گروه غذا و دارو حسین میرزایی
قائم مقام وزیر بهداشت در سالگرد یکصدمین مراسم بزرگداشت تاسیس رشته پرستاری در ایران با اشاره به وضعیت نامطلوب کشور در حوزه بهداشت و درمان از لزوم تحول در این بخش سخن گفت. در بخش دیگری از این همایش نیز نایب رییس شورای عالی نظام پرستاری از برنامه‌های دولت برای جبران کمبود پرستار و افزایش ظرفیت دانشکده‌های پرستاری از امسال خبر داد. به نظر می‌رسد سازوکارهای بازار کار در بخش پرستاری با مشکلاتی ساختاری مواجه شده است و سیاست‌گذاران هم سعی دارند با نسخه‌هایی کوتاه‌مدت به حل این بحران بپردازند. باید دید چرا سیگنال قیمت‌ها در این بازار قادر به بهبود اوضاع نیست. این امر ما را بر آن داشت که به بررسی سازوکارهای حاکم بر این بازار به خصوص در حوزه پرستاری بپردازیم و سعی در واکاوی کمبود پرستار داشته باشیم.
بعد از خواندن اخبار فوق به طور تصادفی به یاد یکی از دوستانم افتادم که در یک زمانی در بخش پرستاری فعالیت داشت ولی بنا به دلایلی تغییر رشته داده بود و این سوال در ذهنم خطور کرد که این عدم علاقه به حرفه در سطح کلان تا چه حد سبب بروز مازاد تقاضای پرستاری در این بخش شده است و این شد که به پرس و جو پیرامون این موضوع پرداختم.
عارف، فارغ‌التحصیل رشته پرستاری دانشگاه تهران علت اصلی عدم رضایت از رشته را متوجه پایین بودن دستمزد در این حرفه می‌داند و این واقعیت تلخ را می‌گوید که در میان همکارانش اکثر کسانی که توانایی خروج از کشور را دارند، به خارج از ایران رفته و پرستاری را ادامه می‌دهند.
عارف در ادامه از عدم وجود سندیکای پرستاران ابراز گلایه کرد و آن را دلیلی مهم در پایین بودن حقوق و مزایای پرستاران دانست. طبق گفته عارف درحال حاضر تنها انجمنی که متولی حقوق پرستاران است یک انجمن دولتی است و به طور کامل در جهت احیای حقوق پرستاران قدم بر نمی‌دارد.
هنگامی که در رابطه با افزایش ظرفیت دانشکده‌های پرستاری پرسیدم جواب داد که اکثر این افزایش ظرفیت‌ها در دانشگاه‌های آزاد صورت گرفته و به طرز دور از ذهنی از امسال افزایش یافته است.
عارف معتقد است که صرف این افزایش ناگهانی ظرفیت‌ها می‌تواند موجب افت محسوسی در کیفیت آموزش شود که این خود موجب کاهش کیفیت خدمت‌رسانی در بلندمدت می‌شود. در ادامه برای صحت و سقم این صحبت‌ها با ابوالفضل جاریانی، رییس پیشین انجمن پرستاری ایران صحبت کردیم.
مشکلات عمیق‌تر از کمبود پرستاری است
وی در ابتدا با اشاره به این موضوع که در تمامی مشاغل مشکلاتی وجود دارد، پرستاری را نیز از این حرف مستثنا ندانست. اما به گفته جاریانی«مشکلات در بخش پرستاری خود به چند بخش تقسیم می‌شود که کمبود پرستار در کنار عواملی مانند کمبود تخت بیمارستانی تنها یکی از آنهاست.» جاریانی افزود«در کشوری مانند دانمارک به ازای هر هزار نفر 12 الی 14پرستار وجود دارد درحالی که این رقم در ایران بین یک الی یک و نیم نفر است که این رقم یک سوم میانگین جهانی است.
یعنی هر پرستار در ایران به اندازه سه پرستار خدمت‌رسانی می‌کند. اما در کنار تمامی این موارد شاهد این هستیم که پرستاران در بیمارستان‌ها جور دیگر پست‌هایی که تخصصشان نیست نیز می‌کشند و در حیطه‌هایی از قبیل مدیریت، کمک پرستار و بهیار هم خدمت‌رسانی می‌کنند.»
جاریانی در رابطه با افزایش ظرفیت دانشکده‌های پرستاری نیز می‌گوید: «تا زمانی که پرستاران از تضمین برخی امتیازات مانند ارتقای بهره‌وری، سختی کار و تعرفه‌گذاری مناسب برخوردار نیستند نمی‌توان امیدوار بود که این افزایش ظرفیت‌ها گره‌گشای وضعیت بازار کار در این حوزه باشد.»
اما جاریانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌گوید: «البته در حرفه پرستاری این مزیت وجود دارد که ما هیچ‌گاه پرستار بیکار نداریم و همیشه در این بخش، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی متقاضی جذب نیروی کار هستند.»
در اینجا به نظر می‌رسد که بازار کار در بخش پرستاری از مشکلات ساختاری عمیقی رنج می‌برد. در بازار با اضافه تقاضای زیادی روبه‌رو هستیم که به گفته وی رقم نزدیک به 200هزار پرستار می‌رسد. این اضافه تقاضای کار این سیگنال را به بازار می‌دهد باید دستمزدها در این حوزه افزایش پیدا کند زیرا با دستمزد فعلی انگیزه‌یی برای افزایش عرضه کار وجود ندارد. اما گویی در بین سیاست‌گذاران این بخش با نوعی پاک کردن صورت مساله مواجه هستیم به طوری که سیاست‌های بلندمدت این بخش مبنی بر افزایش ظرفیت در دانشکده‌های پرستاری برنامه‌ریزی می‌شوند.
در بخش پرستاری جذابیت لازم ایجاد شود
جاریانی در رابطه با این موضوع عقیده دارد: «دولت باید سرمایه‌گذاری در بخش پرستاری را هدفمند کند با بالا بردن دستمزدها در حد ایده‌آل جذابیت کار در بیمارستان‌ها را برای پرستاران بالا ببرد. به عنوان مثال قوانین سختی کار در بخش خصوصی به هیچ‌وجه پرستاران را شامل نمی‌شود و این درحالی است که در بخش دولتی هم تنها در برخی مکان‌ها شامل حال پرستاران می‌شود. تعرفه‌گذاری در این بخش در 7 یا 8 سال پیش تصویب شده ولی هنوز اجرایی نشده است. در شرایط کنونی بسیاری از پرستاران در حوزه‌یی نامرتبط با تخصصشان جذب می‌شوند یا بسیاری از آنها چندین شغل دارند. سالی هفت هزار نفری که هر سال فارغ‌التحصیل پرستاری هستند در صورت عدم جذابیت این بخش باعث اتلاف هزینه‌های گزاف دولت در این بخش می‌شوند.»
در واقع دولت در این بخش هزینه‌های بسیار زیادی را متحمل می‌شود که با توجه به عدم جذابیت، این بازار کار عملا منافعی را برای کشور در پی ندارد. شاید بهتر باشد دولت برخی از این هزینه‌ها را در جهت ایجاد جذابیت بازار کار پرستاران اختصاص دهد.
جاریانی نیز اولویت را به اصلاح سازوکارهای بازار کار در این بخش می‌دهد و این نکته را یادآور می‌شود که پرستاران در بسیاری از موارد مانند دیگر کارکنان نظام بخش سلامت که به مراتب دستمزدی بیشتر از آنها می‌گیرند هزینه‌های زیادی را پرداخت می‌کنند. «به عنوان مثال در بحث ویروس کرونا پرستاران هم به اندازه دیگر پرسنل بیمارستان‌ها این ریسک را متحمل می‌شوند درحالی که هیچ این نوع ریسک‌ها در جایی محاسبه نمی‌شود.»
در پایان باید دید که این گره کور بخش سلامت که مدت‌هاست وعده حل وفصل آن داده شده بالاخره باز می‌شود یا خیر؟
قطعا افزایش ظرفیت دانشکده‌ها نمی‌تواند به خودی خود راه برون‌رفت مناسبی برای کمبود پرستار باشد ضمن اینکه مشخص نیست زیرساخت‌های لازم جهت افزایش ظرفیت دانشکده درحال حاضر وجود دارد یا خیر. کما اینکه به نقل از تسنیم وزیر بهداشت در صحبت‌هایش گفته است: «در حوزه پرستاری امیدواریم شاهد تحولات باشیم زیرا در پرستاری کارهای زیادی زمین مانده است و آنقدر که به مسائل صنفی پرستاری پرداخته شده، مساله آموزشی آن سال‌ها‌ست که مغفول مانده است».
امیدواریم این کمبود در بخش پرستاران را با سیاست‌هایی که به طور موقت تنها در کوتاه‌مدت اثربخش هستند، جبران نکنیم که خود ممکن است در آینده باعث هزینه‌هایی به مراتب بیشتر چه در تعادل این بازار و چه در کاهش کیفیت خدمت‌رسانی شود.
