دیاکو حسینی |
ایران و هند در تاریخ دو هزار سال اخیر بیش از آن به یکدیگر نزدیک بوده‌اند که اکنون نیازی به معرفی یکدیگر داشته باشند.
اما هنوز نگرش‌های کلیدی در هند و ایران وجود دارد که می‌باید در سال‌های پیش‌رو بیشتر درباره آنها گفت‌وگو کرد. از نگاه جمهوری اسلامی ایران، ظهور آسیا امروز مهم‌ترین تصویر از روابط بین‌الملل در دهه‌های آغازین قرن بیست و یکم و بازخیزی هند به سه دلیل، یکی از هیجان‌انگیزترین بخش‌های آن است.
اول؛ به دلیل قرابت فرهنگی و میراث تاریخی مشترک دوم؛ نزدیکی جغرافیایی و تاثیرات این واقعیت فیزیکی بر ایران و سوم به این دلیل که هند بزرگ‌ترین آزمون چندفرهنگ‌گرایی و دموکراسی در عصر خیزش دوباره آسیاست. هند نقش کلیدی در متوازن کردن قدرت در قاره آسیا دارد. بدون هند، جهان می‌توانست ناامن‌تر و متشنج‌تر از امروز باشد و از منظر ایران، هند به منزله یک قدرت بزرگ، منبع غیرقابل جایگزینی در ایجاد ثبات استراتژیک و موازنه‌های بین‌المللی است. هند الهام‌بخش کثرت‌گرایی و همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان و مذاهب است و نمادی از تساهل در برابر تنوع. بنابراین آنچه هند در آینده خواهد بود و آنچه در آینده انجام خواهد داد نه تنها برای ما مهم است بلکه بر سرنوشت ما و سایر ملت‌های آسیایی هم تاثیرگذار است.
به لحاظ استراتژیک، ایران و هند در سه حوزه جغرافیایی همپوشانی دارند. اول در آسیای جنوبی و به‌ویژه در رابطه با آینده صلح در افغانستان؛ دوم در آسیای مرکزی که اکنون به یک کریدور خشکی غیرقابل چشم‌پوشی در متصل کردن آسیا تبدیل شده است و سوم در اقیانوس هند و کرانه‌های آنکه بیش از دوسوم ترافیک دریایی جهان را به خود اختصاص داده است.
بعلاوه ما در رابطه با ضرورت پیشرفت جهان چندقطبی و ایجاد یک نظم بین‌المللی چندجانبه، عادلانه و منصفانه‌تر، مبارزه با خشونت و افراطی‌گری، حفظ ثبات اقتصاد جهانی و اجتناب از جنگ در حل و فصل اختلافات، دیدگاه‌های مشابهی داریم. به همین ترتیب خطرات مشابهی ایران و هند را تهدید می‌کنند: از حکمرانی بد که موجد دولت‌های فرومانده و مستعد آشوب‌ها و بحران‌هایی که مرزهای جغرافیایی را درمی‌نوردند تا ناامنی در گذرگاه‌های انرژی و کالا در خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند. این شباهت‌ها و گرایشات مثبت میان دو ملت، انتظاراتی را در ما نسبت به یکدیگر ایجاد می‌کند. سفر رییس‌جمهور ایران به هند مناسبتی است که به بهانه آن می‌توان در این باره گفت‌وگو کنیم که چگونه می‌توانیم انتظارات‌مان را با واقعیت‌های جدید بین‌المللی و همینطور استعدادهای سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی‌مان تطبیق دهیم.
در دنیایی که به سرعت در حال بازسازی است، روابط ایران و هند به یک بازسازی فوری احتیاج دارد؛ باید به سوی ساخت روابطی حرکت کنیم که بتواند همه ظرفیت‌های متقابل ما را شکوفا کند. حمایت صادقانه از ایران در مورد فعالیت‌ها و حق قانونی ایران در فعالیت‌های هسته‌یی صلح‌آمیز در کنار تلاش هند برای گسترش روابط اقتصادی همزمان با فشارهای غیرقانونی ایالات متحده بر ایران، آزمونی بزرگ برای روابط دیرپای ایران و هند بود.
ما هرگز نیات خوب را فراموش نخواهیم کرد. جمهوری اسلامی ایران، هیچ محدودیتی در گسترش مناسبات با هند قائل نیست و از دولت هند همچنین انتظاری داریم. البته می‌دانیم کشورهای زیادی هستند که از تعمیق روابط ایران و هند رضایت ندارند. در سال‌های گذشته خوشبختانه هیچکدام از این موانع نتوانسته بر اراده ما در توسعه مناسبات تاثیرات بلندمدت به جا بگذارد. هند امروز سهم قابل‌توجهی در حوزه انرژی ایران چه در استحصال و چه در واردات دارد که البته تا رسیدن به حداکثر ظرفیت خود باید فاصله زیادی را پشت سر بگذارد. بر اساس پیش‌بینی‌هایی نیاز هند به واردات انرژی تا سال 2021 به دو برابر امروز خواهد رسید. این تنها بدان معنا نیست که ما باید انرژی بیشتری به هند صادر کنیم؛ وابستگی‌های متقابل ما در رابطه با انرژی نیازمند نزدیک کردن نگرش‌های راهبردی ما درباره صلح و امنیتی است که ثبات خطوط انرژی، هرچه بیشتر به تحقق آن بستگی خواهد داشت. هند با ادامه رشد اقتصادی و بازآفرینی تدریجی نظم نوین بین‌المللی، دیگر نمی‌تواند به قدرتی در شبه‌قاره و در حاشیه اقیانوس هند محبوس بماند؛ همان‌طور که ایران نمی‌تواند با وجود قدرت و نفوذ رو به رشد و تهدیدات ناشی از مسوولیت ناپذیری دیگران به منطقه خلیج‌فارس محدود بماند و از مسوولیت‌های بزرگ‌تر بگریزد. با وجود این درهم تنیدگی‌ها، ایران و هند بیش از آن همسایه هستند که در نقشه‌های جغرافیایی به نظر می‌رسد.
باقی ماندن در تجارت انرژی بدون درنظر داشتن الزاماتی که برای امن نگه داشتن خطوط و پیوندهای انرژی ضروری است، دامنه آسیب‌پذیری‌های ما را افزایش خواهد داد. به همین دلیل و همزمان با برطرف شدن موانع غیرقابل قبول مرتبط با تحریم‌های زورگویانه، تجارت غیرنفتی بعد از دستیابی به توافق برجام به سرعت رو به گسترش گذاشته است. ما هنوز می‌توانیم مبادلات علمی، همکاری‌های مشترک و زمینه‌های بازاریابی را در حوزه‌های تک افزایش دهیم. از این گذشته، جمعیت بالای تحصیل کرده ایران و هند اجازه می‌دهد که زمینه‌های به اشتراک گذاشتن استعدادها و تجربه‌های حرفه‌یی و نیروی انسانی را تقویت کنیم. هند همینطور می‌تواند نقش سازنده‌یی در توسعه و مشارکت در مناطق آزاد تجاری ایران و همینطور جبران نیاز گسترده ایران به جذب سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه‌های صنعتی و تولیدی گوناگون داشته باشد.
از نگاه ایرانی، هند تنها یک قدرت نوظهور اقتصادی نیست بلکه یک ابرقدرت در حال پدیداری نظامی و سیاسی است با حس مسوولیت‌پذیری یک قدرت بزرگ که از تاریخ پر فراز و فرود آن سرچشمه می‌گیرد. در دنیایی که دهه‌ها بی‌مبالاتی برخی از رهبران قدرتمندترین کشورهای جهان، ریشه بسیاری از گرفتاری‌ها، ناامنی‌ها و آشوب‌ها بوده است، اکنون خیزش یک هند مسوولیت‌پذیر با حسی عمیق از همدردی با ملت‌های تحت ستم می‌تواند تسکین‌دهنده آلام بسیاری از مردم جهان باشد. در گذشته، هند با مشارکت در برپایی جنبش عدم تعهد، نقش بی‌مانندش را در زمانی که جهان به نیات صادقانه و پشتکاری خستگی‌ناپذیر برای مقابله با زورگویی نیاز داشت، به اثبات رساند.
امروز هند به مراتب بیش از گذشته می‌تواند این نقش تاریخی را در راه مقابله با نا‌به‌سامانی‌های جهانی تکرار کند. در سالیان اخیر، ایران به منزله تمدنی چندهزار ساله که از حسی مشابه با ملت بزرگ هند برخوردار است، مسوولیتش را در حفاظت از پایه‌های تمدن در غرب آسیا به‌کار گرفت و نبردی طولانی را با تروریسم تکفیری آغاز کرد و با همکاری وظیفه شناس‌ترین کشورها در موفقیت کامل به سرانجام رساند.
آنچه ما در نبرد با داعش انجام دادیم، شکست یک فرقه شبه مذهبی نبود؛ بلکه الگویی از بی‌نظمی تسری‌یابنده بود که سراسر جهان اسلام را تهدید می‌کرد. به اتمام رساندن راه دشواری که ما در پیش گرفتیم، مستلزم اقدامات چندجانبه و تلاشی دایمی است. هند می‌تواند در کنار ایران در مبارزه با تروریسم، خشونت و افراطی‌گری از ظرفیت‌های تحسین‌برانگیز مادی و موقعیت استثنایی معنوی‌اش که میراثی سترگ را به دوش می‌کشد، فعالانه‌تر از قبل مشارکت کند. ایران از اینکه هند مسوولیت‌های بیشتری را در خلیج فارس و غرب آسیا بر عهده بگیرد، استقبال می‌کند و آن را ایفای نقشی سازنده برای آینده‌یی بهتر می‌داند.
هند امروز منبعی بزرگ از قدرت نرم را در اختیار دارد که میادین حضور آن از شرق تا غرب آسیا گسترده است. اختلاط عمیق فرهنگی ایران و هند، باعث شده است که نه تنها ایران نگرشی مثبت به قدرت نرم هند داشته باشد بلکه در آن سهیم باشد. وجود قریب به 200 میلیون مسلمان در هند، این علقه را مضاعف می‌کند و به اعتقاد من همین سرمایه هنگفت، هند را آماده و تشویق می‌کند که روی دیگر صورت درخشان خود را به سوی جهان اسلام و مشارکت در روندهای اقتصادی و سیاسی آن نشان دهد. از نگاه ایران، پنجره همکاری‌های نظامی و امنیتی در غرب آسیا، جایی که هند می‌تواند نقش افزون‌تری برعهده بگیرد، به روی هند گشوده است. همه اینها فرصت‌هایی برای وارد شدن به دنیای جدید و نظم بین‌المللی تازه‌یی است که هند شایستگی‌هایش را برای کسب جایگاه فراتر در آن قبلا به اثبات رسانده است.
