گروه اقتصاد کلان| ریحانه مهدوی|
آنگونه که لایحه بودجه 99 نشان می‌دهد درآمدهای مالیاتی از 172 هزار میلیارد تومان در قانون بودجه سال 1398 به 195 هزار میلیارد تومان در سال جاری رسیده است. به عبارت دیگر درآمدهای مالیاتی در بودجه 99 نسبت به بودجه سال جاری 13 درصد رشد کرده و این نشان می‌دهد دولت در بودجه 99 توجه و تمرکز بیشتری بر درآمدهای مالیاتی داشته است.
به گزارش «تعادل» دولت در بودجه 98 منابعی را پیش‌بینی کرده بود که با توجه به تحریم‌ها محقق نشد، از این رو دولت با کسری بودجه قابل توجهی روبهرو شد و می‌توان گفت تحریم‌ها به نوعی منجر شد تا دولت و مجلس شورای اسلامی به نظام مالیاتی و درآمدهای مالیاتی توجه بیشتری نشان دهد چرا که بسیاری از مسوولان و کارشناسان بر این عقیده بودند که درآمدهای مالیاتی می‌تواند بخش قابل توجهی از کسری‌ها را پوشش دهد اما حقیقت این بود که رقم 50 هزار میلیاردی فرارهای مالیاتی در کشور که از مسوولان نقل می‌شد نشان می‌داد کشور هنوز زیرساخت مناسبی برای اخذ مالیات ندارد. البته ناگفته نماند که شانه خالی کردن پزشکان از نصب کارتخوان و فرار مالیاتی وکلا و معافیت‌های مالیاتی مناطق آزاد و اخیرا هم هنرمندان به عدم تحقق درآمدهای مالیاتی دامن می‌زد.
بحث پایه‌های مالیاتی هم مطرح است. اقتصاد ایران هنوز پایه مهم مالیات بر عایدی سرمایه را به عنوان پایه مالیاتی در نظر نگرفته است. اکنون سوال این است که دولت بر چه مبنایی می‌خواهد 192 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی داشته باشد؟
آنگونه که لایحه بودجه 99 نشان می‌دهد بخش اول درآمدها در بودجه به درامدهای مالیاتی تعلق دارد که خود شامل 5 بند مالیات اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد، مالیات بر ثروت، مالیات بر واردات و مالیات بر کالا و خدمات می‌شود.
در بند اول درآمدهای مالیاتی در بودجه 99 مالیات اشخاص حقوقی لحاظ شده است که پیش‌بینی این درآمد مالیاتی در بودجه 99 از 40 هزار میلیارد تومان به 43 هزار میلیارد تومان رسیده است. به عبارت دیگر مالیات اشخاص حقوقی در بودجه 99 نسبت به بودجه سال جاری رشد 7درصدی داشته است.
این بند از درآمدهای مالیاتی شامل 6 جزء مالیات علی‌الحساب اشخاص حقوقی دولتی (وصول ماهانه یک دوازدهم رقم)، مالیات عملکرد شرکت‌های دولتی، مالیات نهادها و بنیادهای انقلاب اسلامی، مالیات اشخاص حقوقی غیر دولتی، مالیات شرکت‌ها و موسسات وابسته به آستان قدس رضوی و در نهایت مالیات بنگاه‌های اقتصادی زیرمجموعه نیروهای مسلح و ستاد اجرایی فرمان امام(ره) می‌شود.
اجزای دیگر از مالیات اشخاص حقوقی در بودجه 99 مانند مالیات علی الحساب اشخاص حقوقی دولتی (وصول ماهانه یک دوازدهم) با 6 درصد رشد از 5 هزار و 400 هزار میلیارد تومان به 5 هزار و 700 میلیارد تومان، مالیات عملکرد شرکت‌های دولتی با رشد منفی 1 درصدی از 7 هزار میلیارد تومان به 6 هزار و 900 میلیارد تومان و مالیات اشخاص حقوقی غیر دولتی با رشد 27 درصدی از 24 هزار میلیارد تومان به 31 هزار میلیارد تومان رسیده است.
مالیات نهادها و بنیادها با نرخ صفر
در بودجه 99 مالیات نهادها و بنیادهای انقلاب اسلامی مانند بودجه سال جاری 16 میلیارد تومان لحاظ شده است. البته گفتنی است مالیات نهادها و بنیادهای انقلاب اسلامی با نرخ صفر محاسبه می‌شود. به عبارتی از این بنیادها و نهادها مالیاتی عاید خزانه کشور نمی‌شود.
در بند دوم از درآمدهای مالیاتی نیز مالیات بر درآمد آمده است که پیش‌بینی دولت بر این است که در بودجه 99 از محل مالیات بر درامد 32 هزار میلیارد تومان درآمد برای کشور حاصل شود در حالی که در بودجه 98 سقف مالیات بر درآمد 24 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود. مالیات بر درآمد در بودجه 99 رشد 29 درصدی نسبت به بودجه 98 داشته است.
این بند از درآمدهای مالیاتی شامل 6 جزء مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی، مالیات حقوق کارکنان بخش خصوصی، مالیات مشاغل، مالیات مستغلات، مالیات‌های متفرقه درآمد و در نهایت معافیت مالیاتی است که در این بند معافیت لحاظ نشده است.
مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی در بودجه 99 نسبت به بودجه 98، 6 درصد رشد داشته است به عبارتی سقف این جزء از مالیات بر درآمد از 6 هزار و 900 میلیارد تومان به 7 هزار و 300 میلیارد تومان رسیده است. مالیات حقوق کارکنان بخش خصوصی نیز با رشد 31 درصدی روبهرو بوده است به‌طوری‌که این سقف مالیاتی از 6 هزار و 300 میلیارد تومان به 8 هزار و 300 میلیارد تومان رسیده است.
مالیات مشاغل نیز در این بند از درآمدهای مالیاتی با 50 درصد رشد از 9 هزار و 850 میلیارد تومان به 14 هزار و 700 میلیارد تومان. با این تفاسیر می‌توان گفت یکی از بخش‌هایی که بار افزایش 13 درصدی سقف کل درآمد مالیاتی در لایحه 99 را به دوش کشیده است «مالیات بر مشاغل» است.
مالیات مستغلات با رشد 0.3 درصدی از 1600 میلیارد تومان به 1604 میلیارد تومان و مالیات‌های متفرقه درآمد با رشد 50 درصدی از 600 میلیارد تومان به 900 میلیارد تومان رسیده است.
رشد 67 درصدی مالیات بر ثروت
همچنین بند سوم درآمدهای مالیاتی که مربوط به مالیات بر ثروت می‌شود که این درآمد مالیاتی نسبت به بودجه سال جاری رشد 68 درصدی داشته است، به این معنا که سقف مالیات بر ثروت در بودجه 99 از 4 هزار میلیارد تومان به 6 هزار و 800 میلیارد تومان رسیده است.
این بند از درآمدهای مالیاتی نیز شامل 6 جزء مالیات بر ارث، مالیات‌های اتفاقی، مالیات نقل و انتقال سر قفلی، مالیات نقل و انتقال سهام، مالیات نقل و انتقال املاک و در نهایت مالیات تمبر و اوراق بهادار است.
همچنین مالیات نقل و انتقال سر قفلی در این بند از درآمدهای مالیاتی با 37 درصد رشد از 1150 میلیارد تومان به 1570 میلیارد تومان، مالیات نقل و انتقال سهام با 183 درصد رشد از 800 میلیارد تومان به 2264 میلیارد تومان، مالیات نقل و انتقال املاک با 35 درصد رشد از 900 میلیارد تومان به 1217 میلیارد تومان و حق تمبر و اوراق بهادار نیز با 104 درصد رشد از 550 میلیارد تومان به 1120 میلیارد تومان رسیده است.
رشد منفی مالیات بر واردات
مالیات بر واردات بند چهارم از درآمدهای مالیاتی در بودجه 99 است. سقف مالیات بر واردات در بودجه 99 با رشد منفی 38 درصد روبهرو بوده است به این معنا که سقف این درآمد مالیاتی از 32 هزار میلیارد تومان به 20 هزار میلیارد تومان تقلیل یافته است. این موضوع احتمالا به این دلیل پیش‌بینی شده است که با توجه به تحریم‌ها انتظار می‌رود واردات کمتری به کشور انجام شود.
آخرین بند از درآمدهای مالیاتی مالیات بر کالا و خدمات است. در بودجه سال آینده سقف این درآمد مالیاتی 92 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است در حالی که در بودجه 98 درآمد حاصل از مالیات بر کالا و خدمات 70 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود. به عبارت دیگر مالیات بر کالا و خدمات در بودجه 99 رشد
51 درصدی داشته است.
رشد چشمگیر مالیات بر ارزش افزوده
بخش آخر مربوط به مالیات بر کالا و خدمات بوده که شامل 11 جزء است که این 11 جزء عبارت است از: مالیات بر ارزش افزوده فرآورده‌های نفتی، عوارض خروج مسافر از مرزهای کشور، عوارض، مالیات بر فروش سیگار، ... و مالیات بر ارزش افزوده.
آنگونه که جداول نشان می‌دهد در بخش مالیات بر ارزش افزوده فرآورده‌های نفتی تغییرات چندانی رخ نداده است و از 5 هزار و 750 میلیارد تومان در قانون بودجه سال 1398 به 5 هزار و 790 میلیون تومان در لایحه بودجه 99 رسیده است، همچنین عوارض خروج مسافر از مرزهای کشور در سال جاری با رشد 15 درصدی از 1400 میلیارد تومان به 1610 میلیارد تومان رسیده است.
از سوی دیگر مالیات بر فروش سیگار نیز با رشد 28درصدی از 625 میلیارد تومان به 800 میلیارد تومان رسیده است. اما بخش مهم مربوط به مالیات بر ارزش افزوده است که از 48 هزار میلیارد تومان به 65 هزار میلیارد تومان رسیده است.
به این ترتیب 28 درصد افزایش درآمد در این بخش داشته‌ایم که قاعدتا سهم قابل ملاحظه‌ای در سقف افزایش درآمد مالیاتی در لایحه بودجه سال 1399 به عهده دارد.
چند نکته مالیاتی از لایحه بودجه 99
از نکات دیگر مالیاتی لایحه بودجه سال آینده این است مالیات کارکنان بخش خصوصی حدود 31 درصد و بخش عمومی 5.8 درصد رشد کرده است همچنین مالیات مشاغل 50 درصد افزایش دارد.
دولت در لایحه بودجه سال آینده مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی را 7374 میلیارد تومان و مالیات بخش خصوصی را 8403 میلیارد تومان پیش‌بینی کرد. همچنین مالیات مشاغل که اصناف و بازار را شامل می‌شود 14934 میلیارد تومان در نظر گرفته شد که نسبت به مصوب سال جاری 50 درصد رشد دارد.
یکی از نکات قابل توجه و تامل در مالیات بخش عمومی و خصوصی خود را نمایان می‌کند. مالیات بخش خصوصی در لایحه بودجه سال آینده نسبت به مصوب امسال 30.8درصد افزایش یافته در حالی که مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی 5.8 درصد به همین نسبت بالا رفته است.
شرکت‌ها و بانک‌های دولتی 0.39 درصد درآمدشان را مالیات می‌دهند
همچنین بررسی‌ها حاکی از آن است که درآمد شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت 1483 هزار میلیارد تومان است که از این میزان 1243 هزار میلیارد تومان آن درآمدها را تشکیل می‌دهد. درآمد شرکت‌ها 74.5 درصد کل سقف بودجه (ماده واحده) سال 99 است. طبق اطلاعات 5788 میلیارد تومان کل مالیات پیش‌بینی شده است که 0.39 درصد کل درآمدهای آنها را تشکیل می‌دهد.
درعین حال هزینه‌های شرکت‌های دولتی 1181 هزار میلیارد تومان است. همچنین در تفکیک منابع و هزینه‌های شرکت‌ها و بانک‌ها مشخص است که از مالیات 5788 میلیارد تومانی سال آینده سهم شرکت‌ها 4942 میلیارد تومان، بانک‌ها 840 میلیارد تومان و موسسات 5 میلیارد تومان در نظر گرفته شد. رشد درآمد شرکت‌های دولتی در سال آینده نسبت به سال 98 بالغ بر 19.8 درصد است و رشد مالیات آنها به همین نسبت 5.7 درصد مفروض شد.
مالیات شرکت‌های دولتی 2 درصد کل درآمدها است
از سوی دیگر در لایحه بودجه سال 99، مالیات اشخاص حقوقی 44 هزار میلیارد تومان مفروض شده است که از این رقم مالیات علی الحساب اشخاص حقوقی دولتی 5788 میلیارد تومان و مالیات عملکرد شرکت‌های دولتی 6942 میلیارد تومان در نظر گرفته شد که 3.5درصد کل درآمدهای مالیاتی و 2 درصد کل درآمدهای بودجه است.
بودجه شرکت‌های دولتی 1483 هزار میلیارد تومان و معادل 74.5 درصد کل بودجه کشور است. درآمد شرکت‌های دولتی و بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت 1243 هزار میلیارد تومان است. با وجود آنکه بیش از 70 درصد اقتصاد کشور در اختیار دولت است اما سهم پرداختی از مالیات بسیار کمتر از بخش غیر دولتی بوده که نشان از کارایی نامناسب شرکت‌های دولتی دارد.
گفتنی است در عین حال مالیات بخش غیر دولتی 31479 میلیارد تومان است.
