اقتصاد کلان|هادی سلگی|
دولت در یک ماهه اول امسال به میزان 32درصد از بودجه جاری خود کاهش داده است. این موضوع براساس جداول منتشر شده از وضعیت بودجه کشور به دو دلیل رخ داده است؛ عدم تحقق 69 درصد درآمدهای مالیاتی و 68 درصد درآمدهای نفتی مصوب در بودجه کشور با اینکه درآمدهای نفتی کشور نسبت به سال گذشته به میزان 881 درصد رشد کرده اما با این وجود در بودجه افزایش درآمدهای نفتی در یک ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان 2960درصد مصوب شده است. هرچند دولت به همین مناسبت از هزینه‌های جاری خود کم کرده است اما باز هم کسری تراز عملیاتی کشور به میزان 27.9درصد افزایش یافته است.
دو عامل کاهش نسبت درآمدهای نفت به مالیات
گزارش بانک مرکزی از عملکرد یک ماهه بودجه کشور مربوط به فروردین سال 96 منتشر شد. براساس این گزارش درآمدهای کشور 4هزار و 72میلیارد تومان بوده که نسبت به فروردین سال گذشته به میزان منفی 3.6درصد کاهش یافته است. علت این کاهش درآمد تنزل درآمدهای مالیاتی است که نسبت به عملکرد ماه مشابه سال قبل 12.8- درصد پایین آمده است. فروردین سال 95 دولت از منابع مالیاتی حدود 4هزار و 48میلیارد تومان درآمد کسب کرده بود اما امسال در همین فاصله تنها مبلغ 3هزار میلیارد از این منبع اخذ کرده است. این رقم همچنین نشان می‌دهد که تنها 31درصد میزان مصوب شده در بودجه محقق شده است. با این وجود باید به این موضوع اشاره کرد که دولت در سال گذشته از نظر تحقق درآمدهای مالیاتی سالی موفقیت‌آمیز داشت. براساس گزارش‌های بانک مرکزی 97درصد درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه در پایان سال 95 به ثمر نشست. دولت در سال 95 درآمدی 73.8هزارمیلیارد تومانی از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی و درآمد 101.4هزارمیلیارد تومانی از محل مالیات داشت یعنی اینکه درآمدهای مالیاتی کشور 1.3برابر بیش از درآمدهای نفتی بود. این درحالی بود که در سال 94 مجموع درآمدهای مالیاتی دولت 79.1هزارمیلیارد تومان بود یعنی اینکه ظرف یک سال 28.1درصد به درآمدهای دولت از محل مالیات افزوده شد و به همین میزان اتکا به فروش نفت که در یک سال اخیر قیمت جهانی آن به پایین‌ترین حد خود رسیده و تحقق اهداف درآمدی بودجه کشورهای نفت خیز را شکننده کرده است، کاسته شد. اما آمارهای بانک مرکزی از ماه اول بودجه کشور نشان می‌دهد که حداقل این موفقیت در عملکرد یک ماهه تداوم نداشته چراکه نسبت درآمدهای مالیاتی به نفت به 1.2 رسیده است.
این موضوع در واقع معلول دو تغییر عمده در ترکیب بودجه‌یی کشور در ماه فروردین 96 بوده است؛ کاهش 12.8درصدی درآمدهای مالیاتی و افزایش 889.3 درصدر درآمدهای نفتی با اینکه گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که منابع حاصل از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی در یک ماه نخست امسال به میزان 3هزار و 21میلیارد تومان بوده که در مقایسه با درآمد 300میلیارد تومانی پارسال به میزان 889.3 درصد افزایش داشته است. اما استراتژی بودجه بر این اساس بوده که درآمدهای نفتی کشور از این میزان هم بیشتر باشد. مطابق بودجه 96 باید کشور در یک ماه اول امسال 9هزار و 67 میلیارد تومان درآمد از محل نفت کسب می‌کرد. این امر موجب شده که دولت از در فروردین ماه از پرداخت‌های هزینه‌یی خود صرفه‌جویی کند. هر چند هزینه‌های جاری یک ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته به میزان 16.7درصد افزایش یافته اما نسبت به آنچه در بودجه در نظر گرفته شده 32درصد کاهش داشته است. براساس اطلاعات بانک مرکزی در این ماه 14هزار و 6 میلیارد تومان پرداخت هزینه‌یی داشته‌ایم درحالی که در بودجه این مبلغ 21هزار 56 میلیارد تومان مصوب شده است. از مبلغ 14هزار 6 میلیارد تومان خرج بودجه یک ماه امسال 4هزار و 72میلیارد تومان از مالیات و سایر درآمدهای غیرنفتی تامین شده است. بنابراین 9هزار و 89میلیارد تومان کسری در این پروسه به بار آمده که از آن در ادبیات بودجه‌ریزی به عنوان تراز عملیاتی یاد می‌کنند. تراز عملیاتی شاخصی است که از تفریق هزینه‌های جاری و درآمدهای غیر نفتی حاصل می‌شود و بدین معنی است که دولت به چه میزان توانسته بدون اتکا به فروش نفت و دیگر سرمایه‌های خود، هزینه‌های جاری خود را پرداخت کند. عملکرد یک ماهه این شاخص حاکی از افزایش 27.9 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد. درحالی که عدد سال قبل هم نسبت به سال 94 افزایش داشته است. در سال 94 تراز عملیاتی بودجه یک ماهه به میزان منفی 5 هزار و 95میلیارد بوده که در سال گذشته به منفی 7هزار و 73میلیارد تومان می‌رسد. امسال این کسری به 9هزار و 89میلیارد تومان رسیده است. این کسری براساس بودجه حتی با احتساب 32درصد هزینه‌های جاری بیشتر از میزان کنونی قرار بوده به مبلغ منفی 6 هزار و 77میلیارد تومان باشد اما به دلیل عدم تحقق درآمدهای مالیاتی مورد نظر بودجه بیشتر شده است. در ماه فروردین امسال تنها 31درصد درآمدهای مالیاتی کشور تحقق یافته است.
دو محل جبران کسری بودجه
اما این کسری عملیاتی بودجه از دو طریق جبران می‌شود؛ درآمدهای مربوط به واگذاری دارایی‌های سرمایه‌یی و واگذاری دارایی‌های مالی. درآمدهای منابع اولی3هزار و 24میلیارد تومان از کسری را تراز کرده است. در ادبیات بودجه‌ریزی شاخص دیگری با عنوان تراز عملیاتی و سرمایه‌یی وجود دارد که متوجه این موضوع است. این شاخص که از مجموع تراز عملیاتی و خالص دارایی‌های سرمایه‌یی دولت به دست می‌آید، نشان می‌دهد که دولت با احتساب واگذاری دارایی‌های سرمایه‌یی(منهای تملک دارایی‌های سرمایه‌یی) چه میزان از هزینه‌ها را تراز می‌کند.
این شاخص در اصل همه هزینه ها(جاری و سرمایه‌یی) را از مجموع منابع دولت(نفتی و غیرنفتی) کم می‌کند که نشان دهد بدون فروش اوراق مالی چه اندازه از بودجه تراز را می‌شود. رقم خالص دارایی‌های سرمایه‌یی مطابق اطلاعات بانک مرکزی در فروردین ماه 3 هزار و 22میلیارد تومان شده است، بدین معنی در این ماه تنها 300میلیارد تومان هزینه پرداخت‌های عمرانی شده که از منابع حاصل از واگذاری دارایی‌ها (3هزار و 24میلیارد تومانی) کسر شده است.
بدین‌ترتیب تراز عملیاتی و سرمایه‌یی در یک ماه نخست امسال به مبلغ منفی 6 هزار و 67 میلیارد تومان رسیده که نسبت به سال گذشته حدود 10درصد کاهش یافته است. همانطور که مشخص است این کاهش به دلیل افزایش درآمدهای نفتی نسبت به پارسال بوده اما با این وجود باید توجه داشت که این رقم نسبت به میزان مصوب بیش از دو برابر افزایش یافته است. این موضوع هم به دلیل عدم تحقق درآمدهای نفتی مورد انتظار بودجه شکل گرفته است.
منبع دوم تراز کسری تراز عملیاتی از طریق واگذاری دارایی‌های مالی صورت می‌گیرد. بنابراین دارایی‌های مالی واگذار شده در این ماه به همان میزان کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌یی است که به میزان 6 هزار 73میلیارد تومان بوده است. این رقم نسبت به سال گذشته منفی 11.1درصد کاهش داشته است.
بنابر توصیفات بالا از آمارهای بانک مرکزی می‌توان نتیجه گرفت که دلالت اصلی دخل و خرج دولت در یک ماه اول امسال بر کاهش نسبت درآمدهای غیر نفتی به هزینه‌های جاری است. بدین معنی که در طی سه سال گذشته هزینه نسبت به درآمد‌ها به تدریج افزایش یافته است. در ماه اول سال 94 نسبت درآمد به هزینه‌های جاری 45.4درصد در همین مدت سال 95 این نسبت به 39.1درصد و امسال به 32.1درصد نزول کرده است. این موضوع به دلیل کاهش 12.8درصدی درآمدهای مالیاتی و افزایش هزینه‌های جاری رخ داده است.
