نویسنده: فرانچس کاپولا|
اروپا بالاخره موفق شد راهی برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران بیابد. دولت‌های فرانسه، آلمان و بریتانیا یک «ابزار هدف خاص/ اس‌پی‌وی» را با هدف فراهم آوردن امکان تجارت غیر‌دلاری با ایران برای تجارت‌های اروپایی بدون شکستن تحریم‌های ایالات متحده، ایجاد کردند. این ابزار هدف خاص که تحت عنوان «اینستکس» شناخته می‌شود، اکنون به اجرا گذاشته شده است.
3 کشور اروپایی در جلسه کمیسیون مشترک برجام در تاریخ 28 ژوئن 2019 از اجرای موفقیت‌آمیز اینستکس خبر دادند. هلگا اشمید، دبیرکل خدمات اقدام خارجی اروپایی، به نیابت از اتحادیه اروپا ریاست این نشست را بر عهده داشت و نمایندگان چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایران در آن حضور داشتند. اشمید در بیانیه‌ای گفت: «فرانسه، آلمان و بریتانیا به شرکت‌کنندگان اطلاع دادند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا قرار گرفته و اولین معاملات در حال انجام است. همکاری‌های تکمیلی با نهاد مسوول ایرانی تسریع می‌شود. آنها همچنین تایید کردند که برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حال پیوستن به اینستکس به عنوان سهامدار هستند. آنها همچنین در تلاشند که اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث بگشایند.»
دیپلماسی ایرانی به نقل از فوربز گزارش داد: ایالات متحده در ماه مه سال 2018 از برجام یا همان توافق هسته‌ای ایران به صورت یکجانبه خارج شد و تحریم‌ها را مجددا علیه بخش نفتی ایران اعمال کرد. اما دیگر کشورها از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا تاکنون از پیروی از امریکا خودداری کرده‌اند. آنها می‌گویند که ایران به توافق هسته‌ای پایبند بوده است و از این رو، تصمیم ایالات متحده به اعمال مجدد تحریم‌ها توجیهی ندارد.
وقتی ایالات متحده از برجام عقب کشید، اعلام کرد شرکت‌هایی که تحریم‌ها را نقض کنند با مجازات مواجه خواهند شد. در میان شرکت‌هایی که دولت ایالات متحده به عنوان نقض‌کنندگان بالقوه تحریم‌ها معرفی کرد، خدمات بین‌المللی سوییفت در بروکسل بود که شاهرگ حیاتی پرداخت‌های بین‌المللی محسوب می‌شود. سوییفت در ماه نوامبر در پی نگرانی از مواجه شدن با مجازات ایالات متحده، اعلام کرد که مطابق تحریم‌ها عمل خواهد کرد: «سوییفت در تلاش برای ادامه ماموریت خود در حمایت از مقاومت و یکپارچگی نظام مالی جهانی به عنوان تامین‌کننده بی‌طرف خدمات، دسترسی بانک‌های خاص ایرانی به نظام پیام‌رسانی را قطع می‌کند. این اقدام تاسف‌برانگیز در راستای منافع ،ثبات و یکپارچگی نظام گسترده‌تر مالی جهانی صورت می‌گیرد.»
این یک عقب‌نشینی گسترده برای اتحادیه اروپا بود که تصور می‌کرد سوییفت در برابر ایالات متحده ایستادگی و خدمات پرداختی برای ایران را حفظ خواهد کرد. اما دولت‌های اروپایی همچنان به یافتن راهی برای حفظ جریان تجارت با ایران مصمم بودند. اگر سوییفت قابل استفاده نبود، باید ابزاری ساخته می‌شد که در تجارت با ایران قابل جایگزینی سوییفت باشد. و اینگونه بود که اینستکس متولد شد.
حال سوال این است که اینستکس چطور تجارت با ایران را بدون تحریک به تحریم در پرداخت‌های فرامرزی تسهیل می‌کند؟ پاسخ یک کلمه است: مبادله. اینستکس پرداخت‌های شرکت‌هایی که از ایران کالا می‌خرند به یورو را با صورت حساب شرکت‌هایی که به ایران کالا می‌فروشند، تطبیق می‌دهد. برای نمونه، تصور کنید که یک شرکت مستقر در فرانسه می‌خواهد تجهیزات حمل و نقل را به خریداری در ایران بفروشد. دریافت هزینه این معامله بطور مسقیم از ایران نقض تحریم‌های ایالات متحده خواهد بود. از این رو، شرکت فرانسوی اسناد فروش خود را در اینستکس به ثبت می‌رساند. اینستکس در اسناد ثبت شده خود به دنبال شرکتی خواهد گشت که در حال خرید مواد غذایی از ایران است و این دو جریان نقدی را مطابقت خواهد داد تا در عمل، این دو شرکت اروپایی به یکدیگر پرداخت داشته باشند. بدین‌ترتیب کالاها همچنان به ایران خواهند رسید، اما پول بطور کامل در اتحادیه اروپا باقی خواهد ماند.
در طرف ایرانی هم یک ساز و کار مشابه موسوم به «اس‌تی‌اف‌آی» بطور مشابه مبادلات ورودی و خروجی را تطبیق خواهد داد تا شرکت‌های ایرانی به یکدیگر پرداخت داشته باشند. بدین‌ترتیب، همه کالای خود را دریافت و هزینه آن را پرداخت کرده‌اند، اما هیچ پولی از مرز ایران نگذشته است. اینستکس احتمالا تجارت توسط شرکت‌های کوچک‌تر به‌ویژه آنهایی که محصولات بشردوستانه همچون غذا و دارو تولید می‌کنند را تسهیل خواهد کرد. با این حال، لازم است که حجم تجارت‌ها به اندازه‌ای بالا باشد که امکان تطبیق مبادلات مالی با یکدیگر برای اینستکس وجود داشته باشد. اگر حجم مبادلات کم باشد یا بین آنها توازنی وجود نداشته باشد، آنگاه در پرداخت‌ها تاخیر پیش خواهد آمد و می‌تواند به مشکلاتی برای اینستکس منجر شود. کشورهای اروپایی که نگران هستند شرکت‌ها به دلیل نگرانی از تحریم‌های امریکا در استفاده از اینستکس مقاومت کنند، دو قدم دیگر نیز برای ترغیب به استفاده از آن برداشتند.
اولی، ایجاد یک «سپر دیپلماتیک» است. اینستکس به وضوح تحت حمایت سه دولت ایجاد‌کننده آن و شورای ریاستی متشکل از مقامات رده بالای دولت‌های اروپایی است. بیانیه برجام حاکی از آن است که دیگر کشورهای اروپایی نیز به جمع سهامداران اینستکس می‌پیوندند. هدف این است که اعمال فشار علیه آن دسته از شرکت‌های استفاده‌کننده از اینستکس که دولت‌شان سهامدار این ساز و کار مالی است، از نظر دیپلماتیک برای ایالات متحده دشوار شود. اگرچه دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری کنونی ایالات متحده اهمیت زیادی برای مسائل دیپلماتیک قائل نیست و از این رو، معلوم نیست که «سپر دیپلماتیک» موثر واقع شود.
دومی، بازگشایی اینستکس به روی کشورهای ثالث است. چین و روسیه هر دو در جلسه حضور داشتند و هر دو به تجارت با ایران تمایل دارند. احتمالا تجارت آنها نفت را شامل می‌شود. شورای اروپایی روابط خارجی اعلام کرده که اگر اس‌پی‌وی بتواند به رابطی برای درآمدهای صادرات نفت ایران با کشورهایی همچون چین، هند و ژاپن تبدیل شود، موفق‌تر عمل خواهد کرد.
در میانه افزایش تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران به‌ویژه پس از آنکه ایران یک هواپیمای بدون سرنشین جاسوسی امریکا را هدف گرفت، اقدام اتحادیه اروپا در فراهم آوردن راهی برای شرکت‌ها برای دور زدن تحریم‌ها به معنای به چالش کشیدن امریکاست. اما سوال این است که آیا ایالات متحده حقیقتا قادر خواهد بود این کشورها را که اساسا موضعی متفاوت اتخاذ کرده‌اند، به پیروی از خود وادار کند؟
