گروه اقتصاد کلان|
تازه‌ترین نتایج وضعیت نیروی کار در ایران حاکی از آن است که نرخ مشارکت در پاییز سال جاری نسبت به فصل پاییز 0.6 درصد رشد داشته ولی از سوی دیگر این نرخ نسبت به تابستان امسال کاهش حدود 0.4 درصدی داشته است. با این وجود از نرخ بیکاری نیز، البته در قیاس با تابستان سال جاری کاسته شده و نرخ آن به 11.7 درصد رسیده است. این در حالی است که با توجه به تشدید فشارهای آمریکا علیه اقتصاد ایران و آغاز دور دوم تحریم‌ها از میانه آبان، انتظار می‌رفت نرخ اشتغال در کشور متاثر شود و از آمار آن کاسته شود. با این همه مرکز آمار ایران در آخرین بررسی‌های خود چنین چیزی را تا حدی رد کرده زیرا برخی از آمارهای مرتبط با اشتغال کشور نسبت به پاییز سال گذشته بهبود داشته است. هر چند کاهش نرخ رشد اقتصادی در نیمه نخست سال جاری و پیش‌‌بینی‌هایی که از رشد منفی اقتصاد برای امسال و سال آینده وجود دارد، احتمال تداوم این روند و افزایش اشتغال در کشور را تا حد زیادی نامحتمل می‌کند. با این همه افزایش نرخ بیکاری شاغلان فارغ التحصیل دانشگاه‌ها که ظرف یک سال حدود 3.5 درصد رشد کرده حاکی از سخت شدن یافتن شغل برای دانشگاه رفته‌ها است. پیش از این آمارها نشان می‌دادند از سال 1384 تا 1394، نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها از 20 درصد به 40 درصد رسیده بود که نشان می‌دهد بازار کار ایران تمایل و گنجایش کافی برای شاغل شدن دانشگاهیان را ندارد و از سوی دیگر آموزش عالی در کشور فاصله معناداری با نیازهای شغلی و اقتصادی در کشور دارد. علاوه بر این همچنان زنان در دستیابی به شغل وضعیت بغرنجی دارند و تنها کمی بیش از 13درصد زنان ایرانی توانستند در بازار کار شاغل شوند.
به گزارش تعادل، و براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در پاییز امسال به 11.7 درصد رسیده که این رقم برابر با نرخ بیکاری در پاییز سال 1396 است. در تابستان سال جاری نرخ بیکاری 12.2 درصد شده بود که بر این اساس می‌توان گفت نرخ بیکاری در کشور و در فصل پاییز نسبت به فصل پیش از آن کاهش 0.5 درصدی داشته است. همچنین شاخص مشارکت اقتصادی در کشور نیز به 40.5 درصد رسید که نسبت به پاییز سال گذشته رشدی 0.6 درصدی داشته و نسبت به تابستان امسال نیز 0.3 درصد کاهش یافته است. به نظر می‌رسد سخت‌تر شدن وضعیت اقتصادی کشور میزان جمعیت متقاضی به یافتن شغل در کشور را کاهش داده است. پیش‌تر در آغاز دهه 90 و اوج بحران اقتصادی ناشی از تحریم‌ها که به رکود تورمی دامن زد نیز نرخ مشارکت اقتصادی کاهش یافت و تا 35 درصد پایین رفت. فعلا شرایط اقتصادی به اندازه ابتدای دهه 90 بغرنج نشده چرا که هنوز در ابتدای بحران اقتصادی هستیم و اگر دولت برنامه‌ریزی‌های کافی را انجام دهد و میزان سرمایه‌گذاری دولتی در بخش‌های اشتغال‌زا را افزایش دهد، می‌توان در مقابل تبعات این بحران بهتر ایستادگی کرد. این میان از کل جمعیت کشور، 35.9 درصد شاغل هستند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 0.1 درصد کاهش داشته و نسبت به تابستان 0.2 درصد بهبود یافته است.
نرخ مشارکت اقتصادی به مجموعه‌ای از افراد شاغل، بیکاران و افراد جویای شغل گفته می‌شود و اشتغال جمعیت نیز به نرخ کل شاغلان نسبت به کل جمعیت اشاره دارد. به همین منظور می‌توان گفت از کل جمعیت کشور تنها 40.9 درصد شاغل یا جویای کار هستند و از میان تمام کشور کمی بیش از یک سوم مردم شاغل هستند. جمعیت شاغل برای مردان 58.6 درصد و برای زنان 13 درصد را در بر می‌گیرد که نشان می‌دهد همچنان بازار کار ایران بسیار مردانه است زیرا تعداد مردان شاغل چهار برابر بیش از زنان شاغل است.
یک‌چهارم جوانان زیر 30 سال بیکار هستند
از نگران‌کننده‌ترین آمارهای بخش اشتغال در ایران، نرخ بیکاری جوانان است که به نحو فزاینده‌ای در کشور رو به افزایش است. بر این اساس نرخ بیکاری جمعیت 15 تا 24 ساله 26.9 درصد و نرخ بیکاری 15 تا 20 ساله‌ها 24.4 درصد اعلام شده که به ترتیب نسبت به پاییز سال گذشته 1.4 و 0.6 درصد بهبود داشته است. با این همه همچنان از هر چهار جوان، یک نفر بیکار است. این میان نرخ بیکاری جمعیت 10 ساله و بیشتر که فارغ‌التحصیل نظام آموزش عالی هستند نیز 18.3 درصد اعلام شده که نشانگر ثابت ماندن آن نسبت به نرخ این شاخص در سال گذشته است. جالب‌تر آن‌که هر چند حضور زنان در موسسات آموزش عالی رو به افزایش است اما نرخ بیکاری زنان فارغ التحصیل نیز از مردان بیشتر و 27.9 درصد اعلام شده است. این‌که نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه از میانگین نرخ بیکاری کشور 6.6 درصد بیشتر است حاکی از آن است که در ایران فارغ التحصیلان دانشگاهی برای یافتن شغل کاری به مراتب سخت‌تر از دیگران دارند و به بیان ساده‌تر تحصیلات دانشگاهی نه تنها موجب افزایش مزیت شغلی نمی‌شود بلکه امکان اشتغال را در ایران کاهش می‌دهد. شاید بتوان از این آمار برای توضیح چرایی بالا بودن نرخ بیکاری جوانان استفاده کرد؛ بیشتر جمعیت تحصیلکرده در ایران جوانان هستند و همین بخش بیشترین بیکاران نسلی را هم تشکیل می‌دهند. با این همه به نظر می‌رسد بازار کار ایران نیاز چندانی به فارغ التحصیلان و افرادی که به فراگیری آموزش‌های آکادمیک پرداختند، ندارد و همین امر سبب شده تا انگیزه برای ادامه تحصیل از یافتن شغل به ارتقای شغلی تغییر کند. هر چند آمار دقیقی از این مهم وجود ندارد اما با یک نگاه کلی هم می‌توان متوجه شد حداقل در دوره‌های تحصیلات تکمیلی مانند کارشناسی ارشد و دکترا بیشتر دانشجویان، شاغلانی هستند که برای ارتقای شغلی خود نیاز به ادامه تحصیل دارند و به همین دلیل آموزش‌های دانشگاهی چندان مسیر شغلی آن‌ها را تغییر نمی‌دهد.
40.5 درصد بیکاران فارغ‌التحصیل آموزش عالی هستند
بخش کشاورزی 17.2 درصد از اشتغال کشور را تامین کرده که بر این اساس 0.1 درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته وضعیت بهتری را در اشتغال‌زایی داشته است. همچنین بخش صنعت بدون تغییر نسبت به پاییز 96 همچنان 32.9 درصد از اشتغال کشور را تشکیل داده و بخش خدمات نیز با 0.1 درصد موفق شده 49.9 درصد از کل شاخص اشتغال کشور را به خود اختصاص دهد. خدمات تنها بخشی است که در آن زنان سهم بیشتری از اشتغال را از آن خود کردند؛ 51.4 درصد از کل اشتغال این بخش به زنان تعلق دارد با این همه سهم زنان از اشتغال این بخش نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 1.3 درصد کاسته شد. به بیان دیگر از چهار میلیون و 480 هزار زن شاغل در کشور، دو میلیون و 300 هزار نفر در بخش خدمات شاغل بودند.
همچنین دو میلیون و 796 هزار نفر از شاغلان در کشور به اشتغال ناقص مشغول هستند که معادل 11.7 درصد شاغلان کشور را در بر می‌گیرد. به بیان دیگر 11.7 درصد شاغلان کشور کمتر از زمان کاری تعیین شده در هفته کار می‌کنند و برای کار بیشتر تمایل به یافتن شغلی تمام وقت هستند که البته در یافتن آن ناکام مانده‌اند. 12.9 درصد از مردان شاغل و 6.3 درصد از زنان شاغل جزو این دسته کارکنان و شاغلان قرار دارند. نکته نگران‌کننده دیگر بالا بودن سهم فارغ التحصیلان دانشگاهی از کل بیکاران کشور است که در پاییز امسال هم روندی فزاینده داشته است. بر این اساس 40.5 درصد از بیکاران کشور را فارغ التحصیلان آموزش عالی تشکیل می‌دهند که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشدی 3.4 درصدی داشته است. مردان فارغ التحصیل دانشگاهی، 28.1 درصد مردان بیکار را تشکیل می‌دهند و زنان دانشگاه رفته نیز 68.2 درصد از بیکاران زن کشور را از آن خود کرده‌اند. این در حالی است که مرکز پژوهش‌ها افزایش بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را نگران کننده ارزیابی کرده بود زیرا در سال 84 تنها 20درصد از فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار بودند اما این رقم ظرف یک دهه 100 درصد افزایش داشت و به بیکاری 40 درصد از فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها در کشور منجر شد. این در حالی است که فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تنها 23.9 درصد از کل شاغلان کشور را تشکیل می‌دهند و در فاصله سال گذشته تا امسال این رقم دو درصد بهبود داشته اما به نظر می‌رسد نرخ بالای فارغ التحصیلان دانشگاهی با وجود افزایش دو درصدی اشتغال همچنان از افزایش بیکاری در میان این بخش ناتوان بوده چرا که 3.4 درصد به بیکاران این بخش هم افزوده شده است. این میان 20.6 درصد مردان شاغل را فارغ التحصیلان دانشگاهی و 38.5 درصد از زنان شاغل را دانشگاه رفته‌ها تشکیل می‌دهند.
