر بخواهند به شرکت دومی بدهند می توانند یک ریسورس (RESOURCR) از آن بگیرند و بدهند.
تگ‌های الزامی برای رصد تخلف در بازار
گفته شود که اکنون 80 تا 90 درصد از معاملات بورس‌های مطرح دنیا با استفاده از الگوریتم ها انجام می‌شود. اما رقم این موضوع مشخص نیست، به دلیل آن که وقتی سفارش ثبت می شود و به سمت هسته معاملات می رود، نمی توان تشخیص داد که یک فرد حقیقی پشت سیستم معاملاتی بوده و یا یک ماشین این سیستم را ثبت کرده است. اما سازمان بورس ایران در نظر دارد برای دانستن این که چه کسی و با چه حجمی معاملات الگوریتمی انجام می شود، الزام تگ زدن برای این معاملات را الزامی کند. هرچند به نظر نمی رسد این موضوع حتی اگر به صورت الزامی ابلاغ شود، ضمانت اجرا و پیگیری داشته باشد.
مروج در خصوص دلایل سازمان بورس برای الزامی کردن تگ معاملات الگوریتمی گفت: تا زمانی که تگ الگوریتمی زده نشود، ما حتی نمی فهمیم چه حجمی از سفارش‌ها از سوی الگوریتم ها آمده است. با این کار می توانیم بفهمیم که حجم بازار این معاملات بر اساس حقیقی یا حقوقی بودن کدها چقدر است و میلی که به انواع سهام دارند را بررسی کنیم. یعنی می توانیم بفهمیم که در کدام نماد معاملات الگوریتمی بیشتری انجام شده است.
وی در پاسخ به این سوال که وقتی در هیچ کجای دنیا الزامی برای دانستن نوع سفارش‌گذاری وجود دارد، چرا ناظر بازار ایران می خواهد این موضوع را بداند،گفت: بخشی از این الزام قابل استنباط است. مثلا فاصله ارسال سفارش از یک ایستگاه معاملاتی و یا یک کد آنلاین چقدر است. اکنون وظیفه تخمین آن با OMS است در حالی که هیچ دلیلی ندارد این حجم از پردازش را انجام دهد. اما ناظر بازار می خواهد معاملات الگوریتمی را ببینید و متوجه شود که دستکاری قیمت ریز و ظریفی در بازار در حال انجام است. از نگاه ناظر بازار این الزام ایجاد شده است که معاملات عادی از الگوریتمی قابل تفکیک باشد. یک مدل سختگیرانه تر هم بود که اگر افراد به تعداد الگوریتم هایی که دارند،تگ بزنند. یعنی مشخص شود که یک الگوریتم از سوی معامله گری به نام X بر نماد Y زده شده است. اما این حالت را قبول نکردیم، تنها در حد دانستن این که سفارش به سامانه معاملات رسیده است، برای ما کافی است که بتوانیم سرعت ثبت سفارش و حجم این نوع از سفارش ها را بدانیم. حتی به تفکیک کارگزار و OMS هم نداریم. حال اگر لازم به پیگیری شود، ناظر می تواند دریابد که معامله برای چه نمادی و از سوی چه شخص حقیقی و حقوقی صادره ست.
