گروه بازار سرمایه|
در وضعیت حال حاضر کشور بورس کالا را می‌توان یکی از مهم‌ترین ارکان بازار سرمایه دانست. چراکه محصولات مهم کشور در این بازارها عرضه و از دایره قیمت‌گذاری دستوری خارج می‌شوند. برای مثال عرضه سیمان در بورس یک نمونه موفق بود، در حال حاضر سیمان با قیمت مشخص در بورس کالا عرضه می‌شود. قرار است تمامی زنجیره فولاد وارد بورس کالا شود که این موضوع رانت و قیمت‌گذاری دستوری را قطع می‌کند. بورس کالا در ایران به عنوان بازار کالایی مدرن در مسیر روبه رشدی قرار دارد. به دلیل درک همین کارکرد صحیح بورس کالاست که سیاست‌گذاران هیچگاه از آن غافل نبوده‌اند و حتی دایره ورود کالاها از محصولات پایه و مواد اولیه به کالاهای نهایی‌تر نیز سوق پیدا کرده است. البته بورس‌های کالایی زمانی می‌توانند مزیت بهینه خود را نشان دهند که اقتصاد با تناقض همراه نباشد. این گزاره بدان معناست که بورس کالا به عنوان نظام بازار مبتنی بر مکانیزم عرضه و تقاضا کانال کشف قیمت است اما همان فعالان سنتی بازارها که در بالا ذکر شد هر یک به دلیل انتفاع از شیوه‌های گذشته معاملات، به بیان تفسیرهای مختلف در زمینه کشف قیمت در بورس می‌پردازند و این دست رویه‌های اشتباه نیز به مانعی بر سر راه ایجاد توازن در زنجیره‌های تولید و اجرای یک سیاست واحد بر پایه اصل رقابت و شفافیت در بازارها تلقی می‌شود. همچنین ایجاد محدودیت‌ها نزد بازیگران بازار (هم در طرف عرضه و هم در طرف تقاضا) می‌تواند کارکرد حداکثری بورس کالا را با چالش مواجه کند. به واسطه درک همین الزام‌هاست که هر چه قدر محدودیت‌ها در مسیر پیش‌روی اقتصاد برداشته شود، بورس کالا هم بهتر عمل می‌کند. کاهش محدودیت‌های معاملاتی (چه در طرف عرضه و چه در طرف تقاضا) و برداشتن اعمال فشار بر نظام قیمت‌گذاری و ورود کل محصولات در زنجیره‌های تولید، کارکرد بورس کالا را به مرز حداکثر بهینگی نزدیک می‌کند. تجربه چند سال اخیر عرضه پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها در بورس کالا نشان داده که بهترین شیوه برای شکل‌گیری رقابت در بازارها، نظام‌های قیمت‌گذاری مبتنی بر بازار است. البته برای رفع انتقادات، این نکته را هم باید دوباره یادآوری کرد که بورس کالا تنها محل قیمت‌گذاری و میزبان عرضه و تقاضاست و خود در قیمت‌گذاری نقشی ندارد.
عرضه کل زنجیره فولاد در بورس کالا
لطف‌الله سیاهکلی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس می‌گوید: براساس برنامه دولت، عرضه کل زنجیره تولید فولاد در بورس کالا در اولویت برنامه‌ها برای ساماندهی بازار فولاد کشور قرار دارد. دولت اگر به معنای واقعی تصدی‌گری خود در اقتصاد را کاهش دهد و اصل ۴۴ قانون اساسی را رعایت کند، شاهد ساماندهی بازارهای کالایی کشور به کمک بازار سرمایه خواهیم بود. سیاهکلی ادامه می‌دهد: باید به بخش خصوصی اعتماد کرد و اجازه داد تا بخش خصوصی با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب بتوانند چشم‌انداز روشنی را از تولید و روند بازارها داشته باشد. از آنجایی که معاملات در بورس کالا مانند یک تالار شیشه‌ای شفاف و روشن است، دولت نیز باید با رصد معاملات در بورس اجازه دهد که قیمت‌ها در تقابل عرضه و تقاضا کشف شود و بر مبنای داده‌های موثق اقدام به سیاست‌گذاری مطلوب کند. به گفته این عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، در قانون جهش تولید مسکن امکان پیش خرید مصالح ساختمانی همچون فولاد و سیمان در بورس کالا دیده شده که این موضوع می‌تواند اقدامی بزرگ در راستای ساماندهی موثر بازار مسکن و تولید در این بخش باشد. سیاهکلی در پایان به بازار سیمان اشاره کرده و می‌گوید: پس از عرضه کل سیمان کشور در بورس کالا شاهد آن هستیم که سوءاستفاده‌ها در بخش توزیع سیمان با قیمت‌های بالا به پایان رسیده و امروز تعادلی مطلوب در این بازار حکمفرما شده است. براساس این گزارش، با اعتراض گسترده مسوولان و فعالان حاضر در بازار سرمایه نسبت به قیمت‌گذاری دستوری، حذف این نوع قیمت‌گذاری از آغاز به کار دولت سیزدهم در دستور کار تیم اقتصادی قرار گرفت و اقدامات مثبتی در راستای لغو هر چه سریع‌تر این نوع قیمت‌گذاری در اکثر محصولات به کار گرفته شد. طرح حذف قیمت‌گذاری دستوری با عرضه کامل سیمان در بورس کالا، رنگ واقعیت به خود گرفت. پس از تصمیم دولت مبنی بر عرضه کل سیمان کشور در بورس کالا که با ابلاغیه نهم شهریور ماه امسال از سوی وزارت صمت اجرایی و اثرات خروج صنعت سیمان از نظام قیمت‌گذاری دستوری در رشد عرضه‌ها و تعادل بازار نمایان شد، این‌بار دولت تصمیم گرفته است که در گام دوم در راستای حذف قیمت‌گذاری دستوری از اقتصاد، کل زنجیره تولید فولاد را به سمت بورس هدایت کند. سیدرضا فاطمی امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت به تازگی اعلام کرده که دولت با بهره‌گیری از ۲۵ ابزار معاملاتی بورس کالا درصدد است تا کل زنجیره تولید کالاهای پایه را در بورس کالا عرضه و زمینه شفافیت و حذف سهمیه‌بندی را در مبادلات کالایی کشور مهیا کند. در همین زمینه سیف‌الله امیری، مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صمت اعلام کرده است با دستورالعملی که ارایه‌شده تقریباً همه شیوه‌نامه‌های قبلی کنار می‌رود و قرار است کالاها و محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا عرضه شوند و دولت و وزارتخانه نیز در قیمت‌گذاری هیچ مداخله‌ای نخواهند داشت. به عقیده کارشناسان کارشناسان این رویکرد وزارت صمت به معنای برداشتن گام دوم دولت در راستای حمایت از تولید و تنظیم بهینه بازارها به دور از سیاست قیمت‌گذاری دستوری است.
نمونه موفق برای عرضه در بورس کالا
همچنین پس از عرضه سیمان در بورس کالا و ابلاغیه وزارت صمت مبنی بر ممنوعیت خرید و فروش سیمان خارج از بورس کالا معاملات اوراق گواهی سپرده سیمان هم از ۹ آبان امسال آغاز به کار کرد، معاملات اوراق گواهی سپرده سیمان از ابتدا تا پایان بهمن امسال ۹۲.۷ میلیون اوراق به ارزش ۴۹.۶ میلیارد تومان بوده است. بررسی‌های آماری از روند قیمت‌ها نشان می‌دهد، سیاست‌گذار به عمده اهداف خود رسیده و عرضه سیمان در بورس کالا توانسته، هم از التهابات بازار سیمان بکاهد و هم قیمت‌ها واقعی شده‌اند. قیمت سیمان در فروردین و اردیبهشت امسال (قبل از ورود به بورس کالا) به‌طور متوسط ۴۲۸ تومان به ازای هر کیلو بود و قبل از ورود این محصول به بورس کالا، انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در طول سال به تناسب هزینه و بهای تمام شده محصول، کالا و خدمات تولید شده بنگاه‌ها اقدام به اصلاح نرخ می‌کرد که البته در قالب سیاست‌گذاری دستوری به بنگاه‌ها ابلاغ می‌شود. در گام نخست، با عرضه سیمان در بورس کالا، بساط بخشنامه‌ها، ابلاغ قیمت‌ها و دستوری کردن نرخ‌ها برچیده شد. در گام دوم، نرخ‌ها خود را در مکانیزم عرضه و تقاضا کشف کردند به‌طوری که قیمت سیمان پس از ورود به بورس کالا در خرداد با ۱۰ تومان کاهش به ۴۱۸ تومان (معادل ۲ درصد) رسید. البته همزمان با ناپایداری شبکه برق، تولید بنگاه‌ها با وقفه روبه رو شد و همین عرضه محصول را در فصل تقاضا با چالش مواجه کرد. تداوم محدودیت‌ها قیمت‌ها را با شیب تُندی مواجه و قیمت هر کیلو سیمان را در ماه‌های تیر به ۴۵۲ تومان (افزایش ۳۴ تومانی، معادل ۸ درصد) و در مرداد به ۵۱۵ تومان (افزایش ۶۳ تومانی، معادل ۱۴ درصد) در شرایط اوج گرما و ناپایداری شبکه برق متاثر از افزایش بی‌رویه مصرف خانگی و ماینرها رساند، در این زمان بود که دلالان پر شمار بازار سیمان به دلیل عدم شفافیت مطلوب در این بازار، هر روز قیمت را بالا بردند به‌طوریکه در برخی مناطق کشور هر پاکت سیمان تیپ ۲ در بازار از ۱۰۰ هزار تومان هم فراتر رفت. با کاهش گرمای هوا و به دنبال آن کاهش مصرف برق، شبکه برق به تدریج به وضعیت پایدار رسید و همین موضوع با متعادل کردن وضعیت عرضه و تقاضا در بازار، قیمت سیمان را دوباره در ماه‌های شهریور و مهر در مسیر کاهشی قرار داد؛ در این زمان ابلاغیه وزارت صمت مبنی بر ممنوعیت مبادلات سیمان خارج از بورس کالا باعث شد به یک‌باره عرضه‌های سیمان در بورس کالا افزایش یابد و همین امر کافی بود تا پایداری و ثبات همراه با روند نزولی قیمت‌ها به بازار سیمان کشور برگردد. براساس آمار، قیمت هر کیلو سیمان در شهریور به ۴۵۷ تومان (کاهش ۵۸ تومانی معادل ۱۱ درصد) و در مهر به ۴۲۰ تومان (کاهش ۳۷ تومانی معادل ۸ درصد) رسید، البته با ورود موج سرما و محدودیت‌های جدید واحدهای تولیدی این‌بار در تامین گاز، مساله تولید بنگاه‌ها دوباره با چالش روبه رو شد اما موضوع حائز اهمیت اینجاست که به دلیل ادامه عرضه‌های مستمر هفتگی سیمان در بورس کالا، بازار با چالش جدی مواجه نشد. براین اساس قیمت سیمان در دو ماه متوالی آبان به ۴۲۵ تومان (افزایش ۵ تومانی، معادل ۱.۲ درصد) و در آذر به ۴۴۲ تومان (افزایش ۱۷ تومانی، معادل ۴ درصد) رسید، با این وصف به دلیل شرایط نسبتا متعادل عرضه و تقاضا، قیمت‌ها چندان دستخوش تغییر قرار نگرفت. کاهش سطح تقاضا در شرایط عرضه مستمر بنگاه‌ها، دوباره قیمت سیمان را در مسیر نزولی قرار داد و هر کیلو سیمان از ۴۴۲ تومان با شیب تندی به ۳۹۷ تومان (کاهش ۴۵ تومان، معادل ۱۰ درصد) برگشت. البته قیمت سیمان در شرایط متعادلی دوباره به ۴۱۱ تومان (افزایش ۱۴ تومانی، معادل ۳.۵ درصد) برگشت. بررسی قیمت سیمان در ۱۱ ماه امسال نشان می‌دهد بازار، دو اوج قیمت داشته که هر دو اوج قیمت ناشی از متغییرهای برون‌زا مربوط به شبکه ناپایداری برق و محدودیت‌های دسترسی به گاز بوده است. با این تفاسیر تخلیه حباب‌ها در شرایط متعادل عرضه و تقاضا نشان می‌دهد مکانیزم عرضه و تقاضا در بستر بورس کالا هم قیمت‌ها را واقعی کرده و هم شرایط باثباتی را در بازار ایجاد کرده است. تجربه موفق ثبات بازار سیمان در بستر بورس کالا و خارج از دایره سیاست‌های دستوری و ابلاغی نشان می‌دهد سیاست‌گذار اگر اجازه دهد قیمت‌ها براساس مکانیزم عرضه و تقاضا کشف شود، قیمت‌ها واقعی می‌شود و بنگاه می‌تواند با بررسی شاخص قیمت، هزینه‌ها، درآمد و سود خود را متعادل کند، دولت‌ها هم براساس رفتار واقعی بازار، سیگنال صحیحی برای سیاست‌گذاری و ترسیم نقشه راه دریافت می‌کنند. در پایان اینکه طی روزهای گذشته همان افرادی که در زمان اوج مصرف برق و کمبود سیمان در بازار، چالش‌های کاهش تولید را به بورس کالا نسبت می‌دادند که البته با اعتماد ویژه سیاست‌گذار به سازوکار بازار، اهداف این افراد مبنی بر بازگشت دوباره قیمت‌های دستوری و منفعت شخصی آنها محقق نشد، اما آنها بار دیگر دست به‌کار شده‌اند تا شاید بتوانند بخشی از سودهای شیرین سال‌های گذشته خود ناشی از تحویل محصول ارزان قیمت و دستوری از کارخانه‌ها و فروش محصول با نرخ‌های گزاف به مردم را تکرار کنند که تجربه ماه‌های گذشته سیمان آنقدر برای تولیدکننده و مصرف‌کننده مطلوب بوده که آنها راه به جایی نخواهند برد.
