جاوید منتظران|
شمس| در این یادداشت تحلیلی درصدد برآمدیم با اشاره به ویژگی هواپیمای ساقط‌شده و تبیین اهداف ایالات‌متحده امریکا از ارسال آن به قلمروی هوایی ایران، اهمیت و پیام‌های سیاسی، راهبردی و نظامی انهدام این پهپاد از سوی ایران را تحلیل کنم.
مقدمه
هواپیماهای بدون سرنشین و تسلیحات کنترل از راه دور بیش‌ازپیش جای خود را در جنگ‌افزارهای مدرن بازکرده‌اند. تجهیزات هوایی بدون سرنشین که از آن به عنوان پهپاد یاد می‌شود به هواپیماهای بدون خلبان اطلاق می‌شود که هدایت آنها توسط دستگاه‌های کامپیوتری نصب‌شده در درون هواپیما و یا کنترل از راه دور انجام می‌پذیرد.
بامداد پنجشنبه ۳۰ خرداد یک فروند از این نوع هواپیمای بدون سرنشین امریکایی با عنوان «گلوبال هاوک» بعد از ورود به حریم هوایی و تجاوز به حریم سرزمینی جمهوری اسلامی ایران، در منطقه روبروی کوه مبارک استان هرمزگان ایران، ساقط شد و گزارش‌ها حاکی از آن بود که این هواپیمای بدون سرنشین امریکایی با آتش سامانه پدافند موشکی «سوم خرداد» نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مورد هدف قرارگرفته است. در پی این رویداد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای که در این رابطه منتشر کرد اعلام داشت: پهپاد جاسوسی گلوبال هاوک در ساعت ۱۴ دقیقه بامداد امروز از یکی از پایگاه‌های نیروهای امریکایی در جنوب خلیج‌فارس با مختصات معلوم به هوا برخاسته و برخلاف قوانین هوانوردی کلیه تجهیزات مربوط به معرفی خود را خاموش کرده و درنهایت پنهان‌کاری، از تنگه هرمز به سمت چابهار ادامه مسیر می‌دهد. طبق بیانیه‌ای که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، این هواپیمای بدون سرنشین در زمان بازگشت به سمت غرب منطقه در محدوده تنگه هرمز با تجاوز به فضای سرزمینی جمهوری اسلامی ایران، مشغول جمع‌آوری اطلاعات و جاسوسی می‌شود. که نهایتا در ساعت ۴ و پنج دقیقه بامداد توسط پدافند نیروی هوافضای سپاه مورد هدف قرار می‌گیرد و سرنگون می‌شود.
خبر انهدام هواپیمای بدون سرنشین امریکایی به سرعت رسانه‌های جهان را در برگرفت و بازتاب و واکنش‌های مختلف بسیاری را در حوزه‌های سیاسی، نظامی و امنیتی برانگیخت.
با نظر به اهمیت بسیار بالای این موضوع، در این یادداشت تحلیلی درصدد برآمدیم، با اشاره به ویژگی هواپیمای ساقط‌شده و تبیین اهداف ایالات‌متحده امریکا از ارسال آن به قلمروی هوایی ایران، اهمیت و پیام‌های سیاسی، راهبردی و نظامی انهدام این پهپاد از سوی ایران را تحلیل کنیم.
مشخصات پهپاد ساقط‌شده امریکا
هواپیمای گلوبال هاوک یا RQ-C4 یکی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای جاسوسی جهان محسوب می‌شود و با 14.5 تن وزن سنگین‌ترین پهپاد جهان است. این پهپاد ساخت شرکت نورثروپ گرومن است که توسط نیروی هوایی ایالات‌متحده و نیروی دریایی ایالات‌متحده به عنوان یک هواپیمای شناسایی کار برده شد این هواپیما بر اساس اطلاعات به دست‌آمده بیش از 200 میلیون دلار قیمت دارد و برمبنای پروژه‌ای با هزینه حدود 10 میلیارد دلار ساخته‌شده است.
این هواپیمای رادار گریز در زیر و جلوی دماغه دارای حسگرهای مختلفی است. ازجمله حسگرهای این هواپیما می‌توان به دوربین در دماغه مجهز به دید پانورماتیک و سامانه دید حرارتی با توان تصویربردار از فاصله ۷۰ کیلومتری از یک جسم دو متری و توان تصویربرداری در شب. همچنین این هواپیما دارای یک رادار ارایه فازی SAR-MTI با دو دیش در دو طرف هواپیما برای تصویربرداری دوبعدی رادار را دارد. این رادار توان تصویربرداری از فاصله ۱۰۰ کیلومتری را با دقت کمتر از ۶ متر و دربرد ۳۷ کیلومتری با دقت 6/1 متر را دارا است. رادار و اپتیک باهم هماهنگ بوده و هدفی که توسط یکی از این دو کشف شود توسط دیگری بلافاصله رهگیری می‌شود. همچنین هواپیما دارای سامانه هشداردهنده لیزری ای وی آر- ۳، هشداردهنده راداری‌ای پی آر -۴۹ و پرتاب‌کننده شراره و پوشاله‌ای ال‌یی- ۴۹ است و دارای سرعت پرواز ۵۷۵ کیلومتر بر ساعت و برد پروازی 14هزار کیلومتر است (البته بدون تجهیزات شناسایی) که مداومت پرواز آن ۲۸ ساعت است.
این هواپیماهای تجسسی برای پرواز در حداکثر ارتفاع ۱۹.۸ کیلومتر از سطح زمین (معادل ۶۵هزار پا که دو برابر ارتفاع پرواز هواپیماهای مسافربری است) ساخته‌شده‌اند و قادرند منطقه‌ای بزرگ‌تر از یونان را ظرف ۲۴ ساعت رصد کنند. آنها نیمه اتوماتیک هستند، به این معنا که دستورات لازم به آنها داده می‌شود، به سمت سایت هدف پرواز می‌کنند، ماموریت‌شان را انجام می‌دهند و به نقطه اعزام برمی‌گردند.
«ایمی زگرات»، عضو ارشد اندیشکده «هوور» درباره ارتفاع پرواز این هواپیما و توانمندی‌های لازم برای هدف قرار دادن آن به نشریه تایم می‌گوید: «مهم‌ترین ویژگی این پهپاد، ارتفاع پرواز آن است. این هواپیما در ارتفاع بسیار بالا پرواز می‌کند بنابراین این واقعیت که ایرانی‌ها توانستند آن را سرنگون کنند نشان‌دهنده توانمندی‌های قابل‌توجه آنها است. سرنگون کردن این هواپیما به‌نوعی نشانه‌ای برای ایالات‌متحده است مبنی بر اینکه ایران توانمند‌تر از آن است که ما تصور می‌کردیم.»
«آرلایک فرانک»، عضو اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا هم نظر مشابهی دارد. او به پایگاه خبری وایرد گفت: «یکی از جاذبه‌های این نوع هواپیما ارتفاع پرواز بسیار بالای آنها است و آنها در حالت نرمال از هدف قرارگرفته شدن مصون هستند. سرنگون کردن سیستمی مثل گلوبال هاوک اتفاق غیرقابل‌باوری نیست، اما کار به‌مراتب دشواری است.»
گلوبال‌هاک‌ها وسیله‌های مناسبی برای تجسس در سطح وسیع محسوب می‌شوند و به همین سبب، کاربردهای زیادی در ماموریت‌های دریایی دارند. به نوشته الجزیره، گلوبال هاوک می‌تواند بدون نیاز به تجدید سوخت‌گیری، کل عرض اقیانوس آرام را طی کند.
این پهپادها بر خلاف «ام کیو-۱ پرداتور» و «ام‌کیو-۹ ریپر» که قابلیت حمل موشک دارند و برای حملات هوایی مورداستفاده قرار می‌گیرند، مسلح نیستند و صرفا برای جمع‌آوری اطلاعات کاربرد دارند.
اطلاعات منتشرشده روی وب‌سایت شرکت سازنده نشان می‌دهد در جریان حمله به عراق در سال ۲۰۰۳، سهم این هواپیماها از کل سورتی‌های پرواز هواپیماهای شناسایی امریکا فقط ۵ درصد بود، درحالی‌که بیش از ۵۵ درصد کل اطلاعات حمله مربوط به اطلاعات به دست‌آمده از آنها بود؛ این موضوع میزان ارزش آنها در عملیات‌های امریکا را نشان می‌دهد.
بااین‌وجود، پایگاه نشنال‌اینترست نوشته ساقط شدن این پهپاد، یکی از ضعف‌های پنتاگون در انجام عملیات‌های تجسس را نشان می‌دهد. ارتش امریکا برای انجام چنین ماموریت‌هایی متکی به هواپیماهای کند و غیررادارگریزی است که در برابر پدافند هوایی ایران، روسیه و چین آسیب‌پذیر است.
اهداف ایالات‌متحده امریکا از اعزام پهپاد جاسوسی
در خصوص هدف ایالات‌متحده امریکا از اعزام پهپاد جاسوسی به قلمرو هوایی ایران می‌توان به این موارد اشاره داشت.
اولین هدف اول امریکا این بوده که واکنش جمهوری اسلامی ایران و کیفیت سامانه‌های رهگیری موشکی، دفاعی که این کشور در اختیار دارد را مشاهده نمایند. به عبارتی به دنبال سنجش و آزمایش کیفیت ادوات نظامی و دفاعی موشکی جمهوری اسلامی ایران بودند.
یکی دیگر از اهداف ایالات‌متحده از اعزام پهپاد جاسوسی به حریم هوایی ایران این بوده که اطلاعاتی را از نحوه حضور و آرایش نظامی -دفاعی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج‌فارس به دست آورد. به عبارتی به تعداد نیروها و تجهیزات آماده جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج‌فارس پی برده و در مقابل آن نیروی لازم برای انجام هر نوع عملیات نظامی احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران را برای خود برآورد کند. گرچه احتمال حمله و عملیات نظامی علیه ایران، بسیار پایین است اما به‌هرحال از اهداف مدنظر امریکا بوده است.
یکی دیگر از اهداف ارسال این پهپاد، ارزیابی و آزمایش میزان آمادگی نیروهای نظامی و امنیتی ایران بوده است. اینکه آیا این کشور در عملیاتی کردن شعارهایش مبنی بر پاسخ کوبنده به هرگونه تجاوز، جرات، جسارت و صداقت دارد یا اینکه صرفاً ادعایی بیش از سوی ایران نیست.
یکی دیگر از اهداف ایالات‌متحده امریکا از اعزام پهپاد جاسوسی به قلمرو هوایی ایران این بوده است که به میزان قدرت نظامی-دفاعی و این مساله که ایران تا چه حد از قدرت بازدارندگی برخوردار است، پی ببرند و اینکه آیا ایران در مقابله با جنگ و حمله هوایی از سلاح‌های تأثیرگذار استراتژیک برای مقابله با این حملات نظامی احتمالی برخوردار است یا خیر. به عبارتی ایالات‌متحده امریکا به دنبال این بود که سلاح‌های دفاعی که ایران در اختیار دارد را آزمایش کند و اینکه آیا ایران قادر به مقابله با سلاح‌های نوین امریکایی است، یا خیر که البته با سقوط پهپاد به جواب خود رسیدند.
درمجموع می‌توان گفت که ارسال پهپاد فوق مدرن رادار گریز به سمت ایران در چارچوب ارایه یک ارزیابی واقعی از توان دفاعی ایران بوده است که جمهوری اسلامی ایران توانست بلافاصله بعد از تجاوز این پهپاد به حریم هوایی‌اش، توسط سامانه دفاعی بومی خود بانام «سوم خرداد»، متجاوز را هدف قرار دهد و منهدم کند.
اکنون با سرنگون شدن پهپاد متجاوزی که یکی از پیشرفته‌ترین پهپادهای رادار گریز به شمار می‌رود، کارشناسان نظامی جهان از قدرت دفاعی و بازدارندگی ایران شگفت‌زده شدند. ازنظر کارشناسان نظامی، انهدام این پهپاد فوق پیشرفته جاسوسی، نیازمند یک فناوری دفاعی بسیار بالا و پیچیده است و ایران با رهگیری و زدن آن نشان داد که از فناوری و قابلیت دفاعی و آمادگی نظامی چشمگیری برخوردار است.
براین اساس ارزیابی کنونی ژنرال‌های بلندپایه امریکا این خواهد بود که هرگونه حمله نظامی به ایران، پیامدهای خطرناکی برای امریکا و هم‌پیمانان آن در منطقه به همراه خواهد داشت؛ و بنابراین با قاطعیت می‌توان اظهارات رییس‌جمهور امریکا در فردای انهدام این پهپاد، مبنی بر اینکه فرمان حمله به ایران را صادر و 10 دقیقه بعد آن را لغو کرد، رد کرد و آن را نوعی تبلیغات روانی به‌منظور حفظ آبروی ایالات‌متحده امریکا تلقی کرد.
نتیجه‌گیری
ساقط کردن پهپاد جاسوسی ایالات‌متحده امریکا توسط ایران، پیام‌های سیاسی، نظامی و راهبردی آشکار و پنهانی به دنیا مخابره کرد. یکی از پیام‌ها این است که ایالات‌متحده امریکا، متوجه قدرت دفاعی و بازدارندگی تهران شد. این موضوع باعث خواهد شد که در رویکرد جنگ‌طلبانه خود علیه ایران واقع‌بینانه عمل نمایند و تغییر مسیر دهد. گرچه کارشناسان نظامی پنتاگون به این موضوع رسیده بودند، ولی این بار با شکار پهپاد فوق پیشرفته جاسوسی توسط ایران، برایشان مسجل شد که دیگربار نمی‌توانند از ابزار تهدید به جنگ و حمله و اصطلاحاً شبح جنگ برای فشار به ایران استفاده کنند.
ایران با نشان دادن قدرت دفاعی و بازدارندگی خود ثابت کرد که در صورت هر نوع حمله‌ای، برتری امریکا در برابر ایران چشمگیر نخواهد بود و ایران که توانست پیشرفته‌ترین پهپاد امریکا را سرنگون نماید و ازآنجاکه از زمان دقیق پرواز این پهپاد که از پایگاه الظفره امارات دقیقا و ورود آن به حریم هوایی‌اش به‌طور دقیق مطلع بوده و با اعلام آن، قدرت اطلاعاتی، نظامی و فنی خود را نشان داد، مسلما می‌تواند هر هدف دیگر امریکایی را در منطقه، در صورت تجاوز و تعدی به قلمرو سرزمینی‌اش، شناسایی و متلاشی کند.
از منظر دیگر نیز، انهدام هواپیماهای بدون سرنشین امریکایی نشان داد که هیچ قدرتی به‌راحتی امکان ورود به حریم هوایی ایران را نخواهد داشت و این موضوع که ایالات‌متحده از نیروی هوایی خود که درواقع مهم‌ترین سلاحی بوده که به این کشور در تقابلات نظامی با کشورهای عراق و افغانستان برتری می‌داده است، در برابر ایران امکان ندارد و به عبارتی برتری هوایی امریکا در مقابل ایران، به‌هیچ‌عنوان همانند آنچه در جنگ ایالات‌متحده امریکا با افغانستان و عراق روی داد، نخواهد بود.
یکی دیگر از پیام‌های سیاسی، راهبردی انهدام پهپاد امریکایی، موضوع امنیت منطقه‌ای است. با انهدام پهپاد امریکا، پیامی آشکار از سوی ایران به آن دسته از کشورهای منطقه‌ای که در راستای برافروختن آتش جنگ علیه ایران تلاش مضاعف می‌کنند، ارسال شد. سرنگونی این پهپاد، درواقع خط‌ونشان نظامی برای این کشورها بود، به این معنا که تهران در مقابل هر گزینه‌ای و در هر نقطه‌ای علیه خود آماده هست و این کشورها باید بدانند که درگیری میان ایران و امریکا به مرزهای ایران محدود نخواهد شد و عربستان و امارات و رژیم صهیونیستی و هر کشوری که میزبان حملات احتمالی امریکا به ایران باشد، در تیررس موشکی ایران قرار دارد.
