گروه دانش‌و‌فن|
کاربران اینترنتی این روزها به‌‌مانند ماشین‌هایی هستند که در یک اتوبان شلوغ حرکت می‌کنند و ترافیک زیاد، آنها را شاکی کرده است، درصورتی‌که اگر چند باند آزاد به وسعت اتوبان اضافه شود، این کندی حل می‌شود، اتفاقی که مسوولان ارتباطی کشور معتقدند با آزادسازی باند ۷۰۰ و۸۰۰ مگاهرتز برای ظرفیت اشباع‌شده باندهای فرکانسی اپراتورها خواهد افتاد. به گزارش تعادل، توسعه اینترنت یکی از مهم‌ترین خواسته‌های این روزهای همه مردم است. در سالهای اخیر با گسترش فناوری و پا گذاشتن به دنیای اینترنت، نحوه زندگی مردم به‌کلی تغییر کرده و بیشترین فعالیت‌هایشان حول محور اینترنت می‌گردد. با وجود این در یکی دو ماه اخیر، شیوع ویروس کرونا در جهان که البته ایران را هم استثناء نکرده، نیاز به اینترنتی پرسرعت و باکیفیت را بیش از پیش به رخ کشیده است. در حال حاضر بسیاری از دولتمردان در کشورها یا قرنطینه اجباری را انتخاب یا مردم را به روش‌های مختلف به خانه‌نشینی تشویق کردند، برای اینکه بتوانند از گسترش کرونا جلوگیری کنند. در این میان بسیاری از فعالیت‌های کاری، آموزشی و تفریحی در اینترنت خلاصه شده است. بسیاری از کارفرمایان، امکان دورکاری را برای کارمندان خود فراهم کرده‌اند، آموزش‌های حضوری جای خود را آموزش‌های آنلاین در مدارس و دانشگاه‌ها و بسیاری مراکز تحصیلی و آموزشی داده است و استفاده از اینترنت برای فعالیت‌های تفریحی و سرگرم‌کننده از جمله تماشای آنلاین فیلم و سریال، بازی‌های آنلاین و استفاده از شبکه‌های اجتماعی هم با افزایش بسیاری روبرو شده. تمامی این موارد اینترنت باکیفیتی را طلب می‌کند که البته فراهم کردن زیرساخت‌های آن مربوط به این روزها نیست، ایجاد توسعه در شبکه نیازمند سرمایه‌گذاری و هزینه‌ای است که همواره به آن توجه می‌شود و اما این روزها به‌دلیل شرایط خاصی که حاکم شده، توجه بیشتری را می‌طلبد. یکی از ابزارهای توسعه اینترنت، استفاده از باندهای فرکانسی است. و به گفته مسوولان ارتباطی کشور، اکنون ظرفیت باندهای فرکانسی برای بهبود سرعت و کیفیت اشباع شده و نیازمند بهره‌گیری از باندهای 700 و 800 مگاهرتز است که در اختیار صداوسیما قرار دارد و با وجود اختلاف 13 سالهای که بین وزارت ارتباطات و صداوسیما برای آزادسازی این باندهای فرکانسی وجود دارد، این آزادسازی هنوز به نتیجه نرسیده است.
فرکانس پایین، طول موج و پوشش‌دهی بالا
توسعه شبکه‌های پهن‌باند دغدغه همه کشورهاست. ازطرفی فرکانس هرچه پایین‌تر باشد، طول موج آن بزرگ‌تر و پوشش و مقاومت آن در برابر خطا بیشتر است. با استفاده از فرکانس‌های پایین، اپراتورها می‌توانند با کمترین سرمایه‌گذاری پوشش بیشتر و بهتری را ایجاد کنند و شبکه‌های پهن‌باند با هزینه کمتری دست مصرف‌کننده نهایی قرار می‌گیرد. درحالیکه هرچه به سمت فرکانس‌های بالاتر بروند، تعداد دکل‌های بیشتری لازم است و هزینه پوشش بالاتر می‌رود. در دنیا شبکه‌های تلویزیونی این بخش از فرکانس را آزاد کرده و در اختیار رگولاتوری قرار داده‌اند تا اپراتورها با هزینه کمتر توسعه پهن باند را انجام دهند. اما در کشور ما بخش قابل توجهی از فرکانس پایین در کانال ۶۰۰، ۷۰۰ و ۸۰۰ در اختیار صداوسیماست.
اختلاف میان صدا و سیما و وزارت ارتباطات مربوط به مالکیت و بهره‌برداری از فرکانس رادیویی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز از سال 86 در جریان است، بارها به نهادهای بالا دستی ارجاع داده شده و یک بار تا شورای عالی امنیت هم رفته اما هیچگاه به نتیجه نرسیده است. این باندهای فرکانسی زمانی برای پخش آنالوگ برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی استفاده می‌شد و اکنون با تغییر پخش برنامه‌های تلویزیونی به دیجیتال، این باندهای فرکانسی بلااستفاده مانده است. در این میان وزارت ارتباطات مالکیت این سرمایه ملی را مطابق قانون و مقررات مدیریت طیف فرکانس، از آن خود می‌داند اما سازمان صدا و سیما نیز حاضر نیست این فضای فرکانسی را بازگرداند. این درحالی است که اتحادیه جهانی مخابرات مقرر کرده که از سال ۲۰۱۵ پخش آنالوگ برنامه‌های رادیویی تلویزیونی در باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز متوقف و این فضا، برای بهره‌برداری دیجیتالی مورد استفاده قرار گیرد. با این وجود با توجه به اینکه باندهای با فرکانس پایین (زیر یک گیگاهرتز) دارای برد زیادی هستند این فضا دارای ارزش بالایی محسوب می‌شود و وزارت ارتباطات معتقد است که از این باندهای فرکانسی می‌تواند برای توسعه شبکه‌های تلفن همراه استفاده کند.
معضل افت کیفیت اینترنت
در روزهای خانه‌نشینی
این روزها که مردم از کیفیت اینترنت گله دارند و در هفته‌های اخیر و با مشکل افت کیفیت و کندی سرعت اینترنت به دلیل شیوع کرونا و افزایش مصرف اینترنت، شدند، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بار دیگر موضوع باندهای فرکانسی را مطرح کرده است. او تنها راه افزایش ظرفیت پهنای باند را اضافه کردن فرکانسی می‌داند که در اختیار صداوسیماست. او حتی در روزهای گذشته از ارسال نامه‌ای به رییس‌جمهوری خبر داد تا مبحث آزادسازی باند فرکانسی ۷۰۰-۸۰۰ که در اختیار صدا و سیماست، در ستاد ملی مبارزه با کرونا مطرح شود و در نهایت این باندها را به اپراتورهایی که ظرفیت‌شان اشباع شده، اختصاص یابد.
با وجود این، انتقاداتی هم به این اظهارات وجود دارد. برخی کارشناسان معتقدند که آذری جهرمی کم‌کاری وزارت ارتباطات در تخصیص درست منابع و تجهیزات و در تأمین سرعت اینترنت را به دوش فرکانس‌های در اختیار صداوسیما می‌اندازد و درحالی که مردم از شبکه باکیفیت و ارزان وای‌فای خانگی محرومند، تلاش می‌کند آنها را به خرید اینترنت گران موبایل مجبور کند. همچنین این موضوع مطرح می‌شود که افت سرعت شبکه اینترنت موبایل و ثابت، عللی درون‌وزارتی دارد که می‌توان به عواملی چون عدم به‌روزرسانی تجهیزات میان لایه‌ای شبکه و ضعف ساختار شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد. از طرفی این موضوع نیز از سوی کارشناسان مطرح شده که اولویت استفاده فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ به خاطر پوشش بالا در خدمات عمومی رایگان از جمله خدمات نظامی، امداد و خبررسانی است و اصرار رسانه‌ای وزیر ارتباطات این شائبه را به وجود می‌آورد که وی به دنبال فرافکنی و عدم تمکین به بازسازی زیرساخت‌های حیاتی ارتباطی است.
فرکانسی برای اختصاص به اپراتورها
باقی نمانده است
حسین فلاح جوشقانی، رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی که به اعتقاد مسوولان ارتباطی، متولی باندهای فرکانسی است، درباره باندهای فرکانسی که در این مدت در اختیار اپراتورها گذاشته‌اند، می‌گوید: «ما هر آنچه فرکانس در باند ۲۶۰۰، ۱۸۰۰ و ۹۰۰ مگاهرتز بوده، واگذار کردیم و فرکانسی باقی نمانده است که بخواهیم به اپراتورها اختصاص بدهیم. مصرف اینترنت این روزها به قدری بالا رفته که نیاز به تزریق ظرفیت جدید است و این باند در حالی که کمتر از ۱۵درصد آن مورد استفاده صداوسیما قرار گرفته، بلوکه شده است.» از طرفی وزارت ارتباطات متولی تخصیص باندهای فرکانسی است اما این‌طور به نظر می‌رسد که نتوانسته آن‌طور که باید در این خصوص چانه‌زنی کند و باندی که این روزها به‌شدت مردم به آن نیاز دارند را در راستای خدمت‌رسانی به مردم آزاد کند. سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که وزارت ارتباطات و به‌طور مشخص سازمان تنظیم مقررات طی این سال‌ها برای آزادسازی فرکانس ۸۰۰-۷۰۰ چه کرده‌اند و قانون در این باره چه می‌گوید؟ معاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه تنها در موقعیت بحران به فکر آزادسازی این باندها نیفتاده‌اند و ۱۳سال است که در دولت‌های مختلف برای آزادسازی باند فرکانسی صدا و سیما تلاش شده، می‌گوید: «مکاتبات ما از سال ۸۶ وجود دارد و در توافقنامه بین‌المللی GEO6 مقرر شده است که پخش همگانی از سال ۲۰۱۵ از حالت آنالوگ به حالت دیجیتال برود و بخش آزادسازی‌شده نیز برای توسعه فناوری و موبایل مورد استفاده قرار بگیرد. این مقررات از سوی رییس صداوسیمای وقت نیز امضا شده و آنها باند فرکانسی را در مرزها آزاد کردند و عارضه‌ای در این خصوص نداریم. اما مشکلات داخلی همچنان پابرجا هستند.» ماده ۸ و۱۰ اساسنامه سازمان و ماده ۷ قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات به‌طور صریح اعلام کرده که متولی فرکانس چه کسی و چطور باید آن را تخصیص بدهد. معاون وزیر ارتباطات در خصوص این مواد قانونی می‌گوید: «ماده ۵ قانون وظایف و اختیارات به سازمان تنظیم مقررات سیاست‌گذاری درباره صدور مجوز اختصاص فرکانس را به این سازمان محول کرده است. قانون صراحتا و شفاف متولی مدیریت فرکانس را معرفی کرده است.»
آزادسازی باندهای فرکانسی به کرونا نمی‌رسد
از سوی دیگر، مسعود داوری‌نژاد، رییس اسبق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات درباره ارتباط حل مشکل افت کیفیت اینترنت موبایل و نبود فضای فرکانسی اعلام‌شده از سوی وزیر ارتباطات، با تاکید بر اینکه کیفیت فعلی اینترنت به موضوع فرکانس ۷۰۰ و ۸۰۰ ربطی ندارد، می‌گوید: «کیفیت در داخل کشور نیازمند تأمین تجهیزات است و شبکه انتقال باید جواب بدهد، اما هم‌اکنون ظرفیت توسعه در کشور وجود ندارد. اینترنت به تنهایی به کار نمی‌آید وقتی ظرفیت توسعه داخلی وجود ندارد. در این شرایط حتی ۱۰۰۰ گیگ اینترنت رایگان نیز کاربردی نخواهد داشت. چرا که طی این چند سال بیشتر از تجهیزات مخابراتی فعلی، نتوانسته‌اند ظرفیتی ایجاد کنند. وزارت ارتباطات با طرح موضوع بازپس‌گیری فضای فرکانسی در شرایط بحران کرونا و بهبود سریع کیفیت اینترنت موبایل در صورت تحقق این امر، به نفع خود استفاده برده است. چرا که این موضوع از نظر فنی چیزی نیست که به سرعت قابل استفاده باشد و برای آنکه 5G در حد کاربر نهایی در کشور تجاری‌سازی شود، به سرمایه‌گذاری و زمان نیاز است. با وجودی که گفته می‌شود کرونا در کمتر از دوماه دیگر برطرف می‌شود، این فضای فرکانسی حتی با بازپس‌گیری هم، برای این اضطرار کاربردی نخواهد داشت. از نظر فنی، طرح موضوع تبدیل این فضای فرکانسی به ظرفیت توسعه موبایل در این مدت زمان کم، اصلاً کارشناسی نیست.»
مالکیت فرکانس، قانونا در اختیار دولت است
داوری‌نژاد البته درباره مالکیت باندهای فرکانسی، حق را دولت و وزارت ارتباطات می‌دهد و می‌گوید: توسعه شبکه موبایل روی فناوری 5G نیازمند باند فرکانسی ارزان‌قیمت است و با توجه به اینکه باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز به دلیل برد پایین، باند طلایی محسوب می‌شوند، می‌توان از این فضا برای توسعه این فناوری استفاده کرد و تجهیزات آن نیز با قیمت ارزان‌تری خواهد بود. در گذشته این فرکانس‌های رادیویی برای پخش تلویزیون آنالوگ کاربرد داشت، اما از زمانی که تلویزیون دیجیتال آمد و باندهای فرکانسی تغییر یافت، این فضای فرکانسی باید به دولت تحویل داده می‌شد. هم‌اکنون مناقشه و دعوا در مورد این فضای فرکانسی بر سر خرید و فروش آن است و این درحالی است که از نظر قانونی مالکیت فرکانس در اختیار دولت است.» او اختلاف وزارت ارتباطات و سازمان صداوسیما را سابقه‌ای چندین ساله می‌داند و می‌گوید: «حتی سال‌ها پیش سازمان صداوسیما از ارایه آدرس و موقعیت جغرافیایی ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی برای ثبت در اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) به وزارت ارتباطات خودداری کرد و این موضوع باعث شد که ما برای در اختیار گرفتن ظرفیت دیجیتال از ITU و توسعه باندهای فرکانسی در زمان توزیع تکه باندهای دیجیتال، با مشکل مواجه شویم. رفتار فعلی صدا و سیما دنباله همان سیاست قدیمی است، اما حق با وزارت ارتباطات است تا از این باندفرکانسی مطابق با رفتار دنیا و مصالح توسعه شبکه تلفن همراه استفاده کند، نه اینکه سازمان صداوسیما خودش بخواهد این فضا را به فروش بگذارد.»
رشد مصرف اینترنت ادامه‌دار است
هرچند در واکنش به این اظهارات، نسترن محسنی، معاون رادیویی رگولاتوری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، معتقد است افزایش مصرف و رفتار ترافیکی ایجاد شده در دوران شیوع ویروس کرونا موقتی و منحصر به همین دوران نخواهد بود و پس از آن نیز این رفتار ترافیکی ادامه خواهد داشت و درصورتی‌که درخصوص افزایش ظرفیت فرکانسی اپراتورها فکری نشود، شبکه تلفن همراه به‌طور دایم در وضعیت اشباع بوده و کیفیت به‌شدت افت خواهد کرد. محسنی می‌گوید: «استفاده از باندهای ۷۰۰ و ۸۰۰ از قبل هم مد نظر بوده و اپراتورها در صورت در اختیار گرفتن این باندها می‌توانند ظرف مدت سه هفته از این باندها در برخی از شهرهای بزرگ استفاده کرده و ظرفیت دسترسی به شبکه را افزایش دهند.»
درنهایت کارشناسان ارتباطی معتقدند محدودیت در منابع فرکانسی عاملی بازدارنده در ارایه سرویس‌های پهن‌باند و رشد آنهاست، سرویس‌هایی چون ذخیره‌سازی ابری و سرویس‌های فوق پهن باند که در دنیا در حال رشد هستند، با محدودیت منابع فرکانسی، محدودیت دارند. از طرفی هرچه به سمت اینترنت اشیاء برویم نیاز به منابع فرکانسی بیشتری است و با نگاهی به برنامه اپراتورها مشخص می‌شود که آنها استفاده از فرکانس ۷۰۰ را برای نسل پنجم تلفن همراه در دستور کار خود قرار داده‌اند، زیرا این طیف از فرکانس برای کاربردهای اینترنت اشیاء فوق‌العاده است.
