گروه اقتصاد کلان|
در آخرین اظهارنظر رسمی، قاچاق کالا در کشور 13 میلیارد دلار اعلام شده است. این یعنی قاچاق کالا نسبت به دولت اول روحانی که بالغ بر 25 میلیارد دلار بود به حدود نصف رسیده است. گرچه برخی مسوولان دستگاه‌های نظارتی معتقدند قاچاق کالا در ایران بیش از این ارقام است ولی یک کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با «تعادل»، کاهش قاچاق کالا را تایید می‌کند و می‌گوید وجود برخی نوسانات در بازار کالاها از جمله بازار گوشت قرمز به همین دلیل است چرا که در گذشته بخشی از گوشت مصرفی کشور از طریق قاچاق تامین می‌شد ولی با جهش نرخ ارز این اقدام منتفی شده است. در اوایل دولت حسن روحانی بود که آمار قاچاق کالا و ارز معادل 25 میلیارد دلار اعلام شد. آن زمان دولت برنامه‌هایی برای مدیریت این وضعیت در دستور کار قرار داد و درباره نتیجه برنامه‌هایش چنین اعلام کرد که قاچاق کالا به زیر 12 میلیارد دلار رسیده است.گرچه همین عدد 12 میلیارد دلار هم عدد بزرگی است ولی بسیاری از جمله رییس کمیسیون اقتصادی وقت یعنی محمدرضا پورابراهیمی این گزاره را باور نداشتند و تاکید می‌کردند که عدد مربوط به رقم قاچاق کالا باید بیشتر از این اعداد و ارقام باشد. به گزارش «تعادل»، گرچه در آخرین نشست خبری که رییس کل گمرک ایران با خبرنگاران برگزار کرد وی در پاسخ به سوال خبرنگار تعادل، از ارایه رقم دقیقی درباره قاچاق کالا خودداری کرده و ارایه پاسخ را به آینده موکول کرده است ولی اخیرا سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از عدد 13میلیارد دلاری قاچاق در کشور خبر داده است. حمیدرضا دهقان نیا در میزگردی که اخیرا درباره موضوع قاچاق در صدا و سیما برگزار شده، اظهار کرده است: با اقدامات صورت گرفته شاهد کاهش قاچاق روزانه پنج میلیون لیتر سوخت از کشور هستیم. وی میزان مصرف پوشاک کشور را سالانه 8 میلیارد دلار اعلام کرد و گفت: از این میزان 5.5 میلیارد دلار در داخل کشور تولید و ماباقی آن برآورد قاچاق است. 114 واحد تجاری متخلف در زمینه عرضه پوشاک قاچاق در مجتمع‌های تجاری تهران شناسایی شدند و با تشکیل پرونده‌های متخلفان 200 میلیارد تومان جریمه در نظر گرفته شد. با اقدامات صورت گرفته قاچاق پوشاک به کشور 100 میلیون دلار کاهش یافته است. طرح مبارزه با قاچاقچیان پوشاک علاوه بر تهران به‌طور هم‌زمان در هشت استان کشور اجرا شده است.
دهقان‌نیا همچنین بیان کرده است: بر اساس برآوردهای صورت گرفته در سال 96، حجم ورودی و خروجی قاچاق از کشور 13 میلیارد دلار بود. وی با اشاره به تشکیل 15 هزار و 104 پرونده قاچاق به ارزش شش هزار و 544 میلیارد ریال در دو ماهه اول امسال گفت: 45 درصد این پرونده‌ها از نظر ارزش محموله کشف شده یا سازمان‌یافتگی قاچاق، پرونده‌های مهم بوده است.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس هم در این برنامه گفت: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در مجلس، برآورد قاچاق کالا به کشور در سال 96 - 25 میلیارد دلار بود و ادعای کاهش این میزان به 12 و نیم میلیارد دلار قابل قبول نیست. علی‌اکبر کریمی افزود: 95 درصد از مجموع کالاهای قاچاق در کشور توزیع و تنها پنج درصد آن کشف می‌شود. در سال‌های 92 تا 96 جرایم وصولی در پرونده‌های قاچاق تنها یک درصد مجموع کالای قاچاق در کشور بود.
وی گفت: معطل ماندن سامانه‌های ملی در حوزه مبارزه با قاچاق ازجمله مشکلات موجود در این زمینه است.
درباره اینکه وضعیت قاچاق کالا و ارز در کشور چگونه است و آیا واقعا ادعای کاهش قاچاق صحت دارد یا خیر؟ محمدتقی فیاضی، عضو مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با «تعادل» می‌گوید: درباره به نصف رسیدن میزان قاچاق و برآوردی از آن من رقم درستی از آمار قاچاق در کشور ندارم و گمان می‌کنم ستاد مبارزه با قاچاق کالا باید در این زمینه با مستندات پاسخگو باشد تا این موضوع به درستی روشن شود. ور در پاسخ به این سوال که شرایط تحریم چه تاثیری در وضعیت قاچاق کالا می‌گذارد، نیز اظهار کرد: آن چیزی که به عنوان شهودی می‌توان بیان کرد این است که زمانی که نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند و با نرخ‌های 13 هزار تومانی یا 14 هزار تومانی در بازار مواجه هستیم قطعا قاچاق کاهش پیدا کرده است و ما آن را در عدم تعادل‌هایی که در بازار کالای اساسی وجود دارد، مشاهده می‌کنیم. به عنوان مثال به وضعیت گوشت قرمز توجه کنید با اینکه دولت ارز 4200 تومانی به آن تخصیص داده بود ولی درباره آن با عدم تعادل شدیدی مواجه شدیم. در نظر بگیرید تولید ما در بازار حدود 850 هزار تن ولی نیاز ما حدود یک میلیون تن است. بنابراین ما 150 هزار تن کسری داریم. آنچه باعث شد این عدم تعادل به وجود بیاید این است که دیگر واردات رسمی مربوط به گوشت متوقف شده است. در گذشته علاوه بر دولت و شرکت‌های تحت نظارت وزارت صمت، در زمینه گوشت قرمز ما واردات غیر‌رسمی هم داشتیم و این کسری‌ها را پر می‌کرد. بنابراین تلاطم‌هایی که در بازار کالاهای اساسی شاهد آن بودیم و همچنین نوساناتی که در بازار باقی کالاهایی که با ارز آزاد وارد می‌شوند وجود داشته با توجه به سخت‌گیری‌هایی که دولت هم اعمال کرد و تامین ارز با دشواری و سختی‌هایی مواجه شد، قطعا واردات کالا به صورت قاچاق کاهش پیدا کرده است با این حال رقم آن را نمی‌دانم. در کاهش این قاچاق نقش گمرک را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گمرک اگر بتواند رویه خود را اصلاح کند و ضمن اینکه فساد هم اگر در گمرک کاهش پیدا کند در کاهش قاچاق کالا تاثیر خواهد داشت. با این حال اکنون به نظر نمی‌رسد گمرک نقش ویژه‌ای در کاهش قاچاق کالا ایفا کرده باشد چون نسبت به سابق نه به صورت اساسی اصلاح شده است و نه مبارزه با فساد آن طور که باید و شاید به وجود آمده است. البته افزایش نظارت هم تاثیرگذار بوده است ولی عوامل اصلی موارد دیگری است. مثل اینکه قاچاقچی در داخل کشور با مشکل تقاضا برخورده است. به هر حال شخصی که کالا وارد کشور می‌کند باید بتواند کالای خود را به فروش برساند. عامل دیگر هم این است که دولت سیاست‌هایی برای تامین نرخ ارز برای واردکنندگان در نظر گرفته است در چنین شرایطی کسانی که از طریق قاچاق کالا وارد می‌کنند با دشواری روبرو می‌شوند.
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این سوال که با توجه به اقدامات و مباحث الکترونیکی کردن گمرک چرا دستاورد قابل توجه و ملموسی در جلوگیری از قاچاق کالا و ارز دیده نشده است، گفت: زمانی دولت و ارگان‌های مربوطه می‌توانند مدعی باشند در مبارزه با قاچاق کالا و ارز موفق بوده و درست عمل کرده‌اند که کاهاش قاچاق در پی اعمال سیاست‌های آنها بوده باشد اما زمانی که ما با کمبود منابع ارزی مواجه هستیم و قیمت ارز روز به روز افزایش پیدا می‌کند نشان می‌دهد که کاهش قاچاق خارج از اراده دولت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بوده است و دولت نتوانسته کنترل درستی روی آن داشته باشد. در کل به نظر من کاهاش قاچاق به دلیل یکسری عوامل خارج از اراده دولت بوده است. هر گاه تقاضا برای کالاهای خارجی افزایش پیدا کند، قاچاق هم افزایش پیدا خواهد کرد.
او همچنین در پاسخ به این سوال که نقشه راه برای جلوگیری از قاچاق کالا و ارز چه می‌تواند باشد، بیان کرد: راه‌حل اساسی و بلندمدت این است که بین نرخ ارز رسمی و بازار تفاوتی وجود نداشته باشد. زمانی که ما می‌توانیم ارز را برای برخی اقلام با 4200 تومان تامین کنیم و از طرفی دیگر در بازار با 13 هزار تومان و 14 هزار تومان قیمت ارز روبرو باشیم این تفاوت باعث می‌شود گروه‌های رانت‌خوار و فاسد در بدنه دولت تشکیل شوند و در غیاب شفافیت و نظارت بانک مرکزی و دولت بتوانند از این ارز ترجیحی استفاده کنند و واردات انجام دهند ولی اگر پول ملی قیمت واقعی خود را داشته باشد و قیمت ارز از طریق عرضه و تقاضا در بازار به تعادل برسد و تعیین شود در این شرایط امکان اینکه قاچاق صورت بگیرد کم است. نرخ ارز زمانی می‌تواند به تعادل برسد که تقاضای داخلی و خارجی و شرایط بازار بیانگر این باشد که چه کالاهایی وارد بشود یا نشود. در نظر داشته باشید اگر میزان قاچاق در کشور 10 درصد باشد طبیعی است اما میزان 40 درصد و بیشتر قاچاق در کشور فاجعه است . این نشان می‌دهد که در لایه‌های مختلف اقتصادی کشور فساد رخنه کرده است بنابراین از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند در جلوگیری از قاچاق موثر باشد اصلاح سیاست‌های ارزی دولت است .
