تالیف و ترجمه: امیررضا قطبی|
اکنون دو هفته است که دانشگاه‌ها در تهران و استان‌های دیگر به منظور جلوگیری از شیوع ویروس کرونا جدید تعطیل هستند و احتمال دارد تا آخر تعطیلات نوروزی (شاید هم بیشتر) بسته بمانند. این بحث مطرح شده است که تا کنترل شدن این بیماری کلاس‌های دانشگاهی به شکل مجازی برگزار شوند تا دانشجویان بتوانند از محیط امن خانه به تحصیلات خود ادامه دهند. اکونومیست مقاله‌ای در مورد حرکت دانشگاه‌ها به سوی تدریس مجازی و مزایا و مشکلات آن ارایه کرده، که خواندن آن برای بحث فعلی مفید است. در دانشگاه‌ها از آکسفورد انگلستان گرفته تا هاروارد امریکا، امتحانات جای خود را به تعطیلات داده است. همانطور که دانشجویان به آینده خود پس از فارغ‌التحصیل شدن فکر می‌کنند، دانشگاه‌ها نیز با سوالاتی در مورد آینده خود مواجه هستند. مدل سر‌کلاس‌رفتن برای تدریس، به‌خاطر سپردن و سر جلسه نشستن و امتحان دادن با حضور ممتحن، قرن‌هاست که تغییر نکرده است. اما اینک سه موج تخریب‌کننده این روش‌های سنتی تدریس را تهدید می‌کند. از یک‌سو بحران مالی مشکلاتی را ایجاد کرده که درخشان‌ترین مغزهای دانشگاه برای حل آن در حال تلاشند. هزینه‌های دانشگاه‌ها به‌دلایل سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در تکنولوژی، حقوق استادان و خرج‌های مدیریتی روزبه‌روز بالا می‌رود. همزمان با این روند، دولت‌ها احساس می‌کنند که دیگر نمی‌توانند مثل سابق به دانشگاه‌ها سخاوتمندانه سوبسید بدهند. از این لحاظ به‌خصوص کالج‌های امریکایی، تحت فشارند: بعضی از تحلیلگران ورشکستگی‌های عظیمی را در دو دهه آینده پیش‌بینی می‌کنند. انقلاب تکنولوژی نیز در حال دگرگون‌کردن مدل تجاری دانشگاهی است. انفجار تدریس آنلاین، به‌طور رایگان، باعث شده که علم در دسترس هر کسی که صاحب اسمارت‌فون یا لپ‌تاپ است قرار گیرد. این دخالت‌های اقتصادی و تکنولوژی مصادف با سومین تغییر بزرگ هستند: در گذشته دانشگاه‌ها فقط یک عدّه قلیلی را تعلیم می‌دادند، اما اینک مسوولیت آموزش‌دادن به کارمندان را نیز برعهده دارند. دانشگاه‌ها چطور باید این توفان را سپری کنند و اگر پیروز بیرون نیایند چه چیز جایگزین آنها خواهد شد؟
امور مالی
دانشگاه‌ها بیشتر این هزینه‌ها را به دانشجویان منتقل کرده‌اند. شهریه دانشگاه‌های خصوصی در امریکا در دهه منتهی به ۲۰۱۲ به‌میزان ۲۸درصد افزایش یافت و این روند همچنان ادامه دارد. دانشگاه‌های دولتی نیز شهریه‌های خود را از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ به‌میزان ۲۷درصد بالا برده‌اند. به‌طور متوسط، شهریه دانشگاه‌های دولتی در‌حال‌حاضر برای دانشجویان امریکا ۸۴۰۰دلار و برای سایر دانشجویان ۱۹۰۰۰دلار است. در دانشگاه‌های خصوصی میانگین شهریه ۳۰۰۰۰دلار است (دوسوم دانشجویان از بورس بهره‌مندند) . جمع بدهی دانشجویان امریکا به ۲/۱تریلیون‌دلار می‌رسد، و در بین آنان هفت‌میلیون نفر درباز پرداخت شهریه خود با مشکل روبه‌رو هستند.
پیش‌تر، نظر بر این بود که این نوع بدهکاری به ارزشش می‌ارزد. اکثر دانشجویان هنوز هم با گرفتن کاری با حقوقی بالاتر از شغل‌های بدون‌لیسانس، هزینه تحصیل خود را بازپس می‌دهند. اما این وضعیت با همه رشته‌ها مطابقت ندارد و حقوق‌های اولیه پایین‌تر باعث می‌شود که دانشجویان دیرتر به حقوق بالا برسند. ثبت‌نام دانشجویان در امریکا که بین ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۱ از ۲/۱۵میلیون به ۴/۲۰میلیون افزایش یافته بود، در ۲۰۱۲، دو درصد کاهش داشته است. دانشگاه‌های کوچک خصوصی دچار مشکلات مالی شده‌اند. «سوزان فیتزجرالد» از شرکت «مودیز» (شرکتی که کشورها و شرکت‌ها را از نظر مالی ارزیابی می‌کند)، یک «مارپیچ مرگبار» ورشکستگی را پیش‌بینی می‌کند. «ویلیام بون»، یکی از مدیران سابق دانشگاه پرینستون، از یک «بیماری ولخرجی» سخن می‌گوید که باعث شده، دانشگاه‌ها مخارج هنگفتی برای پرزرق‌و‌برق کردن ساختمان، کتابخانه و خوابگاه جهت جذب دانشجو متحمّل شوند. از نظر سیاسی هم اوضاع تغییرکرده است. بیل‌کلینتون و باراک‌اوباما هر دو هشدار داده‌اند اگر دانشگاه‌ها مخارج خود را پایین نیاورند آینده تاریکی در پیش خواهند داشت، در‌حالی که در گذشته سیاستمداران طرفدار سوبسید بیشتر برای دانشگاه‌ها بودند. در آسیا تورم در شهریه دانشگاه‌ها که در پنج‌سال گذشته میان دانشگاه‌های رده بالا، 5درصد بوده، در ارتباط با هزینه دانشگاه، ایجاد نگرانی کرده است. کشورهای امریکای‌لاتین در مورد پایین‌نگه‌داشتن شهریه، برای افزایش تعداد دانشجو، دغدغه دارند. در اروپا سوبسیدهای بالا همراه با تعداد دانشجویان کم، دانشگاه‌ها را سرپا نگاه داشته است. اما شهریه‌ها دارند بالا می‌روند: در سال ۱۹۹۸ شهریه سالانه در انگلستان ۱۰۰۰پوند بود (۱۶۵۰دلار) که در ۲۰۱۲ به ۹۰۰۰پوند (۱۳۹۰۰دلار) افزایش یافت. این افزایش هزینه دانشگاه‌ها از نظر زمانی بدتر از این نمی‌توانست باشد. در سراسر جهان درخواست کارگران برای دوره دیدن و درس آموختن رو‌به‌افزایش است. آن دسته از کارگران که امکانات برای آنها فراهم است، برای جلوافتادن در رقابت کار به‌دنبال تحصیلات بیشتر هستند. در امریکا ثبت‌نام دانشجویان ۳۵سال‌به‌بالا در دهه ۹۰، به ۳۱۴ هزار نفر رسید، اما در دهه ۲۰۰۰ به ۸۹۹هزار نفر افزایش یافت. پیشرفت در علم ماشینی باعث شده که اتوماسیون به بخش‌های جدیدی از اقتصاد گسترش پیدا کند. مدل‌های جدید تجارت اینترنتی بخش‌هایی از اقتصاد را، که تا‌به‌حال از توفان اینترنت جان سالم به در برده‌اند، تهدید می‌کند. «کارل بندیکت فری» و «مایکل آسبورن»، هر دو از دانشگاه آکسفورد، پیش‌بینی می‌کنند که در چند دهه آینده 47درصد مشاغل اتوماسیون می‌شوند. طبق گفته آنها، هرچه میزان تحصیلات بالاتر باشد، احتمال بیکاری به‌دلیل اتوماسیون کمتر خواهد بود.
آی‌پد روشنایی ایجاد می‌کند
بنابراین تقاضا برای ادامه تحصیل افزایش خواهد یافت. چه کسی جوابگوی این تقاضا خواهد بود؟ دانشگاه‌ها با یک رقیب جدید مواجه هستند: رشته‌های مجازی. این رشته‌ها که به‌طور دیجیتال از‌طریق اینترنت یا آی‌پد تدریس می‌شوند، امتیازات بزرگی نسبت به رقیب سنتی‌شان دارند. راه‌انداختن و به‌اجرا‌درآوردن آنها هزینه کمی می‌خواهد، و این باعث می‌شود که هزینه تدریس به‌شدت پایین بیاید و، با وابسته‌نبودن به یک زمان یا مکان خاص، دسترسی به تحصیلات را هم گسترش می‌دهد. هزینه کم به‌اجرا‌درآوردن رشته‌ها- ایجاد یک رشته جدید حدودا 70هزار دلار هزینه دارد- باعث می‌شود که این رشته‌ها ارزان یا حتی رایگان به مردم ارایه شوند. از نظر کلیتون هاروندن، از دانشکده تجارت هاروارد، رشته‌های مجازی یک «تکنولوژی فوران» است که بسیاری از دانشگاه‌های ناکارآ را از میان برخواهد‌داشت. «۱۵سال از هم‌اکنون، بیش از نیمی از دانشگاه‌های امریکا ورشکسته خواهند بود»، او سال قبل پیش‌بینی کرد. نخستین رشته مجازی، زندگی خود را به عنوان یک رشته مجازی کامپیوتری سال ۲۰۰۸ در کانادا آغاز کرد. در ۲۰۱۲ بود که هیجان در مورد این ایده به وجود آمد. سه شرکت بزرگ رشته مجازی شروع به کار کردند، «ا‌دیکس» با مدیریت دانشگاه‌های هاروارد و ام‌آی.تی امریکا، «کورسرا» با مشارکت دانشگاه استنفورد و «یودسیتی» یک شرکت سودجو که یکی از افتتاح‌کنندگان آن سباستین ترون از استادان سابق رشته کامپیوتر استنفورد است. این سه شرکت بزرگ تا‌به‌حال ۱۲میلیون دانشجو تدریس کرده‌اند. تقریبا یک‌سوم دانشجویان‌شان امریکایی هستند، اما «ا‌دیکس» می‌گوید که نیمی از دانشجویانش از کشورهای درحال‌توسعه هستند. مدیر جدید «کورسرا»، ریچارد لوین، نیز برای گسترش در آسیا برنامه‌ریزی می‌کند. رشته‌های مجازی هنوز به پتانسیل وضعیت فورانی خود نرسیده‌اند. اکثر دانشگاه‌ها و کارفرمایان هنوز به رشته‌های مجازی به عنوان مکمل و نه جایگزین دوره‌های سنتی می‌نگرند. خیلی از موسسات برجسته، نظیر آکسفورد و کمبریج، به‌طورکلی در استفاده از رشته‌های مجازی به عنوان یک سکوی جدید امتناع می‌ورزند. نیک گدوانی موسس «اسکیل آ‌پ» (مهارت مترقی)، دایرکتوری دوره آنلاین، این پروسه را با دگرگونی صنعت چاپ و رسانه تشبیه می‌کند. در سابق چاپخانه‌های بزرگ برای چاپ و قرارداد با آگهی‌دهندگان، یکه‌تاز میدان بودند. اما با ورود وبلاگ‌های کم هزینه، سایت‌های اینترنتی و برنامه‌های استفاده‌شده دیگر آن وضع ادامه ندارد. حتی محصولات چاپی موفق مجبور شده‌اند که بخش‌هایی از مدل تجاری رقبای دیجیتال خود را استفاده کنند. گدوانی، امید اندکی برای «۲۰۰ استاد دانشگاه که همگی یک درس را تدریس می‌کنند» می‌بیند. دانشگاه‌های سنتی چند برگ‌برنده در اختیار دارند. علاوه بر تدریس، امتحان و مدرک، تحصیلات دانشگاهی یک سرمایه اجتماعی ایجاد می‌کند. دانشجویان یاد می‌گیرند که چطور بحث کنند، خود را نشان دهند و ارتباط برقرار کنند. یک دوره مجازی چگونه می‌تواند همه اینها را به دانشجویان خود منتقل کند؟پاسخ ممکن است ترکیب این دو باهم باشد. انت اگروال، مدیر «ا‌دیکس»، جایگزینی برای دوره‌های متداول چهارساله لیسانس امریکا ارایه می‌دهد. طبق پیشنهاد او دانشجویان می‌توانند سال اول را به تحصیل مجازی بپردازند، دو سال بعد را در دانشگاه سپری کنند و سال آخر را با ترکیبی از کار پاره‌وقت و تحصیل مجازی بگذرانند. چنین برنامه‌یی ممکن است جذاب‌تر از یک لیسانس چهارساله مجازی باشد. همین‌طور ممکن است کسانی که می‌خواهند تحصیل را همزمان با داشتن شغل یا خانه‌داری انجام دهند جذب کند.
خطای ۴۰۴: لیسانس موردنظر یافت نمی‌شود
تدریس مجازی مشکلات خود را دارد. یک برنامه آزمایشی در دانشگاه ایالتی سن خوزه کالیفرنیا که شامل رشته ریاضی و آمار «یوداسیتی» بود، سال پیش حذف شد. در حالی که ۳۰درصد دانشجویان سنتی واحد اولیه جبر را پاس کردند، فقط 18درصد دانشجویان مجازی موفق بودند و این فاصله با پیچیده‌تر شدن واحدها افزایش داشت. آقای ترون از «یوداسیتی» اعتراف می‌کند که «کیفیت تدریس مجازی باید هر چه سریع‌تر بهبود یابد.» از نظر او، آزمایش سن خوزه نشان داده بود که دانشجویان رشته‌های مجازی نیاز به پشتیبانی اختصاصی داشتند. یک سنجش از دانشجویان مجازی در امریکا نشان می‌دهد که 70درصد آنها قبلا لیسانس گرفته‌اند. موسساتی که رشته‌های مجازی دارند برای اینکه بتوانند با دانشگاهای معمولی رقابت کنند، باید ورودی‌های جدید را بهتر آموزش دهند. آقای اگروال از «ا‌دیکس» می‌خواهد رشته‌های بیشتری را در تعطیلات دانشگاه بگذارد تا دانشجویان بتوانند امتیاز اضافه کسب کرده یا واحدها را تجدید کنند. منتقدان به تعداد زیاد دانشجویانی اشاره می‌کنند که تحصیلات مجازی خود را ترک می‌کنند: فقط 10درصد دانشجویان جدید مجازی تحصیلات خود را با موفقیت به اتمام می‌رسانند اما این شاید نکته بدی نباشد؛ هزینه کم ثبت‌نام باعث می‌شود که خیلی‌‌ها بدون داشتن اراده کافی برای درس خواندن ثبت‌نام کنند. اما موسساتی که رشته‌های مجازی دارند بیشترین سود خود را از افرادی می‌گیرند که تحصیلات خود را به اتمام می‌رسانند، بنابراین داشتن درصد مناسب فارغ‌التحصیل مهم است. بعضی موسسات در حال آسان‌تر کردن دوره‌های اولیه رشته‌های خود هستند. تحقیقات «ا‌دیکس» نشان می‌دهد که بیشتر ترک تحصیلی‌ها در مراحل اولیه تحصیل صورت می‌گیرد، همانطور که دانشجویان سنتی ابتدا رشته‌های خود را گمانه‌زنی می‌کنند و بعد تصمیم می‌گیرند کدام واحدها را دنبال کنند. نگرانی دیگر آن است که دانشجویان می‌توانند با استفاده از یک دانشجوی دیگر به جای خود در امتحانات آنلاین تقلب کنند. «آیورسیتی»، دانشگاه آنلاین آلمانی که سال گذشته تاسیس شد، با برگزار کردن امتحانات حضوری سعی بر رفع این مشکل کرده است. «کرسرا» از یک سرویس هویت‌شناسی استفاده می‌کند که طرز خاص نوشتن دانشجویان را ثبت می‌کند. اساتید دانشگاه به‌دلیل نگرانی درباره کاهش کادر دانشگاه، رشته‌های مجازی را مورد انتقاد قرار داده‌اند. وقتی مایکل سندل، یکی از استادان سیاست هاروارد، قبول کرد که برای «ا‌دیکس» کلاس تهیه کند، وی مورد انتقاد عده‌‌ای از اساتید کالیفرنیا قرار گرفت که اعتقاد داشتند کار وی حمایت از یک «خطر بزرگ برای دانشگاه‌ها» است. از نظر آنها لیسانس‌های مجازی ریسک جایگزین کردن «دانشکده‌ها با تدریس ارزان مجازی» را با خود به‌همراه دارند. دیگران نگران هستند که بیشترین نفع را ستارگانی چون پروفسور سندل خواهند برد و این باعث افزایش فاصله حقوقی و مقامی بین آنها و همکاران‌شان خواهد شد. شاید حق داشته باشند؛ اساتید پرانرژی همیشه بیشترین توجه به خود جلب کرده‌اند تا اساتید آرام. تنها تفاوت آن است که اکنون عده بیشتری به آنان دسترسی دارند.
تشویق به وقتش
موسساتی که رشته‌های مجازی ارایه می‌کنند تا به حال توانسته‌اند، با استفاده از نظرات دانشجویان سابق خود درخصوص یافتن شغل پس از تحصیلات مجازی، دانشجو جذب کنند. خیلی از افراد نگرانند مبادا زحمات تحصیل مجازی‌شان نادیده گرفته شود و جایی به‌حساب نیاید. اما این نوع نظرات با ترکیب شدن رشته‌های دیجیتال با برنامه‌های سنتی، رو به تغییر است. بیشتر از نصف ۴۵۰۰دانشجو ام‌آی‌تی امریکا، در دوره خود یک واحد مجازی انتخاب می‌کنند. دانشگاه جان اف کندی کالیفرنیا هم که به‌طور عمده دانشجویان بالغ را آموزش می‌دهد، شروع به پذیرفتن مدرک‌های «ا‌دیکس» کرده است. اما بیشتر دانشگاه‌ها هنوز مدرک‌های مجازی را نمی‌پذیرند. راه‌حل این موضوع شاید در اروپا یافت شود. طبق قوانینی که هدف آن رفت و آمد آزاد دانشجویان بین کشورهای اتحادیه اروپاست، دانشجویان می‌توانند واحدهای گذرانده شده خود را به دانشگاه دیگری در ۵۳ کشور عضو عهدنامه لیسبون منتقل کنند.
سختی کار در وادار کردن دانشگاه‌ها به پذیرفتن واحدهای مجازی است. سانتیاگو اینیگز، از دانشگاه «آی ئی» اسپانیا، پیش‌بینی می‌کند که «اروپا راحت لیسانس‌های نوع جدید را نخواهد پذیرفت.» دیگران بیشتر خوشبین هستند. هانس کلیر، مدیر «آیورسیتی» می‌گوید که دانشجویان خیلی راحت می‌توانند کیفیت رشته‌های مجازی را بررسی کنند. به‌نظر وی وقتی دانشجویان تعداد زیادتری رشته‌های مجازی را بگذرانند، برای دانشگاه‌ها سخت خواهد بود که از پذیرفتن بهترین‌های‌شان امتناع ورزند. در این میان، نسل دومی از رشته‌های مجازی هستند که سعی بر تقلید فرم رشته‌های دانشگاه‌های سنتی را دارند. موسسه تکنولوژی جورجیا و «یودسیتی» با همکاری شرکت مخابراتی «آیتی‌‌اندتی»، یک فوق‌لیسانس مجازی کامپیوتر با شهریه ۷۰۰۰دلار را طراحی کرده‌اند که با یک رشته سنتی که شهریه آن ۲۵۰۰۰دلار است، برابری می‌کند.
منامرشید، از موسسه مشاوره تحصیلی مکینزی، یک نقطه عطف می‌بیند. از نظر او «اگر کارفرمایان این دو مدرک را به یک چشم نگاه کنند، این فوق‌لیسانس مجازی موفق خواهد شد و دیگران آن را الگوی خود قرار خواهند داد.» با وجودی که بعضی موسسات دوره‌های مجازی طراحی می‌کنند (برای مثال گوگل که یک دوره آنلاین در زمینه تحلیل داده‌ها ایجاد کرده است)، دانشگاه‌های سنتی بیشتر آنها را طراحی می‌کنند. برای اینکه دانشگاه‌های سنتی تشویق به همکاری شوند، موسسات آموزشی آنلاین باید یک امتیاز مالی به آنها بدهند. شرکت «ا‌دیکس» می‌گوید که از لحاظ مالی مستقل است اما اطلاعاتی در این خصوص نمی‌دهد. روزنامه «کرنیکل آموزش عالی» سال گذشته گزارش داد «ا‌دیکس» به دانشگاه‌های سنتی اجازه استفاده از امکانات خود را می‌دهد و در عوض ۵۰۰۰۰دلار از درآمد اولیه و یک سهمی از درآمدهای آتی آنها را مطالبه می‌کند. یک مدل دیگر آن است که «ا‌دیکس» ۲۵۰۰۰۰دلار برای راه‌اندازی رشته مجازی می‌گیرد و پس از آن سهمی از درآمد هر ترمی که آن رشته تدریس می‌شود را طلب می‌کند. «کرسرا» فقط درآمد خود را از دادن مدرک، که برای آن از دانشجویان بین ۳۰ تا ۱۰۰دلار می‌گیرد، تامین می‌کند؛ حدود ۴میلیون دلار از زمان افتتاح این موسسه در ۲۰۱۲ تاکنون. بعضی‌‌ها در سود بردن از این تجارت با مشکل روبه‌رو شده‌اند. سال قبل «یودسیتی» در یک تغییر ناگهانی اعلام کرد مدل رایگان کارایی ندارد و از این پس شهریه خواهد گرفت. با اینکه رشته‌های مجازی خیلی ارزانتر از رشته‌های دانشگاه‌های سنتی هستند، با سختی دانشجویان توانا را نگه خواهند داشت مگر اینکه امکانات دانشگاه‌های سنتی را برای آنها فراهم کنند. شاید با استفاده از اساتید در سمینار‌های دیجیتال و ارتباط بیشتر بین دانشجویان و اساتید از عهده این کار برآیند، همین‌طور با استفاده از پاسخ‌های پرعمق‌تر به سوالات دانشجویان. این نوع تغییرات هزینه‌ها را بالا می‌برد. یک رشته مجازی متنوع‌تر ممکن است به چند دسته تقسیم شود؛ از مدل رایگان تا مدل گران‌تر.
این را نمی‌توانید آنلاین انجام دهید
دانشگاه‌هایی که احتمال ضرر و زیان‌شان نسبت به رقبای مجازی پایین است، دانشگاه‌هایی هستند که برجسته بوده و دارای سابقه درخشان هستند و نسبت دانشجو به استادشان پایین است. این برای دانشگاه‌های «آیوی لیگ»، آکسفورد و... که فرصت ارتباط‌گیری به دانشجویان خود می‌دهند، خبر خوشی است. دانشجویانی که در دانشگاه‌های سطح پایین‌تر از «آیوی لیگ» تحصیل می‌کنند، حساسیت بیشتری به افزایش شهریه دارند چراکه احتمال برگشت سرمایه‌گذاری‌شان کمتر است. چنین دانشگاه‌هایی شاید با استفاده بیشتر از تدریس مجازی، برای کمتر کردن هزینه‌های خود، بهره ببرند. به گفته جیم لرمن، از دانشگاه کین نیوجرسی، بزرگ‌ترین ریسک برای «دانشگاه‌های متوسط است که معلمان و مدیران طبقه میانه امریکا را تربیت می‌کنند. از نظر وی، چنین دانشگاه‌هایی را می‌توان با رشته‌های مجازی جایگزین کرد. همین‌طور دانشگاه‌های ضعیف‌تر، هر چند که ممکن است چنین دانشگاه‌هایی با ارتباط برقرار کردن با کارفرماهای محلی خود را بالای آب نگه دارند. از زمانی که نخستین موج رشته‌های بزرگ مجازی در ۲۰۱۲ افتتاح شد، انتقادات روی شکست‌ها و غیرقابل پیش‌بینی بودن تجارت آنها متمرکز بوده است. اما انتقاد‌کنندگان اشتباه می‌کنند اگر تصور کنند که از گسترش رشته‌های مجازی در امان هستند. در حالی که خیلی راحت می‌توان برنامه‌های درسی و روش‌های تدریس رشته‌های مجازی را تغییر داد، چنین کاری برای دانشگاه‌های سنتی پرهزینه و سخت است.
منبع: اکونومیست
