تلاش‌های امریکا برای همراه کردن اروپا در خط مشی ایران ستیزانه خود بار دیگر در نشست روز دوشنبه وزیران خارجه عضو اتحادیه با شکست مواجه شد و برخلاف خواست ایالات متحده، اروپایی‌ها از تعهدپذیری خود نسبت به این توافق و تلاش برای حفظ برجام سخن گفتند، هر چند باید دید در مهلت دو ماهه باقی مانده رهبران اروپا چه اقدام عاجلی برای حفظ برجام انجام خواهند داد.
ساعت شنی صبوری ایران در برابر بدعهدی شرکای برجام در قبال نقض صریح و فاحش توافق هسته‌ای یک هفته پیش در چنین روزی، پایان یافت و حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران در سالروز خروج یکجانبه امریکا از توافق هسته‌ای به صورت رسمی بخشی از تعهدات برجامی خود را که - به تایید آژانس - در طول سه سال گذشته به صورت دقیق و کامل انجام داده، کاهش می‌دهد.
با اعلام این موضوع از سوی رییس‌جمهوری و تشریح جزئیات حقوقی و فنی اقدام ایران به سفیران بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین و همچنین فدریکا موگرینی، هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مهلت دو ماهه‌ای به کشورهای باقی مانده در برجام داده شد تا هر زمان به تعهدات خود عمل کنند و اقدامات جدیدی از سوی طرف مقابل صورت گیرد، ایران به شرایط قبل بازگردد و در غیر این صورت، مرحله دوم کاهش تعهدات برجامی ایران به حالت اجرا درمی‌‌آید.
اقدام ایران حاکی از این مساله بود که ایران تا چه اندازه در موضوع برجام خویشتنداری کرده اما فرصت‌ها از دست رفته است و طرف مقابل نخواسته و یا نتوانسته به تعهداتش در برجام عمل کند و در این شرایط ایران راهی به جز کاهش تعهداتش ندارد و اگر قرار باشد بهره‌ای از توافق هسته‌ای به خصوص ابعاد اقتصادی آن همانند فروش نفت و دسترسی به پولش نبرد، دلیلی برای ماندن در برجام هم وجود ندارد.
از رد اولتیماتیوم تا جنب و جوش برای حفظ برجام
به گزارش ایرنا، اروپایی‌ها در نخستین واکنش به اقدام ایران در کاهش تعهدات برجامی خود، ضمن ابراز تاسف از برخوردی که امریکا با برجام داشته و اعاده تحریم‌های هسته‌ای اعلام کرد که اولتیماتیوم اعلام شده از سوی ایران را نمی‌‌پذیرند. این موضع‌‌گیری اروپا البته تاثیری در تصمیم ایران نداشت؛ مقامات ایرانی چه قبل و چه بعد از این اعلام اروپا، بارها تاکید کردند که تصمیم خود را گرفته‌اند و رد اولتیماتیوم اروپا نمی‌تواند تاثیری در تصمیم ایران بگذارد و اگر در 60 روز آینده تسهیلات جدیدی در حوزه نفتی و بانکی ایجاد نشود، گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را کلید خواهد زد.
قاطعیت تهران درخصوص تصمیم خود، موجب شد تا شرکای اروپایی برجام به صرافت افتاده تا در نشستی مشترک در برابر تحولات روزهای اخیر فکری کرده واز این طریق به دنبال ترمیم اعتبار از دست رفته شان باشند. در این چارچوب، نه تنها وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) بلکه تمامی وزیران خارجه اروپایی از تلاش شان برای حفظ برجام و تامین منافع ایران از منافع آن در قالب راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا (اینستکس) سخن گفتند.
هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در کنفرانس خبری ضمن تاکید بر پایبندی اروپا به اجرای کامل برجام ابراز امیدواری کرد که نخستین تراکنش اینستکس ظرف چند هفته آینده انجام شود.
وی با تاکید بر اینکه اتحادیه اروپا و تمام کشورهای اروپا بطور کامل مصمم هستند که برجام بطور کامل اجرا شود، تصریح کرد: از طرف اروپا اعلام می‌کنم که ما مصمم هستیم تا زمانی که ایران به تعهداتش پایبند است، به تعهدات خود در این توافق عمل کنیم.
سفری برای انجام نمایش
مایک پمپئو وزیر خارجه ترامپ، همانند رییس خود هیچ ابایی از نمایش دادن و بلوف زدن ندارد، کما اینکه رییس‌جمهور این کشور هم سال‌ها خود در تلویزیون به شومنی می‌پرداخته و در نمایش دادن و بلوف زدن نظیری ندارد و شاید این خصیصه را به وزرای خود هم انتقال داده است. پمپئو در روزهای گذشته تورهای دیپلماتیک اعلام شده و اعلام نشده مختلفی به کشورهای عراق، بریتانیا و روسیه برگزار کرد تا دور جدیدی از فضاسازی علیه ایران را سازماندهی کند. در همین راستا در حالی که وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی در بروکسل آماده حضور در نشست مشترک در خصوص برجام بودند، به ناگاه خبر رسید که وزیر امور خارجه امریکا در میانه سفر به سوچی روسیه، ساعتی به بروکسل می‌آید و با همتایان خود درباره ایران گفت‌وگو می‌کند. برخی تصور می‌کردند پمپئو با پیام یا طرحی جدید برای پرونده ایران به دیدار متحدان سنتی امریکا در اروپا رفته است. با این وجود، اندکی از آغاز دیدارهای رسمی در بروکسل نگذشته بود که افراد حاضر در نشست مطلع شدند که وزیر امور خارجه امریکا برنامه‌ای در دست ندارد و تنها برای نمایش دادن و انجام تبلیغات روانی به بروکسل سفر کرده است.
وی در این سفر هیچ دیدار سه جانبه‌ای با وزیران خارجه تروییکای اروپایی نداشت و تنها به دیدارهای دوجانبه اکتفا کرد؛ دیدارهایی که بنا به گزارش سی‌ان‌ان، اصلی‌ترین دلیلش جمع آوری اطلاعات پیرامون ایران و باخبر شدن از آخرین تحولات بوده است.
به گفته خبرنگار واشنگتن‌پست، فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با بی میلی از پمپئو استقبال کرد. گاردین درخصوص دیدار پمپئو با موگرینی اعلام کرد مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در دیدار با وزیر خارجه امریکا به او هشدار داد که اکنون ما لحظات حساس و سختی را پشت سر می‌گذرانیم و باید حداکثر خویشتنداری را برای جلوگیری از هرگونه افزایش تنش‌های نظامی به کار ببندیم. در واقع، موگرینی صریحا سیاست خویشتنداری حداکثری را نقطه مقابل سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ عنوان کرد. وی در نشست مطبوعاتی جلسه بروکسل، هیچ تلاشی برای پنهان کردن اختلافاتش با امریکا انجام نداد و اعلام کرد، ناظران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها افراد واجد صلاحیتی هستند که در صورت عدم پایبندی ایران به معاهده هسته‌ای یا نقض آن می‌توانند اظهارنظر کنند.
چرا برجام برای اروپا مهم است؟
اگر برجام از بین برود، اروپایی‌ها چیزهای زیادی برای از دست دادن خواهند داشت. برجام، تنها دستاورد سیاست خارجی واحد اروپا از زمان تشکیل اتحادیه اروپا تا به امروز است که با امنیت آنها نیز درهم تنیده شده است. حفظ برجام مانع از تشدید رقابت‌های تسلیحاتی و اتمی در منطقه پر از آشوب و بحران زده خاورمیانه می‌شود. این امر هم می‌تواند خیال اروپایی‌ها را از عدم شکل‌گیری بحران جدید در مرزهای‌شان آسوده کند و هم باعث جلوگیری از هجوم مهاجران و پناهندگان بی‌شمار به اتحادیه اروپا شود، که این خود به تنهایی معضل مهمی برای رفاه و امنیت ساکنان این اتحادیه به شمار می‌رود.
از سوی دیگر، سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا 12 سال با تهران مذاکره کردند تا در نهایت، توافق هسته‌ای به دست آمد و هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز مسوولیت هماهنگی میان اعضا را پذیرفت تا بتواند قوام بخش این توافق باشد. امروز اگر برجام سقوط کند، اتحادیه اروپا اعتبار خود به عنوان یک مذاکره‌‌کننده و واسطه را از دست خواهد داد.
برجام یک توافق چندجانبه و مبتنی بر مذاکره و دیپلماسی است و اتحادیه اروپا نیز با در مرکز کار قرار دادن سازمان ملل متحد از چندجانبه‌گرایی و رفتار قانونمند در سطح بین المللی حمایت می‌کند و این در حالی است که امریکا به شکل یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد و قطعنامه 2231 را زیر پا گذاشته است. از بین رفتن برجام می‌تواند نقطه پایانی بر رویای اتحادیه اروپا در حمایت از چندجانبه گرایی و آغازی بر زیرپا گذاشتن قطعنامه‌های شورای امنیت و بی توجهی به قواعد و هنجارهای بین المللی باشد؛ مساله‌ای که اروپایی از آن هراس دارند و می‌دانند تبدیل شدن این مساله از یک استثنا به یک روند می‌تواند تبعات امنیتی، اقتصادی و سیاسی فراوانی برای آنها به همراه داشته باشد. از سوی دیگر، امریکا با خروج از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌ها، شرکت‌ها و موسسات اروپایی را از همکاری با ایران منع کرده است؛ همکاری‌هایی که به معنای نادیده گرفتن میلیون‌ها یورو سود از بازار هشتاد میلیونی ایران در وهله اول، و بازار چهارصد میلیونی کشورهای اطراف ایران در وهله دوم باشد. ایران به عنوان امن‌ترین کشور منطقه، از منابع معدنی سرشاری برخوردار است. علاوه براین کمتر کشوری در منطقه ظرفیت‌های انسانی ایران را دارد، این ظرفیت‌ها می‌توانست کمک زیادی به استقلال اقتصادی اروپا کند. با این وجود، حجم بالای تبادلات تجاری میان اروپا و امریکا و روابط تنگاتنگ فراآتلانتیکی میان دو قاره درعرصه سیاسی، نظامی، امنیتی، بانکی و مالی موجب شده است تا آنها نتوانند به راحتی در مقابل قلدرمآبی‌ها و یکجانبه گرایی امریکا بایستند.
شاید بتوان عدم استقبال اروپایی‌ها از پمپئو در نشست اخیر بروکسل را پاسخی به رفتارهای قلدرمآبانه امریکای ترامپ با اروپایی‌ها دانست. ترامپ در یکی دو سال اخیر هیچ ارزشی برای خواسته‌های اروپا قائل نبوده و حتی برای فروپاشی نهاد اتحادیه اروپایی که دستاورد چندین دهه دیپلماسی در قاره سبز است، از هیچ اقدامی فروگذار نکرده است.هرچند ایران در یک سال اخیر با خویشتنداری تلاش کرد به دیپلماسی فرصت بدهد و دستاورد چندین سال گفت‌وگو و مذاکره را حفظ کند با این حال ضربات آخر امریکا به برجام و اعاده تحریم‌های هسته‌ای عملا ایران را در مسیری قرار داد که دست به کاهش تعهدات هسته‌ای خود طبق برجام بزند. اکنون هم جامعه بین الملل باید به تعهدات خود برای حفظ توافق هسته‌ای به عنوان یکی از ستون‌های امنیت بین الملل درجزیره پرآشوب خاورمیانه عمل کند.حال باید دید آیا کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی ایران باعث خواهد شد اروپا را برای اجرای تعهداتش و مقابله با رویکردهای خصمانه امریکا جدیت بیشتری به خرج دهد یا سطح برخورد اروپا در حد همان
بی اعتنایی به وزیر خارجه ترامپ باقی خواهد ماند.
