در شرایطی در ماه‌های ابتدایی 1401 به نظر می‌رسید که دو طرف اختلافاتشان را به حداقل رسانده‌اند و امکان احیای دوباره توافق هسته‌ای به بالاترین سطح رسیده اما هرگز موانع آخر برطرف نشد تا در میانه پاییز سال جاری، کار به جایی رسیده که مشخص نیست تداوم مذاکرات برای احیای برجام، چه زمانی در دستور کار قرار خواهد گرفت و اساسا آیا دو طرف با کاهش اختلافات به اجرای مجدد توافق خواهند رسید یا خیر.
در واقع ماجرای برجام از طرف امریکایی گره خورد. وقتی که دونالد ترامپ رییس‌جمهور وقت امریکا در بهار سال 97 و در اقدامی یک جانبه اعلام کرد که از توافق هسته‌ای خارج شده و تحریم‌ها علیه ایران را باز می‌گرداند. در چنین فضایی، دولت‌های اروپایی به عنوان متحد امریکا و البته چین و روسیه اعلام کردند که در این اقدام با ترامپ همراهی نخواهند کرد و به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها خواهند بود. با این وجود اما با توجه به اینکه بخش مهمی از اقتصاد این کشورها در اختیار بخش خصوصی است، بسیاری از شرکت‌های خارجی از ترس قرار گرفتن در فهرست تحریم‌های امریکا، از ایران رفتند.
از حدود 20 ماه قبل و همزمان با ورود بایدن به کاخ سفید اما بار دیگر مذاکرات میان دو طرف از سر گرفته شد و بخش‌هایی از اختلافات در ماه‌های پایانی دولت روحانی برطرف شدند اما در نهایت با توقف مذاکرات بنا شد که احیای برجام در دولت رییسی دنبال شود. در ماه‌های گذشته با وجود آنکه مذاکرات در چند دور ادامه پیدا کرد اما برخی اختلافات باعث شد که دو طرف به مرحله امضای نهایی نرسند. در هفته‌های گذشته نیز این روال ادامه داشته است. در شرایطی که کشورهای غربی اعلام می‌کنند که به دنبال برخی ناآرامی‌ها در ایران، فعلا مذاکرات را متوقف کرده‌اند اما وزیر امور خارجه ایران چند روز قبل اعلام کرد که پیامی تازه از طرف امریکا دریافت شده است.
در کنار بحث درباره برجام، برخی کشورهای اروپایی و غربی در هفته‌های گذشته، تحریم‌هایی حقوق بشری را نیز علیه ایران نهایی کرده‌اند، موضوعی که از طرف ایران بی‌پاسخ نمانده است و در هفته‌ها و روزهای گذشته، ایران نیز برخی کشورهای اروپایی و شرکت‌های فعال در این کشورها را به فهرست تحریم‌های خود اضافه کرده است. حسین امیرعبداللهیان ظهر روز چهارشنبه در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه بلاروس با اشاره به اقدام ایران در اعمال تحریم علیه چند نهاد و شهر در اتحادیه اروپا اظهار کرد: در پاسخ به اقدام غیر سازنده اتحادیه اروپا در اعمال تحریم علیه ایران، لیست جدیدی از تحریم‌های وزارت خارجه علیه هشت نهاد و ۱۲ شخص در چارچوب اتحادیه اروپا را منتشر کردیم. این هشت نهاد و ۱۲ شخص در وقایع اخیری که در ایران رخ داد اقدام به حمایت و تشویق ترور، افراطی‌گری و خشونت کرده بودند و از نظر ما جزو مصادیق تعریف تروریست محسوب می‌شوند و در همان چارچوب با آنها برخورد می‌شود.
این دیپلمات عالیرتبه کشورمان ادامه داد: در همین جا به اتحادیه اروپا هشدار و آنها را به این موضوع توجه می‌دهیم که مسیر غیر سازنده، تکراری و شکست خورده سال‌های قبل را ادامه ندهند. برای ما کاملا روشن است که رهبران چند کشور محدود در اتحادیه اروپا نگاه‌های افراطی و شتابزده نسبت به تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی دارند و بخش بزرگی از اتحادیه اروپا در مسیر عقلانیت حرکت می‌کند. وزیر خارجه در بخش دیگری از صحبت‌های خود در این نشست مطبوعاتی افزود: اتهامات بی‌اساس برخی از کشورها در مورد استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ علیه اوکراین را نیز قویا رد می‌کنیم و مقامات اوکراین را دعوت می‌کنیم که در یک نشست دو جانبه در سطح تخصصی فنی ایران و اوکراین حضور پیدا کنند و هر سندی را که در این خصوص در اختیار دارند، ارایه کنند. موضع ما همانطور که پیش از این گفته‌ایم عدم تسلیح طرفین در این جنگ است و ما مخالف جنگ هستیم. امیر عبداللهیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: در حالی که برخی از مقامات امریکایی با ارسال پیام‌های محرمانه دیپلماتیک برای رسیدن به توافق شتاب دارند و در میز مذاکرات غیر مستقیم و تبادل پیام‌های غیرمستقیمی که دارند علاقه‌مندی خود را مکررا در این زمینه ابراز می‌کنند اما همزمان از ترور و آشوب در ایران حمایت می‌کنند و به نظر می‌رسد که هدف آنها این است که در میز مذاکرات ما را وادار به عقب‌نشینی کنند. من در همین جا تاکید می‌کنم که ما در تامین منافع مردم خودمان از خطوط قرمز خود کوتاه نمی‌آییم. این دیپلمات ارشد کشورمان ادامه داد: پیام‌های امریکا برای رسیدن به توافق به دست ما می‌رسد و در روزهای اخیر نیز پیام دریافت کرده‌ایم. از نظر ما مسیر دیپلماسی به خوبی جریان دارد ولی برخی از مقامات امریکایی در اظهارات ریاکارانه در رسانه‌ها به گونه‌ای حرف می‌زنند که این صحبت‌ها در تعارض با پیام‌های دیپلماتیک آنها قرار دارد.
صحبت‌های وزیر خارجه به تحریم‌هایی اشاره دارد که چهارشنبه از سوی ایران اعلام شد. تحریم‌های یاد شده شامل ممنوعیت صدور روادید و عدم امکان ورود اشخاص فوق به جمهوری اسلامی ایران و توقیف اموال و دارایی آنان در قلمرو تحت صلاحیت جمهوری اسلامی ایران است. کلیه نهادهای جمهوری اسلامی ایران طبق مصوبات مراجع مربوطه، اقدامات لازم را جهت اجرای این تحریم‌ها معمول خواهند داشت.
جمهوری اسلامی ایران با یادآوری تعهدات اتحادیه اروپا و دولت‌های متبوع اشخاص و نهادهای فوق، حمایت، تسهیل و نیز قصور از مقابله با اقدامات این اشخاص و نهادها را نقض تعهدات بین‌المللی اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو دانسته و آنان را مسوول و پاسخگو می‌داند. بدیهی است این اقدام تحریمی، نافی پیگیری کیفری افراد به سبب دست داشتن در اقدامات مجرمانه در محاکم قانونی دارای صلاحیت نخواهد بود. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، مجددا، اقدام شورای اتحادیه اروپا مورخ ۱۷ اکتبر ۲۰۲۲ در اِعمال تدابیر غیرقانونی محدود‌کننده علیه اشخاص و نهادهای ایرانی، مبتنی بر اتهامات بی‌اساس که مصداق بارز دخالت در امور داخلی جمهوری اسلامی ایران است را قویا رد و محکوم می‌کند.
در کنار تحریم‌های حقوق بشری، در روزهای گذشته کشورهای غربی ادعاهای مختلفی درباره حضور ایران در جنگ روسیه و اوکراین نیز منتشر کرده‌اند که البته قویا از سوی مقامات ایرانی تکذیب شده اما دولت امریکا همچنان در این زمینه به اظهارات خود ادامه می‌دهد. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در یک نشست خبری که مشروح آن در وبگاه وزارت امور خارجه امریکا منتشر شده، در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به اینکه دولت امریکا گفته بود در حال همکاری با هیات کارشناسان سازمان ملل در زمینه یمن درباره پهپادهای ایرانی است، اطلاعات تازه‌ای در این باره وجود دارد یا نه، گفت: همانطور که می‌دانید، هفته پیش جلسه‌ای غیرعلنی در شورای امنیت سازمان ملل برگزار شد که در آن یکی از کارشناسان سازمان ملل شواهدی درباره کمک‌های پهپادی ایران در جریاناتی متعدد ارایه کرد. اطلاعاتی که ارایه شد، تا جایی که می‌دانم، عمدتا اطلاعات گردآوری شده امریکا نبود. اطلاعاتی نبود که ما مستقیما به سازمان ملل داده باشیم. این اطلاعات توسط خود سازمان ملل گردآوری شده بود.
پرایس در ادامه مدعی شد: همانطور که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نهادی مستقل است، این واقعیت که خود سازمان ملل توانسته است این اطلاعات را به اعضای شورای امنیت ارایه کند، نشانه مهمی برای این بود که شواهد روشن و بی‌شک و شبهه‌ای از حمایت ایران در زمینه فناوری پهپادی از بازیگران مخرب متعدد وجود دارد، از حوثی‌ها گرفته تا روسیه و دیگر مناطق درگیری در جهان. سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در ادامه گفت: ما دنبال این هستیم که ببینیم چه کار بیشتری می‌توانیم با اختیارات خودمان و به‌طور جمعی به همراه شرکا و متحدانمان در سراسر جهان جهت پاسخگو کردن ایران برای این کار انجام بدهیم.
با وجود آنکه همچنان دو طرف از لزوم رسیدن به راهکارهای دیپلماتیک اصرار دارند اما ادعاهای مطرح شده در هفته‌های گذشته از سوی کشورهای خارجی، نه تنها گره برجام را کورتر کرده که حتی به اختلافاتی تازه نیز دامن زده است، اختلافاتی که باید دید چه زمانی راهکاری تازه برای حل آنها پیدا می‌شود.
