گرواه انرژی|
در سال‌های اخیر گوشمان به چالش‌های برقی در فصل تابستان که به دلیل مصرف بالای سیستم‌های سرمایشی و عدم توانایی پاسخگویی کامل شبکه برق در زمان اوج مصرف به وجود می‌آید، عادت کرده است. تبلیغات و اطلاع‌رسانی‌های فراوانی برای جلب‌توجه مردم به نوع مصرف برقشان در این فصل اوج می‌گیرد و برنامه‌هایی برای اعمال خاموشی‌های مدیریت شده در شبکه خانگی، صنعت و کشاورزی اجرا می‌شود. اما با گذر از اوج گرما این اطلاعیه‌ها هم به تابستان سال بعد موکول می‌شود.
در این میان انتقاداتی هم به وزارت نیرو درباره محقق نکردن ظرفیت‌سازی مورد نیاز برای پاسخگویی به افزایش تقاضای برق می‌شود. امسال اما هشدارها به زمستان هم سرایت کرده و همین چند روز پیش رضا اردکانیان، وزیر نیرو گفت که احتمال خاموشی در برخی مناطق شمالی کشور وجود دارد. هر چند نتیجه یکی است، اما خاموشی‌های تابستانه و زمستانه دلایل به کل متفاوتی دارند. علی اصغر میرشکرایی، فعال صنعت برق به «تعادل» گفت که هشدار برای احتمال قطع محدود برق در زمستان نه از سر کمبود ظرفیت تولید برق، بلکه به دلیل کمبود سوخت تحویلی به نیروگاه‌هاست بنابراین، چالش جدید برقی ربطی به تعهدات وزارت نیرو در قبال افزایش ظرفیت تولید برق ندارد. گفته می‌شود که اوج سرمای امسال باعث ثبت رکورد بی‌سابقه مصرف گاز به میزان 600 میلیون متر مکعب در روز شده است و مسوولان را مجبور کرده که از سهم نیروگاه‌ها از سوخت گاز طبیعی برای تأمین گاز خانگی برداشت کنند.
روز جمعه، رضا اردکانیان، وزیر نیرو به ایسنا گفت که در زمستان امسال افزایش مصرف گاز در بخش خانگی موجب شده تا گاز مصرفی نیروگاه‌ها کاهش یابد و وزارت نفت نتواند به تعهد خود در این حوزه عمل کند. قرار بر این بود که از ۷۰۰ میلیون مترمکعب گازی که در شبانه‌روز تولید می‌شود ۵۲۰ میلیون مترمکعب به بخش خانگی و تجاری، ۹۰ میلیون مترمکعب به نیروگاه‌ها و ۴۰ میلیون مترمکعب به صنایع بزرگ تخصیص داده شود. ۵۰ میلیون مترمکعب نیز صادر شود، اما عدد ۵۲۰ به بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی و تجاری افزایش یافته و این ۸۰ میلیون مترمکعب افزایش مصرف موجب شده تا به نیروگاه‌ها فشار وارد شود. به همین دلیل نیروگاه‌ها به ناچار به سراغ استفاده از مخازن ذخیره سوخت مایع رفته‌اند، زیرا میزان گاز تحویل‌شده از سوی وزارت نفت به نیروگاه‌ها کمتر از نیمی از آن است که باید داده می‌شد و این موضوع چند مشکل جدی را به وجود آورده است.
اردکانیان در ادامه گفت که افزایش استفاده از سوخت مایع در وهله نخست برای محیط‌زیست و سلامت جامعه خوب نیست و در وهلة دوم با توجه به محدودیت آن باعث خواهد شد تا احتمالا به سراغ خاموشی‌های منطقه‌ای برق به ویژه در شمال کشور به دلیل وجود افت فشار گاز برویم. این در حالی است که اگر نیروگاه‌ها به دلیل مصرف بالا و کم شدن فشار گاز نتوانند سوخت مایع را نیز جایگزین کنند دچار مشکلات جدی‌تری نیز خواهیم شد.
مازوت مازاد و کمبود سوخت نیروگاه‌ها؟
چندی پیش در گرماگرم مساله نحوه مواجهه ایران با مقررات بین‌المللی دریانوردی درباره سوخت کشتی‌ها از ابتدای سال 2020 اجرایی شد، «تعادل» به بررسی پیامدهای این مقررات بر صنعت پالایشگاهی ایران پرداخت. معلوم شد که پالایشگاه‌های ایرانی حجم بالایی از سوخت مازوت با سولفور بالا تولید می‌کنند که مورد استفاده کشتی‌ها قرار می‌گیرد. با مقررات جدید دریانوردی که لازم‌الاجرا هم هست، بخش بزرگی از این سوخت تولیدی روی دست پالایشگاه‌ها می‌ماند و مشخص نیست که چه آینده‌ای برای این سوخت می‌توان تصور کرد. سید حامد حسینی، از اعضای اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران پیش‌تر به «تعادل» گفته بود که یکی از راه‌های مواجهه بخش پالایشی ایران با چالش مقررات جدید دریانوردی سرازیر کردن بخشی از مازوت تولیدی به سمت نیروگاه‌هاست.
اما علی اصغر میرشکرایی، فعال صنعت برق دیروز به «تعادل» گفت که فارغ از تبعات زیست‌محیطی چنین اقدامی، به لحاظ ظرفیت صنعتی هم این پیشنهاد در حجم بالا امکان‌پذیر نیست. زیرا اغلب نیروگاه‌های ایران گازی (یعنی به جای بخار آب از نیروی محرکه گاز انتشار یافته از سوخت‌ها برای به حرکت درآوردن توربین استفاده می‌کنند) هستند، این نیروگاه‌ها توانایی پذیرش سوخت‌های سبک‌تر مانند گاز طبیعی یا گازوییل را دارند و سوخت مازوت که سوختی سنگین به حساب می‌آید فقط می‌تواند در معدود نیروگاه‌های حرارتی قدیمی ایران مورد استفاده قرار گیرد.
به گفته این فعال حوزه برق، سوخت مایع جایگزین گاز طبیعی برای مصرف نیروگاه‌ها محدود است و در صورت تدارم مصرف بالای گاز در بخش خانگی، خطر کمبود سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها و رخ دادن خاموشی‌های زمستانه وجود دارد.
چالش مصرف داخلی و تعهدات صادراتی برق
وزیر نیرو روز جمعه گفت: «جایی شنیدم که گفته شده بهتر است صادرات برق کاهش یابد، این در حالی است که کل صادرات برق با همه کشورهایی که با آنها قرارداد داریم نیازمند مصرف یک درصد کل گاز مصرفی خانگی و تجاری است یعنی اگر بخواهیم به تعهدات خود عمل کنیم تنها یک درصد کل گاز مصرفی در این دو بخش را نیاز داریم و اگر صادرات را قطع کنیم و به تعهدات خود عمل نکنیم، این مساله تبعات زیادی را برای کشور به دنبال خواهد داشت. از دست رفتن بازارهای صادرات برق و اعتماد خریداران، از جمله این خسارات است.»
به گفته اردکانیان، از وزارت نیرو خواسته شده که میزان صادرات برق در شرایط فعلی افزایش پیدا نکند و وزارت نیرو به این مساله متعهد است. البته تبادل انرژی با همسایگان صورت می‌گیرد، بدین معنا که در ساعاتی صادرکننده برق و در ساعاتی خاص و اندک، واردکننده انرژی نیز هستیم.
بنا بر آنچه گفته شد، مهمان ناخوانده تازه‌ای وارد لیست بلندبالای مشکلات صنعت برق کشور شده است. در حالی که بارش‌‌های مناسب امسال و سال آبی گذشته به علاوه وارد مدار شدن نیروگاه‌های جدید برق‌آبی باعث تخفیف مشکل کسری برق تولیدی در زمان اوج مصرف در روزهای گرم تابستان شده، ضربه بعدی چالش‌ها بر پیکره این صنعت به قسمت سوخت مصرفی وارد شده است که ربطی به اندازه ظرفیت تولیدی برق ندارد و در زمستان‌ها همگام با افزایش مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی جلوه می‌کند.
اواخر دی‌ماه بود که مهدی جمشیدی دانا، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران خبرداد که مصرف خانگی و تجاری گاز طبیعی در هفته منتهی به بهمن‌ماه، به مرز ۶۰۰ میلیون متر مکعب در روز نزدیک شد و رکوردی بی‌سابقه از خود بر جای گذاشت. به گزارش خبرگزاری مهر، به گفته این مقام مسوول عدد مصرف خانگی گاز به ۵۹۹ میلیون متر مکعب در روز رسید و رکوردی بی‌سابقه را در تاریخ گازی ایران رقم زد. این در حالی است که سال گذشته در همین بازه زمانی، مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی و تجاری ۵۲۰ میلیون متر مکعب در روز بود.
