بحث پولشویی هنگامی در محافل سیاسی کشور به عنوان یکی از موضوعات روز بدل شد که سایه آن بر حوزه فرهنگ و هنر نیز سنگینی می‌کرد. ماجرای ورود پول‌های کثیف و پولشویی به سینما، اذهان اهالی هنر و مسوولان را به خود مشغول ساخته است و آنها مجبور شدند با ارایه راهکارهایی کارآمد از آلوده شدن بیش از پیش این صنعت جلوگیری کنند.
به گزارش ایرنا؛ «فیلم‌هایی که با پول‌های غیر قانونی ساخته شده است نباید در جشنواره فجر حاضر باشند، نباید اکران شوند و نباید در شبکه نمایش خانگی توزیع شوند.» این بخشی از سخنان فرزاد موتمن کارگردان و یکی از صاحب نظران تولید و ساخت فیلم در روزهای نزدیک به برگزاری جشنواره فیلم فجر است.
موضوع پول‌های غیر قانونی یا کثیف چیست؟ این اصطلاح چه ارتباطی با سینما دارد و از چه زمانی وارد این حوزه شد و چگونگی واکنش اهالی سینما به این موضوع پرسش‌هایی هستند که اذهان اهالی هنر و رسانه را به خود مشغول می‌سازد و در این گزارش تلاش شده است تا به شماری از این ابهامات پاسخ داده شود.
پول کثیف چیست و چه زمانی وارد سینما شد؟
مراجع اقتصادی و حقوقی پول کثیف را به درآمد‌هایی با منشأ معاملاتی نامشخص بدون آنکه به صورت رسمی ثبت و مالیات آن را بپردازند، می‌گویند، چنین سرمایه‌هایی برای ورود به چرخه اقتصادی به فرآیند پاک شدن نیاز دارند که از این فرآیند به عنوان پولشویی نام می‌برند.
پولشویی در تعریف حقوقی به هر نوع عمل یا اقدام برای مخفی کردن یا تغییر ظاهر هویت عواید نامشروع به‌طوری که وانمود شود از منابع نامرئی سرچشمه گرفته است، اطلاق می‌شود.
این اعمال زمانی به وقوع می‌پیوندند که درآمدهای کسب شده توجیه قانونی نداشته باشند و برای خروج از حالت غیرقانونی و اینکه شکل پول‌های معمول را به خود بگیرند به وسیله پولشویی، آنها را تطهیر می‌کنند به عبارت ساده‌تر قانونی کردن درآمدهای غیرقانونی، مشروع کردن پول‌های نامشروع و تطهیر پول‌های حرام یا تبدیل پول‌های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول‌های تمیز و پاک، پولشویی به شمار می‌رود.
سینما به عنوان مدیومی (رسانه ای) اجتماعی و هنری از مقبولیت بسیاری نزد عوام و خواص برخوردار است و از طرفی بحث پول و سرمایه نقش مهمی در آن دارد به عنوان یکی از بهترین مصارف ورود پول‌های هنگفت و کثیف مطرح است.
نخستین بار بابک زنجانی با راه‌اندازی شرکت سورینت با تولید و حمایت فیلم‌های سینمایی و برقراری ارتباط با برخی سلبریتی‌ها خبرساز شد. سید ضیا هاشمی یکی از تهیه کنندگان قدیمی سینما در همان سال نامه‌ای نسبت به پرداخت پول از طرف رییس دفتر رییس‌جمهوری وقت (اسفندیار رحیم مشایی) به خانه سینما اعتراض کرد که با واکنش مدیر وقت خانه سینما مواجه شد.
محمد مهدی عسگرپور رییس وقت خانه سینما نیز به مقابله با این جریان پرداخت و گفت: «تأثیر حضور این افراد تا مدت‌ها در سینما ماندگار خواهد شد و هرکدام به‌نوبه خود فعالیت خواهند کرد. این وضعیت وقتی بدتر می‌شود که مرامنامه مشخصی میان وزارت ارشاد و صنوف وجود ندارد.
الان که به نظرم دوره آرامش است، کافی است به گذشته نگاهی داشته باشیم و فکر کنیم شرایط آن زمان دوباره تکرار شود، شک نکنید که فاجعه بزرگ‌تری در پیش خواهد بود.» هشدارها و واکنش‌ها به این سخنان ادامه یافت و طیف‌های مختلفی از ورود این پول‌ها ابراز نارضایتی کردند و این پول‌های هنگفت و نامعلوم را عامل بی امنیتی و نبودن ثبات دستمزدها عنوان کردند اما به نظر می‌رسد خود اهالی سینما برای جلوگیری از آلودگی بیشتر این عرصه به این موضوع ورود کردند و خواستار برخورد قضایی با این موضوع شدند.
در همین ارتباط حجت‌الاسلام محمد جعفر منتظری در حاشیه همایش دادستان‌های کل کشور درباره موضوع پول‌های کثیفی که از برخی اهالی سینما در دادگاه بانک سرمایه مطرح شده و اهالی هنر خواسته‌اند تا دادستانی به این موضوع ورود کند، گفت: «اگر این موارد از لحاظ پولشویی باشد که از طرف قانون ممنوع است قطعا باید گزارشی داده شود و اگر اطلاعاتی در این باره هست به دادستانی گزارش شود. دادستان هم موظف و مکلف است در خصوص برخورد با این نوع پولشویی طبق قانون برخورد کند و آنچه که قانون می‌گوید درباره افراد انجام می‌شود و متخلفان تحت تعقیب قرار بگیرند. »
در پی داغ شدن موضوع سرمایه‌های کثیف و مطالبه عموم که در این باره صورت گرفته بود، مجلس نیز به این موضوع ورود کرد.
فاطمه ذوالقدر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در این باره گفته است: «گزارشی به دست آمده که افرادی که هیچ استعداد و تخصصی ندارند صرفا به جهت داشتن پول بی‌حساب و کتاب، شرایط تولید و کار را برای دیگران سخت کرده و مافیا به راه انداخته‌اند که کانون کارگردانان نیز از این امر گله مند هستند. اجازه نخواهیم داد که عرصه فرهنگ نیز آسیب‌های دیگر حوزه‌ها را ببیند، چرا که چنانچه فرهنگ آسیب ببیند بحران در زیرساخت‌ها و اعتبار جامعه ایجاد خواهد شد..» راهکارهای اجرایی و عملی مقابله و مبارزه با این افراد و سرمایه‌های نامشخص شان مورد دیگری است که به‌شدت به وسیله اهالی و کارشناسان سینما و فعالان این حوز پیگیری می‌شود.
مکانیزه شدن سیستم فروش اینترنتی و سخت‌گیری در ورود سرمایه‌های مشکوک توسط صنف تهیه کنندگان و وزارت ارشاد 2 راهکار مهم اجرایی برای رویارویی با این موضوع حساس به حساب می‌آید. سیستم اینترنتی مکانیزه از جعل آمار فروش را تا حد زیادی پیشگیری می‌کند اما نبود قانون‌های نظارتی دقیق و قاطع برای مبارزه با پولشویی هنوز آن طور که باید و شاید توسط مراجع قانونگذاری و نظارتی پیگیری و عملی نشده است تا پرونده پول‌های غیر قانونی هنوز باز باقی بماند.
پول‌های کثیف چه تاثیری بر وضعیت سینما خواهند گذاشت؟
برپایه بررسی‌های انجام شده، مسیر پیگیری سرمایه‌های باد آورده و پول‌های کثیف وارد سیکل معیوب و بروکراسی بی نتیجه اداری شده است و هر ارگان یا سازمانی از قبول مسوولیت شانه خالی می‌کند و دیگران را مسوول بررسی و واکاوی این موضوع می‌داند. برخی از مسوولان ذی ربط نیز منشأ ورود پول را اساسا مهم نمی‌دانند و ضمن خرسندی از ورود چنین سرمایه‌های هنگفتی آن را به ظرفیت بالای سینمای کشور مربوط می‌دانند اما کیست که نداند که چنین سرمایه‌های بادآورده و هنگفتی چه آسیب‌هایی را بر سر سینما، عوامل پشت و جلوی دوربین نخواهد آورد. یکی از مهم‌ترین معضلات این سرمایه‌ها بالا رفتن بی منطق و نجومی دستمزد عوامل و به خصوص بازیگران فیلم است به‌طوری که چند سال پیش با 700 تا 800 میلیون امکان ساخت یک فیلم بلند فراهم بود ولی بالا رفتن دستمزد سلبریتی‌ها، این مبلغ فقط به عنوان حقوق یک بازیگر مشهور در پروژه‌های اینچنینی برابری می‌کند و این تازه شروع فاجعه است که به عوامل دیگر نیز تسری می‌یابد.
نهایتا کار به جایی می‌رسد که سینما از فیلم‌های تجاری و سلبریتی‌ها پر می‌شود و فیلم‌سازان مستقل‌تر که با مافیای ثروت و قدرت ارتباطی ندارند یا نمی‌خواهند داشته باشند از ساخت فیلم باز می‌مانند و از طرفی سینما از فیلم‌های تکراری با عوامل مشابه اشباع می‌شود و بلای چند برابر آنچه با آن مواجهیم (سندروم فیلم‌های کمدی و مبتذل) دچار سینما خواهد شد و هیچ فردی از بیرون توان مقابله با این مافیای قدرت و ثروت را نخواهد داشت.
جالب اینجاست که برخی به توجیه استفاده از این پول‌ها اشاره کردند و نبود بودجه دولتی را عامل اصلی استفاده از این سرمایه‌ها عنوان می‌کنند و توجهی به منبع این پول‌ها و پیامدهای غیر شرعی و غیر اخلاقی آن در نابودی سینما و سینماگران ندارند.
البته موضع سلبریتی‌ها در قبال این افراد و سرمایه‌ها بیشتر سکوت و بی تفاوتی بوده است. سلبریتی‌هایی که در انواع و اقسام موضوعات سیاسی و اقتصادی از برجام گرفته تا فوتبال و دارو ابراز نظر می‌کنند در این باره سکوت معناداری داشتند تا شائبه منفعت طلبی آنها از این سرمایه‌ها بیش از پیش قوت بگیرد.
در هرحال اکنون که نظام و قوای سه گانه و به خصوص مجمع تشخیص مصلحت نظام بیش از هر زمان دیگر مشغول بحث و جدل درباره قانون پولشویی و پیوستن به لایحه اف‌ای تی‌اف است به نظر می‌رسد حل کردن مشکل پولشویی در حوزه فرهنگ و سینما که به حوزه‌های دیگر مانند تجسمی نیز سرایت می‌کند از ضروریات به شمار می‌رود که به عزم جمعی و هماهنگی قوای سه گانه برای ریشه کن کردن عوامل فساد نیاز دارد.
