اتصال ایران به سوئیفت برخلاف تصور بسیاری بستگی به توافق هسته‌ای نداشته و با عضویت در FATF ارتباط می‌یابد، با این حال اکنون در زمره اقدامات تحریمی امریکا قرار گرفته است. بسیاری می‌گویند نظام بانکی ایران در برابر تحریم‌های اینچنین واکسینه شده است.
قطع دسترسی نظام بانکی به سوئیفت یکی از موارد اعمال تحریم‌های ضدایرانی امریکا بود که از بیست و یکم آبان ماه به اجرا رسید. این روزها که برخی از رسانه‌ها اقدام به تبلیغات منفی گسترده درباره اوضاع اقتصاد ایران پس از قطع دسترسی به سوئیفت کرده‌اند، این ضرورت بیشتر به چشم می‌آید تا آگاهی لازم ترویج شود که اولا سوئیفت چه کارکردی در نظام بانکی دارد و دوم اینکه آیا تبعات نبود این امکان برای نظام بانکی و مبادلات مالی قابل جبران است و این مشکل در دوره تحریم‌های گذشته چگونه و با چه هزینه‌ای مدیریت شد.
سوئیفت به معنای جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی، سیستمی است که برای ارسال و دریافت هرگونه پیام ارزی در بین واحدهای ارزی بانک‌های داخل کشور و بانک‌های خارج از کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع یک پیام رسان در بین بانک‌ها است که مسیر امنی برای تبادلات مالی بین بانک‌ها فراهم می‌آورد. در واقع سوئیفت قالبی را ارایه می‌کند که تراکنش‌های بین‌المللی از طریق آن بدون مشکل جریان پیدا کند و ردیابی شود. بنابراین برخلاف اطلاع‌رسانی‌های مغرضانه نمی‌تواند باعث ایجاد مسدودیت در حساب‌ها و ارتباطات بانکی شود.
هر چند امریکا با اعمال تحریم سوئیفت، اقتصاد و تجارت خارجی ایران را نشانه گرفته اما این یک تحریم تکراری است و تجربه دور زدن تحریم سوئیفت را در سال‌های گذشته هم داشته‌ایم و در آن دوره هم که محدودیت‌ها جدی‌تر و گسترده بود، جایگزینی برای کارکرد سیستم سوئیفت در تبادلات مالی عملیاتی شد و به اجرا رسید.
بانک مرکزی هم اعلام کرده که قطع خدمات سوئیفت در برخی بانک‌های کشور خللی در انجام مبادلات ارزی و فرایند تجارت خارجی کشور ایجاد نمی‌کند و سامانه‌های جایگزین پیام رسانی از مدت‌ها پیش برای پوشش امکانات و خدمات سوئیفت پیش بینی، توسعه و عملیاتی شده‌اند. بنابراین با قطع ارایه خدمات سوئیفت به برخی بانک‌های داخلی، خللی در انجام مبادلات ارزی و فرایند تجارت خارجی پیش‌بینی نمی‌شود و فعالان اقتصادی می‌توانند از خدمات تمام بانک‌های دارای مجوز ارزی برای امور بازرگانی استفاده کنند.
البته وقتی به مردم می‌گوییم که تحریم سوئیفت قابل دور زدن است و می‌توان سیستم و سامانه‌های دیگری را جایگزین آن کرد، این موضوع هم باید گفته شود که این اقدامات هزینه‌هایی را هم به دنبال دارد.
قطع ارتباط با سوییفت، تجارت خارجی
را متوقف نمی‌کند
«کامران ندری» کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره قطع ارتباطات سوئیفت و اثر‌گذاری آن در مبادلات مالی شرکت‌ها و بانک‌های ایرانی، گفت: سوئیفت تنها یک سامانه خبر رسان مالی است که دستورهای پرداخت و نقل و انتقالات بین بانکی از طریق این سامانه سریع و ایمن منتقل می‌شود و البته نقش کلیدی در تبادلات مالی دارد.
وی با اشاره به کارکرد سوئیفت اظهار داشت: در واقع وقتی مبادلات مالی صورت می‌گیرد پیام‌هایی بین بانک‌ها رد و بدل می‌شود که به تسویه مبادلات منجر می‌شود. این پیام در یک بسترنرم افزاری امن وسریع باید اتفاق بیافتد در غیر این صورت تسویه مبادلات با مشکل مواجه خواهد شد. تسویه دشوار و غیرایمن باعث می‌شود که طرف‌های تجاری ریسک انجام مبادلات را نپذیرند و این موضوع می‌تواند برای شرکت‌های ایرانی مشکل ایجاد کند.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: سوئیفت از این جهت در دنیا اهمیت پیدا کرده است که سریع‌ترین، امن‌ترین و معتبرترین سیستم پیام رسان مالی محسوب می‌شود.
ندری با بیان اینکه قطع سوئیفت می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند اما مبادلات مالی در بستر امن برای شرکت‌های ایرانی برقرار خواهد بود، گفت: البته کشورها می‌توانند به صورت دوجانبه سیستم‌هایی تعریف کنند که طرف‌های تجاری از طریق آن مبادلات مالی را انجام دهند. در حال حاضر کشورهایی که پذیرفته‌اند با وجود تحریم‌های امریکا با ایران روابط مالی داشته باشند درصددند از سیستم غیر از سوئیفت برای تبادلات مالی بین ایران و بانک‌های خودشان استفاده کنند.
به گفته ندری، ترجمه اقتصادی اینکه با قطع سوئیفت تبادلات مالی ایران و سایر کشورها با مشکل مواجه می‌شود این است که هزینه‌های تجارت خارجی ایران نسبت به سایر کشورها افزایش پیدا می‌کند. به این معنا که اگر یک تاجر و تولیدکننده چینی برای خرید مواد اولیه یک دلار هزینه می‌کند تاجر و تولیدکننده ایرانی برای تهیه همان مواد باید دو دلار بپردازد. این موضوع باعث می‌شود در شرایط تحریم و وجود برخی چالش‌های داخلی، هزینه‌ها در فضای کسب و کار افزایش یابد.
وی با تاکید بر اینکه بطور قطع راهکارهایی برای جبران محدودیت دسترسی به سوئیفت وجود دارد، اظهار داشت: قطع ارتباط با سوئیفت باعث نمی‌شود که تجارت ایران با دنیا متوقف شود اما به هر حال هزینه‌هایی برای ما ایجاد می‌کند.
ندری با بیان اینکه اولین‌بار نیست قطع ارتباط با سوئیفت را تجربه می‌کنیم، بیان داشت: در دوره تحریم‌های قبل هم با قطع ارتباط سوئیفت، محدودیت‌ها مدیریت شد و نتوانستند با ایجاد این محدودیت‌ها تجارت خارجی کشورمان را متوقف سازند و همچنان می‌توانیم از طریق روش‌های دیگر، ارتباط مالی را با دنیا حفظ کنیم.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: برخی از رسانه‌ها تبلیغات منفی در این باره به راه انداخته‌اند. در تحریم‌های دوره قبل دسترسی ما به سوییفت محدود شد و حتی بعد از برجام هم این مشکل رفع نشد چرا که اساسا موضوع روابط بانکی و سوئیفت به برجام ارتباطی ندارد. از آنجایی که بانک‌های ایران باید یک سری از استانداردها را برای برقراری تبادلات بین‌المللی رعایت می‌کردند و عضو کارگروه‌ها و پروتکل‌هایی می‌شدند، تا آن زمان که این مقدمات انجام و طی نشود نمی‌توان با بانک‌های خارجی ارتباط برقرار کرد. در دوره‌ای دسترسی به سوئیفت برقرار بود اما آن طرف بانکی حاضر نبود با این شرایط با ایران تبادلات مالی داشته باشد. وی افزود: بعد از برجام در زمینه‌های پیوستن به پروتکل‌های بین‌المللی و رعایت استانداردهای مربوط به مبارزه با پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم پیشرفت چندانی نداشتیم و هنوز هم این موضوعات به نتیجه نرسیده است و همین الان هم که مساله تحریم‌ها رفع شود این مشکلات روابط بانکی به قوت خودش باقی است چرا که هنوز موضوعات پیوستن به FATF و رعایت مسائل فنی تعیین تکلیف نشده است.
به گفته ندری «مساله ارتباط بانک‌های کشورمان با بانک‌های خارجی به موضوع سوئیفت و تحریم‌ها برنمی گردد موضوع این است که هنوز نپذیرفته‌ایم استانداردهای فنی را که FATF بخشی از آن است، در نظام بانکی رعایت کنیم.»
تبعاتی که اعمال تحریم‌های سوییفت برای این نهاد دارد
نظام بانکی ایران از سال 1364 قرار بود به عضویت سوئیفت در بیاید اما این امکان با وقوع جنگ تحمیلی محقق نشد. پس از اتمام جنگ هشت ساله و رفع برخی ازمشکلات در نهایت بانک مرکزی به همراه پنج بانک در سال 1371 به سوئیفت متصل شد. با تشدید تحریم‌های اروپا و امریکا علیه ایران در اسفند سال 1390 ارتباط رسمی بانک مرکزی با این سیستم قطع و باعث شد در آن دوره بانک‌های کشورمان برای مراودات تجاری و مبادلات مالی از راه‌های غیر رسمی از جمله استفاده از بانک‌های ترکیه‌ای و سایر کشورها به انتقال پول بپردازند. هر چند هماهنگی‌ها در این باره دشوار بود اما در نهایت جایگزینی برای انجام عملیات بانکی ایجاد شد و شرکت‌ها و بانک‌ها توانستند به فعالیت‌های اقتصادی خود ادامه دهند.
در دوره تحریم‌های جدید، محدودیت در دسترسی به سوئیفت از قبل پیش‌بینی شده بود و نظام بانکی برای واکسینه شدن در برابر تحریم سوئیفت، راهکارهایی را در نظر گرفته از جمله پذیرش پیشنهاد روسیه برای استفاده از شبکه اطلاع‌رسانی مالی روسی. البته ایران به صورتی گسترده‌تر در حال ایجاد و راه‌اندازی سیستم اطلاع رسان مالی است که با کشورهایی که با آنها مراودات تجاری داریم می‌توانیم از طریق سامانه وطنی مبادلات مالی داشته باشیم.
اما موضوع مهم این است که رفتار قلدرمآبانه امریکا در استفاده از پروتکل‌ها و نهادها و موسسات بین‌المللی در اعمال تحریم‌ها علیه کشورها باعث شده تا سایر کشورها همواره خود را در خطر رویارویی با این رفتار امریکا ببینند و به همین دلیل به دنبال راه‌اندازی سیستم‌های شبه سوئیفتی برای خود هستند، چنانکه روسیه و چین دست به این اقدام زده‌اند.
اخیرا «اسبر بانک» به عنوان بزرگ‌ترین بانک روسیه با همکاری موتور جست‌وجوی «یاندکس» ایجاد یک سیستم پرداخت بین‌المللی مبتنی بر «بلاک چین» را آغاز کرده است تا معاملات خود را تسهیل کند. بنابراین کشورها می‌توانند با توافق‌های دو جانبه برای استفاده از سایر سامانه‌ها مبادلات مالی خود را در برابر تحریم‌های احتمالی سوئیفت بیمه کنند که زیان این همکاری سوئیفت با امریکا برای حذف کشورها از این سامانه، متوجه خود سوئیفت خواهد شد.
کارشناسان اقتصادی غربی از جمله پروفسور «استیو کین» اقتصاددان دانشگاه «کینگستون» درباره این موضوع معتقدند که امریکا با فشار آوردن به سوئیفت برای مستثنی کردن ایران، به یک دولت یاغی تبدیل شده است. اقتصاد جهانی بزرگ‌تر از آن است که تحت تاثیر اقدام سوئیفت قرار گیرد، اما محروم کردن ایران از خدمات این نهاد، خطر استفاده از یک ارز ملی واحد (دلار) به عنوان ابزاری برای پرداخت‌های بین‌المللی را برجسته خواهد کرد و محرومیت ایران از سوئیفت باید برای سایر کشورها یک زنگ هشدار باشد مبنی بر اینکه امریکا یاغی شده و نباید به آن اجازه داد که سیاست‌های اقتصادی و سیاسی را به سایر جهان دیکته کند. از همین رو یکی از مقامات اجرایی سوئیفت هم اعلام کرده متاسفند که نتوانسته اند در برابر اعمال تحریم علیه ایران بی‌طرفانه عمل کنند.
