نویسندگان|
اسفندیار باتمانقلیج و اکسل هلمن|
از زمان خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران نزدیک به 7 ماه گذشته است. فشارهای تحریم‌ها آغاز شده و شرکت‌های ایرانی تعدیل نیرو را آغاز کرده‌اند و خانواده‌های ایرانی با مشکلات جدید مواجه هستند. ایران در انتظار کشیدن برای «ابزار هدف خاص» اروپا، نهادی که هدف از آن کمک به ایران از طریق کاهش تاثیرات تحریم‌های ثانویه امریکا و فراهم آوردن امکان تجارت برای شرکت‌های خارجی است، تحمل و بردباری زیادی از خود نشان داده است.
ابزار هدف خاص به شیوه «تبادلی» عمل می‌کند و با نظارت بر پرداخت‌های مربوط به صادرات و واردات بین اروپا و ایران، این امکان را فراهم می‌آورد تا هزینه صادرات اروپا به ایران از طریق هزینه‌های واردات از ایران، پرداخت شود. در حقیقت، اس پی وی مسوولیت هماهنگ‌سازی مبادلات فرامرزی را بر عهده دارد. تجارت تبادلی راه‌حلی است که شرکت‌ها از سال‌ها پیش از آن به صورت غیر رسمی استفاده می‌کرده‌اند و مکانیسمی قابل اجرا به شمار می‌رود.
علی اکبر صالحی، رییس آژانس انرژی اتمی ایران، اخیرا هشدار داده که «دوره صبر و بردباری مردم ما محدود و محدودتر می‌شود.»
امکان راه‌اندازی اس پی وی در مدت زمانی کوتاه، وجود دارد. فرانسه و آلمان احتمالا این نهاد را در ماه ژانویه بطور رسمی راه‌اندازی خواهند کرد. اما بسیاری از منتقدان بر این باورند که اس پی وی تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران نخواهد داشت، به ویژه که این مکانیسم احتمالا برای تسهیل خرید نفت ایران توسط اروپا استفاده نخواهد شد.
وقتی فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از اس پی وی سخن گفت، هدف آن را تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات نفتی ایران اعلام کرد. اما مقامات اروپایی در خفا اذعان داشته‌اند که احتمال وقوع چنین اتفاقی اندک است. به نظر می‌رسد ایرانی‌ها هم به این مساله توجه کرده اند؛ بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیرا در اظهاراتی اس پی وی را ابزاری برای «تسهیل خرید کالاهای اساسی» توصیف کرده است.
اما اینکه اس پی وی خرید اقلام اساسی را تسهیل می‌کند و نه پرداخت‌های نفتی را، نشانه شکست آن نیست. اگرچه اروپایی‌ها باید برای خرید نفت ایران نیز اقداماتی انجام دهند، اما راه‌اندازی یک ابزار هدف خاص برای تسهیل تجارت اقلام ضروری می‌تواند اولین گام مثبت برای حفظ استقلال اقتصادی اروپا و محافظت از توافق هسته‌ای ایران باشد.
ابزار هدف خاص برای اقلام بشردوستانه می‌تواند به دستیابی چند هدف کمک کند. اول اینکه اگرچه تمرکزها بر جاه طلبی‌های شرکت‌های بزرگی همچون توتال و زیمنس است، اما این شرکت‌های فعال در زمینه مواد غذایی و دارویی هستند که از دیرباز در ایران حضور داشته‌اند. شرکت‌هایی مانند نسله، نوو نوردیسک، سانوفی و یونیلور که مواد غذایی بسته‌بندی شده، محصولات شوینده و داروهایی را ارایه می‌کنند که خانواده‌ها به آنها وابسته هستند، در مرکز اکوسیستم تجاری ایران قرار دارند که هم بخش خصوصی و هم طبقه مصرف‌کننده ایران را شامل می‌شود. ایجاد ابزار هدف خاص برای اقلام بشردوستانه حضور این شرکت‌ها را در بازار ایران تثبیت می‌کند. با وجود مستثنی شدن تجارت مواد غذایی و دارو از تحریم‌ها و بسیاری از کالاهای مصرف‌کنندگان، تجارت ایران در این زمینه‌ها به دلیل شمار محدود بانک‌های اروپایی حاضر به همکاری با ایران، به مشکل برخورده است که ابزار هدف خاص می‌تواند در حل این مشکلات موثر باشد.
دوم اینکه محدودسازی انواع تجارت‌هایی که از طریق اس پی وی تسهیل می‌شود، می‌تواند به توسعه این نهاد سرعت بخشد. تمرکز بر اقلام بشردوستانه احتمال اقدام از سوی وزارت خزانه داری ایالات متحده برای ایجاد اختلال در فعالیت این نهاد را کاهش می‌دهد و گسترش اس پی وی به خدمات مبادل‌های دیگر را تسهیل می‌کند. بسیاری از رهبران تجاری گفته‌اند که ابزار هدف خاص می‌تواند به عنوان یک واسطه تجاری بین‌المللی یا همان «خانه تجارت» عمل کند. در چنین شرایطی اس پی وی در معاملات پی در پی به صورت واسطه چندجانبه بین صادرکنندگان و واردکنندگان عمل خواهد کرد. به علاوه مقامات اروپایی این احتمال را مطرح کرده‌اند که به ابزار هدف خاص مجوز بانکداری ارایه شود که در چنین شرایطی می‌تواند به صورت «دروازه بانکی» بین نظام مالی اروپایی و ایرانی عمل کند. تمرکز بر اقلام بشردوستانه شرایط تخصیص بودجه و منابع لازم برای تسهیل تجارت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تر را بین اروپا و ایران ساده‌تر می‌کند.
سوم اینکه اگرچه اس پی وی برای اقلام بشردوستانه مقاومت اقتصاد ایران را در برابر تحریم‌ها افزایش نمی‌دهد، اما تمرکز بر اقلام بشردوستانه به مقاومت خانواده‌ها در ایران کمک و از افزایش هزینه‌های مواد غذایی و کمبود دارو جلوگیری می‌کند.
در آخر اینکه اس پی وی بشردوستانه اروپا را قادر می‌سازد تا در ارتباط با تاثیرات انسانی اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، بطور مستقیم در مقابل ترامپ بایستد. مایک پومپئو وزیر خارجه امریکا بارها گفته که هدف تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، نظام ایران است و نه مردم این کشور. برایان هوک نماینده ویژه امور ایران در وزارت خارجه امریکا گفته که مسوولیت یافتن کانال‌های امن برای تجارت اقلام بشردوستانه به ایران نیست.
اگر تمرکز اس پی وی بر اقلام بشردوستانه باشد، امریکا نمی‌تواند آن را هدف قرار دهد مگر آنکه از اظهارات پیشین خود بازگردد. تحریم‌ها هنوز هم یک ابزار قانونی به شمار می‌روند و دولت ترامپ نمی‌تواند به سادگی اس پی وی برای اقلام بشردوستانه را هدف قرار دهد.
اروپا حتی می‌تواند یک قدم جلوتر رود و از ایالات متحده برای مشارکت در اس پی وی برای اقلام بشردوستانه دعوت کند.
چنین دعوتی نشان خواهد داد که کشورهای امریکایی هم برای تجارت قانونی با ایران با هم چالش‌های بانکی مواجه خواهند شد که شرکت‌های اروپایی اکنون با آن مواجهند. اروپا و ایران هر دو به یک پیروزی سریع در برابر ایالات متحده نیاز دارند و ابزار هدف خاص با تمرکز بر اقلام بشردوستانه حتی اگر تاثیری بر صادرات نفت ایران نداشته باشد، باز هم می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر سیاست اعمال فشار حداکثری ترامپ عمل کند.
منبع: فارن پالسی
ترجمه: دیپلماسی ایرانی
