سحر تقی‌پور|
اساسا هر کشور عضو ناتو خود می‌تواند تصمیم بگیرد که چه تجهیزاتی را بخرد اما خرید سامانه پدافند موشکی اس۴۰۰ روسیه توسط ترکیه به یک چالش جدی میان ترکیه و متحد این کشور یعنی ایالات متحده، در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو )تبدیل شده است. ترکیه با توجه به ناامنی در مرزهای خود (عراق و سوریه) و عدم حمایت از سوی متحدانش در ناتو پیشنهاد روسیه در زمینه خرید اس 400 را مورد توجه قرار داد که این امر تنش با امریکا را افزایش داد، ترکیه با دریافت این سامانه اکنون از جانب امریکا تحت فشار قرار گرفته است. ایالات متحده در پاسخ به خرید
اس 400 ترکیه از روسیه، این کشور را از برنامه جنگنده‌های
اف 35 حذف نمود. این خرید با مخالفت پنتاگون و هشدارهای پی در پی واشنگتن روبرو بود که اگر ترکیه سیستم روسی را دریافت کند تحریم‌های اقتصادی و حذف از شرکت در برنامه‌های نظامی امریکا در مورد ترکیه اجرایی می‌شود. در این راستا این سوال مطرح می‌شود که با توجه به اهمیت این سامانه دفاعی برای ترکیه و از طرفی فشارهای امریکا بر این کشور تا چه اندازه روابط دو کشور را می‌تواند
تحت تاثیر قرار بدهد و چرا ترکیه با آگاهی از تحریم‌های امریکا در شرایط اقتصادی کنونی همچنان بر داشتن این سامانه پافشاری می‌کند؟
اس 400
اس400 به‌روزترین تکنولوژی نظامی با توانایی‌های بسیار بالا می‌باشد، این سامانه می‌تواند هدف را تا 600 کیلومتری مشخص کند، در فاصله 60 کیلومتری هدف‌های بالستیک را مشخص می‌کند، در 400 کیلومتری هدف‌های ایرودینامیک و همچنین توان نشان گرفتن اهداف ده متر پایین‌تر را نیز دارا می‌باشد که در مقایسه با پاتریوت‌های امریکا توان بسیار بالایی دارد. پاتریوت‌ها اهداف حداقل 60 متر بالاتر را می‌توانند مورد اصابت قرار بدهند. برخی تحلیلگران نظامی معتقدند که سامانه موشکی اس 400 خریداری شده ترکیه می‌تواند یک پیام سیاسی داشته باشد و آن عدم اعتماد «آنکارا» به کشورهای غربی است. زیرا ترکیه با وجود هشدارهای کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی و امریکا مبادرت به خرید این سیستم کرده است. می‌توان گفت؛ خرید سامانه موشکی اس 400 بدان معناست که ترکیه به وعده‌های امریکا پیرامون انتقال تکنولوژی سامانه‌های دفاع موشکی امریکایی همچون پاتریوت اطمینان ندارد و به همین جهت اقدام به خرید سامانه موشکی اس 400 از روسیه کرده است. اما روسیه ساز و کار ساخت و انتقال تکنولوژی سامانه اس 400 را در اختیار ترکیه قرار می‌دهد همین موضوع «آنکارا» را برای خرید این سیستم روسی مصمم کرد. مشابه امریکایی سامانه اس-400، پاتریوت نام دارد. برتری سامانه اس400 نسبت به آن، اهمیت بسیار زیادی دارد. اینکه ترکیه به عنوان یک کشور عضو سازمان ناتو، پدافند هوایی روسیه را برای دفاع هوایی و موشکی خود ترجیح داده است، به این معنی است که روسیه از نظر فناوری و برتری در این زمینه از امریکا پیشی گرفته است.
اهمیت اس 400 برای ترکیه
ترکیه انگیزه‌ها و دلایل مختلفی دارد:
1-توافق برای خرید این سامانه تاکنون در ارتقای مناسبات روسیه و ترکیه موثر بوده است. ترکیه با روسیه منافع ژئوپلتیکی دایمی دارد و نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد. همچنین ترکیه توانست با جلب نظر روسیه چند عملیات مهم در شمال سوریه در مناطق عفرین و منبج و جرابلس انجام دهد که این عملیات‌ها برای منافع ترکیه در شرایط عدم همراهی و حتی مخالفت غرب و ناتو جنبه استراتژیک داشت.
2- ضعف رهبران عرب در برابر امریکا و باج دادن آنها برای پر کردن جیب شرکتهای امریکایی با خرید تسلیحات باعث تحقیر آنها توسط ترامپ و بازخورد منفی آن در افکار عمومی کشورهای اسلامی و عربی منطقه شده است. اما اردوغان با مقاومت در برابر این فشارها به دنبال حفظ شخصیت کاریزماتیک خود به عنوان مهم‌ترین چهره حزب عدالت و توسعه و همچنین افکار عمومی منطقه است.
3-امریکا همواره از تحویل سامانه‌های پاتریوت به ترکیه خودداری می‌کرد اما اردوغان با این اقدام باعث ایجاد سیاست موازنه مثبت و رقابت بین روسیه و امریکا برای جلب نظر به سوی ترکیه شد تا جایی که امریکا در ماه‌های گذشته پیشنهاد فروش سامانه پاتریوت را به ترکیه داد و «مولود چاوش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه اواسط اسفند ماه گذشته از توافق برای خرید پاتریوت خبرداد
با این حال ترکیه به تعهدات غرب اطمینان چندانی ندارد به عنوان مثال مواضع مشکوک امریکا در جدال بین اردوغان و عبدالله گولن، شخص شماره یک کودتای 2016 ترکیه که در ایالت پنسیلوانیای امریکا زندگی می‌کند همچنین ترکیه در مناطق حساس سوریه به متحدین کلیدی خود در ناتو اعتماد ندارد مانند حضور نیروهای فرانسوی و امریکایی در منبج سوریه پس از عملیات ترکیه در عفرین که پیامی هشدار‌دهنده برای ترکیه بود.
از طرف دیگر احتمال تروریستی اعلام نمودن
اخوان المسلمین توسط امریکا به این بی‌اعتمادی و تیره شدن روابط دامن میزند؛ بنابراین ترکیه با تجهیز خود به اس 400 تلاش می‌کند این عدم اطمینان را جبران کند.
4- ساختارمنطقه خاورمیانه براساس توازن قواست. با خرید اس 400 توسط عربستان و تجهیزسیستم گنبد آهنین رژیم صهیونیستی به سامانه‌های موشکی امریکایی، ترکیه نیز برای حفظ توازن قوا خود را ناچار به تقویت سامانه‌های دفاعی خود با اس 400 می‌بیند.
5- سامانه اس 400 برای ترکیه مقرون به صرفه‌تر است؛ هزینه تحویل آن به ترکیه 2.5 میلیارد دلار است که یک میلیارد دلار از سامانه پاتریوت ارزان‌تر است و از طرف دیگر طبق توافق ترکیه و روسیه، بهای آن نباید با دلار پرداخت شود همچنین ترکیه می‌تواند بهای آن را پس از تحویل پرداخت کند. ضمن آنکه روسیه در بحث تکنیک و ساخت آن نیز با ترکیه همکاری خواهد کرد .
چرایی مخالفت امریکا با خرید اس 400
امریکا و ناتو به دلایل مختلفی مخالف مجهز شدن ترکیه به اس 400 هستند. خرید تسلیحات نظامی سنگین مثل سامانه‌های دفاع موشکی باعث می‌شود تا ترکیه روابط راهبردی خود با روسیه را در سال‌های آینده براساس این تجهیزات تنظیم و تقویت کند و این مساله ممکن است همزمان باعث کاهش روابط راهبردی ترکیه با امریکا شود بنابراین واشنگتن نزدیک شدن بیش از حد ترکیه به روسیه را مخالف منافع خود می‌داند.
امریکا همواره به دنبال برتری نظامی اسراییل نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه است و مجهز شدن ترکیه به اس 400 برخلاف برتری اسراییل ارزیابی می‌کند همچنین با خرید اس 400 وابستگی‌های نظامی ترکیه به خرید تجهیزات نظامی امریکا کاهش پیدا می‌کند و این منجر به کاهش نفوذ یک طرفه و روابط نامتقارن واشنگتن و ترکیه می‌شود.
امریکایی‌ها معتقدند با خرید اس 400 توسط ترکیه اطلاعات طبقه‌بندی شده برخی رادار گریزها مانند اف 35 برای روسیه فاش می‌شود اما ترکیه در مقابل اعلام نموده که یونان عضو دیگر ناتو با داشتن اس 300 مشکلی برای ناتو ایجاد ننموده است.
اما باید اذعان کرد یکی از مهم‌ترین دلایل مخالت امریکا آسیب زیادی است که به صادرات صنایع نظامی امریکا وارد می‌شود، زیرا با خرید اس 400 عملاجنگنده‌های
اف 15 و اف 16 دراطراف این سامانه‌ها بی‌مصرف خواهند شد و رقابت برای خرید اس 400 در خاورمیانه و شمال آفریقا گسترش پیدا خواهد کرد. کشورهایی مثل یونان، مراکش و الجزایر ناچار به تغییر تجهیزات نظامی خود می‌شوند که این باعث افت شدید تقاضا برای جنگنده‌های اف 15 و
اف 16 می‌شود. چون تنها اف 35 جنگنده قابل استفاده می‌شود و امریکا نیز در فروش آن دچار محدودیتهای امنیتی است. بنابراین ممکن است بسیاری از کشورهای خریدار سابق برای جبران نقض جنگنده‌های امریکایی تصمیم به تقویت موشکی خود با سامانه‌های اس 400 بگیرند. بنابراین اقدام ترکیه برای امریکا بسیار حساس و نگران‌کننده است.
اکنون ایالات متحده و سایر شرکای برنامه اف 35 در تصمیم مربوط به تعلیق ترکیه از این برنامه و روند حذف کامل این کشور از برنامه جنگنده‌های اف 35 اتفاق نظر دارند. ترکیه بیش از 900 قطعه از جنگنده اف 35 را تولید می‌کند و با حذف ترکیه از این برنامه، چرخه تولید تجهیزات مورد نیاز اف 35 به سایر کارخانه‌ها که عمدتا در خاک امریکا است، منتقل خواهد شد. ترکیه قطعا فرصت‌های شغلی زیادی را از دست خواهد داد و با این تصمیم از فرصت‌های اقتصادی زیادی در آینده محروم خواهد شد. لذا در همین راستا وزارت خارجه ترکیه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «از امریکا می‌خواهیم تا در این اشتباه تجدیدنظر کند چرا که این تصمیم می‌تواند به ضرر روابط راهبردی دو کشور باشد».
اهداف روسیه از فروش اس400 به ترکیه
تحویل سامانه دفاع موشکی اس 400 به آنکارا، به طرز قابل توجهی تنش‌های موجود میان ترکیه و امریکا را تشدید کرده است؛ فرصتی که برای روسیه بسیار مهم است. از نظر کرملین، خرید سامانه اس 400 رویدادی موقت نیست، بلکه پایه‌ای است برای بازسازی روابط تاریخی‌ای که با آمدن غربی‌ها و همچنین برخی سیاست‌های داخلی ترکیه تضعیف شده بود. در همین رابطه ئونید اسلوتسکی رییس کمیته امور خارجی دومای روسیه در مصاحبه با شبکه تلویزیونی راشا تودی گفت؛ «صادرات اس 400 به ترکیه نخستین شلیک روسیه در منطقه بوده و مسکو به صادرات و فروش جنگ افزارهای خود به منطقه خاورمیانه ادامه خواهد داد، ترکیه اولین نشانه است. سامانه اس 400 و سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته‌تر روسیه قطعا در منطقه ظاهر خواهند شد. ما با هم همکاری نزدیک خواهیم کرد و حجم این همکاری بسیار بزرگ خواهد بود. مطمئن هستم ما می‌بایست اینگونه همکاری‌ها را به هر طریق ممکن افزایش دهیم». گزارش‌های اولیه درباره مذاکرات روسیه و ترکیه برای خرید سامانه اس 400 در نوامبر 2016 به بیرون درز کرد. در نهایت ترکیه در دسامبر سال 2017 قراردادی به ارزش 2.5 میلیارد دلار برای خرید چهار واحد از سامانه‌های پدافند هوایی اس 400 با روسیه منعقد کرد. بخشی از این قرارداد به صورت نقدی از سوی ترکیه پرداخت شد و باقی آن به صورت گرفتن وام از دولت روسیه تامین شد. این معامله بزرگ‌ترین قرارداد تسلیحاتی بین مسکو و آنکارا از سال 2008 به این طرف است. این معامله نشان‌دهنده توسعه همکاری‌های استراتژیک روسیه و ترکیه پس از تنش‌های شدید میان دو کشور در اواخر سال 2015 میلادی و پس از اسقاط یک هواپیمای جنگی روسی از سوی ترکیه که در حال ماموریت در سوریه بود است. مقامات واشنگتن و ناتو طی چند ماه اخیر مکرراً اعلام کردند که تجهیزات نظامی ساخت روسیه با سیستم‌های ناتو هماهنگی نداشته و تحویل موشک‌های اس400 به ترکیه، به تحریم‌های قابل توجهی علیه آنکارا منجر خواهد شد. علاوه بر این، این سامانه روسی می‌تواند یک خطر امنیتی درباره جمع‌آوری و انتقال اطلاعات پیرامون جنگنده‌های پیشرفته اف 35 باشد. از این رو در مقر ناتو در بروکسل اعلام شد که نگرانی‌های عمیقی در رابطه با تحویل موشک‌های اس 400 به ترکیه به وجود آمده است. دفتر مطبوعاتی ناتو اعلام کرد، همانطور که «ینس استولتنبرگ» دبیرکل این سازمان پیشتر گفته، اعضای ناتو این حق را دارند که بطور مستقل درباره استفاده از انواع تسلیحات نظامی تصمیم‌گیری کنند ولی سامانه‌های موشکی روسیه با سامانه‌های سپر ضد موشکی ناتو هماهنگی و هم‌گرایی نداشته و این مساله یک مشکل جدی بشمار می‌رود. «واسیلی کاشین» کارشناس ارشد مدرسه اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو نیز در گفت‌وگویی گفت: «اگر کشوری متحد امریکا نباشد، اصلاً نمی‌تواند جنگنده‌های اف-35 را خریداری کند و به محض اینکه کشوری روابطش با واشنگتن تیره شود، این هواپیماها به امریکا بازگردانده می‌شوند. سیستم جنگنده‌های اف-35 فناوری‌ای دارد که به فروشنده اجازه می‌دهد تا اطلاعات مربوط به وضعیت هواپیما، تعداد و مدت پروازهای آنها را ارسال می‌کند. بدین‌ترتیب اگر ترکیه در هر صورت این جنگنده‌ها را دریافت کند، عملاً به امریکا وابسته خواهد بود». اکنون امریکا ترکیه را از این برنامه حذف نموده است. معمولا معاملات تسلیحاتی روسیه و مفاد قراردادی آن به‌شدت محرمانه هستند. اما در این مورد به نظر می‌رسد دو طرف بطور عمدی جزییات تحویل این سامانه موشکی از زمان بارگیری در روسیه تا تخلیه در ترکیه را با انتشار فیلم و عکس اطلاع‌رسانی می‌کنند. واحدهای سامانه اس 400 شامل چندین کامیون سنگین، حمل‌کننده‌های ویژه، رادارهای مختلف، تجهیزات، موشک‌ها، پرتاب‌کننده‌ها و لوازم دیگر است. اما با توجه به کوچک بودن هواپیماهای انتقال‌دهنده، این سامانه طی چند روز ارسال شد و هر دفعه آن بطور جداگانه اطلاع‌رسانی شد. انتقال این سامانه طی یک هفته و چهارده محموله هوایی ارسال شد تا هم در زمان انتقال آن تسریع صورت پذیرد و هم اینکه واشنگتن در لحظات آخر نتواند جلوی این معامله را بگیرد. طبیعتا ارسال سامانه اس 400 به شیوه سنتی ارزان‌تر و سریع‌تر می‌توانست باشد. در روش سنتی این سامانه با قطار به بندر دریای سیاه منتقل می‌شد و سپس با یک محموله و از طریق کشتی بطور مخفی و مستقیم به ترکیه ارسال می‌شد. اما به نظر می‌رسد مسکو قصد داشت تا حداکثر تبلیغات را پیرامون این معامله انجام دهد و از این طریق بتواند با تحریک واشنگتن شدیدترین تنش و اختلاف را میان اعضای ناتو ایجاد کند. تولید یک واحد کامل سامانه اس 400 بطور معمول نیاز به حدود 24 ماه از ابتدا تا انتها دارد. اما به گفته مدیرعامل شرکت فروشنده این سامانه، معامله اس 400 با ترکیه سبب جابه‌جا شدن این رکورد شد. معاون وزیر دفاع روسیه نیز اعلام کرد که تحویل تمامی اجزای سامانه اس 400 به ترکیه در سال 2019 تکمیل خواهد شد؛ هر چند آموزش نیروهای ترکیه برای استفاده از این سامانه به زمان بیشتری نیاز دارد .
نتیجه
ترکیه به علت موقعیت و شرایط خاص خود نقش حلقه اتصال مواصلاتی را در ابعاد ارتباطات زمینی، دریایی و هوایی بین دو قاره اروپا و آسیا را بازی می‌کند و در بعد نظامی نیز از موقعیت ممتازی برای کنترل مناطق هم‌جوار در شمال دریای سیاه، منطقه قفقاز، کشور بزرگ ایران و عراق و غرب آسیا برخوردار است.
از سوی دیگر، نحوه گسترش تأسیسات نظامی، ترکیب و استقرار پایگاه‌های هوایی، دریایی و موقعیت نظامی سواحل آن کشور در دریای سیاه، اژه و مدیترانه و تسلط بر دو گذرگاه استراتژیک داردانل و بسفر ارزش نظامی خاصی به این کشور بخشیده است. ترکیه همیشه گرایش شدیدی به غرب داشته و عضویت در ناتو یکی از نشانه‌های بارز آن بوده است. روابط ترکیه با ناتو و امریکا نیز در طول این سالیان تقریباً خوب بوده و امریکا همیشه در راستای تقویت روزافزون ترکیه اقدامات فراوانی انجام داده و به‌جز سال ۱۹۷۴ که با اشغال قبرس شمالی توسط ترکیه روابط دوطرفه به سردی می‌گراید، تقریباً همکاری‌های دو کشور بسیار خوب ارزیابی می‌شده است. اما اردوغان با تلاش برای دست‌یابی به سلاح‌های اس ۴۰۰ روسی و مدیریت دانش آن تلاش می‌نماید تا از سیطره ارتش ایالات‌متحده امریکا خارج شده و خود را تقریباً در حالت بالانس میان غرب و شرق قرار دهد. به‌عبارت‌دیگر ترکیه با تلاش برای تهیه اس ۴۰۰ و نزدیکی به روسیه و در مراحل بعدی به چین قصد دارد تکیه‌گاهی مطمئن‌تر برای خود دست‌وپا کند و از نفوذ ناتوی امریکایی بر ارتش خود بکاهد.
باید گفت روسیه نیز هر کاری انجام می‌دهد تا معامله‌اش با ترکیه تحت فشارهای واشنگتن لغو نشود. حتی احتمال آن می‌رود که روسیه سامانه‌ای که بطور اختصاصی برای نیروهای دفاع هوایی خود طراحی کرده است را در اختیار ترکیه قرار دهد. در واقع ارزش اصلی معامله سامانه موشکی اس 400 برای پوتین تقویت همکاری میان روسیه و ترکیه نیست بلکه افزایش تنش میان آنکارا و واشنگتن است. یک روز پس از حذف شدن ترکیه از برنامه تولید اف-35، روسیه اعلام کرد برای مذاکره درباره فروش جنگنده‌های پیشرفته سوخو-35 به ترکیه آمادگی دارد. اقدامی که می‌تواند به فاصله بیشتر آنکارا از واشنگتن منجر شود
منبع: شمس
