محمدرضا مرادی|
قتل جمال خاشقجی در صورت تایید می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های دوران سه‌ساله آل سلمان باشد. چراکه این قتل تمامی تلاش‌های ولیعهد سعودی در مورد عربستان نوین را بر هم خواهد زد.
جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی سه‌شنبه 10 مهرماه برای دریافت مدرکی دال بر متارکه با همسر سابقش به کنسولگری عربستان در استانبول رفت و هیچگاه بازنگشت. در ابتدا تصور بر این بود که وی دستگیر و به ریاض انتقال داده‌شده است. اما نکته مهم این بود که هیچ‌کس خروج وی از کنسولگری را ندیده بود و نامزد ترک‌تبار وی ساعت‌ها بیرون از کنسولگری منتظر خاشقجی بود اما وی بازنگشت. این مساله باعث شد تا رسانه‌هایی مانند واشنگتن‌پست و رویترز از قتل احتمالی وی خبر دهند. به‌تدریج مستندات بیشتری در مورد احتمال قتل خاشقجی مطرح شد. سرویس اطلاعاتی انگلستان اعلام کرد که خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول کشته‌شده است. واشنگتن‌پست گفته که دولت ترکیه به امریکا اطلاع داده است که « فایل‌های صوتی و تصویری را به دست آورده است که قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار عربستانی در داخل ساختمان کنسولگری این کشور در استانبول را تایید می‌کند.» واشنگتن‌پست می‌گوید منابع مطلع به این روزنامه گفته‌اند که صدای « بازجویی، شکنجه و قتل » و همین‌طور «کتک خوردن » جمال خاشقجی ضبط‌شده و در اختیار دولت ترکیه است. اما این قتل پیامدها زیادی می‌تواند برای آل سعود به همراه داشته باشد.
پیامدهای مرگ خاشقجی
قتل جمال خاشقجی در صورت تایید می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های دوران سه‌ساله آل سلمان باشد. چراکه این قتل تمامی تلاش‌های ولیعهد سعودی در مورد عربستان نوین را بر هم خواهد زد.
1.قتل خاشقجی حضور شرکت‌ها و رسانه‌های غربی در کنفرانس سرمایه‌گذاری عربستان را با تردید مواجه کرده است. روزنامه «نیویورک‌تایمز» اعلام کرد که این روزنامه از پشتیبانی رسانه‌ای این کنفرانس که قرار است روزهای ۲۳ تا ۲۵ اکتبر (۲ تا ۴ آبان) در ریاض برگزار شود، انصراف داده است. هدف این اجلاس که در اشاره به نشست اقتصادی سالانه «داووس» به «داووس در صحرا» معروف شده و در هتل «ریتز کارلتون» برگزار می‌شود، جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای طرح‌های چند صد میلیارد دلاری «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی است. رسانه‌های خبری جهان ازجمله سی‌ان‌ان، فایننشال تایمز، نیویورک‌تایمز، سی ان بی سی و بلومبرگ نیز از عدم حضور خود در این کنفرانس سرمایه‌گذاری خبر داده‌اند. شبکه فاکس نیوز که تنها رسانه خبری غربی است که قصد شرکت در این کنفرانس را داشت .
2. قتل خاشقجی حتی می‌تواند باعث از دست رفتن تخت پادشاهی برای بن سلمان نیز شود. تا پیش‌ازاین حادثه برخی از رسانه‌های غربی با بررسی وضعیت داخلی عربستان نسبت به پادشاهی بن سلمان دچار تردید شده بودند و این قتل نیز عامل و متغیری دیگر در این مورد است. سی‌ان‌ان در همین مورد تأکید کرده که سرنوشت خاشقجی ممکن است محمد بن سلمان را در سیاست بیرحم عربستان غرق کند. نیویورک‌تایمز نیز تأکید کرده که امریکا باید برای خانواده سلطنتی سعودی روشن سازد که باید یک ولیعهد جدید پیدا کند. شاهزاده دیوانه‌ای که یک خبرنگار را می‌کشد، نخست‌وزیر کشوری را می‌رباید و میلیونها کودک را به قحطی و گرسنگی می‌کشاند، هرگز نباید در ضیافت‌های شام دولتی حاضر شود، بلکه باید زندانی شود.
3.مساله دیگر این است که پس‌ازاین قتل احتمالی سند چشم‌انداز 2030 عربستان با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد شد. این سند پیش‌ازاین نیز در گام نخست خود یعنی فروش 5 درصد از سهام شرکت آرامکو با مشکل مواجه شده بود و قتل خاشقجی نیز می‌تواند عامل مهم دیگر در این مسیر باشد. در ژانویه 2016، محمد بن سلمان، تصمیم فروش 5 درصد از سهام شرکت آرامکو را اعلام کرد. قرار بود عایدی 100 میلیارد دلاری این اقدام به صندوق سرمایه‌گزاری عمومی عربستان واریز شود. اما عقب افتادن انجام این اقدام تا سال 2018 و نهایتاً اعلام به تعویق افتادن آن تا سال 2021 توسط محمد بن سلمان، چالش‌های پنهان فروش شرکت بزرگ آرامکو را بیشتر نمایان ساخته است. ارنست مونیز وزیر سابق انرژی امریکا و تیم براون و سام التمن از سرمایه‌گذاران امریکایی اعلام کرده‌اند که نقش مشورتی خود در پروژه شهر نئوم را متوقف می‌کنند. این اتفاق باعث می‌شود احداث شهر نئوم نیز به سرنوشت شهرهای صنعتی گذشته نظیر شهر صنعتی ملک عبدالله در ریاض دچار شده و نیمه‌کاره رها شود. اکنون سند چشم‌انداز 2030 بیش‌ازپیش با چالش مواجه خواهد شد.
4. کاهش سرمایه‌گذاری خارجی: از سال ۲۰۱۵ و رسیدن سلمان بن عبدالعزیز به پادشاهی، عربستان وارد تنش‌های گسترده‌ای با کشورهای مختلف شده است که یمن، قطر و کانادا نمونه‌هایی ازاین‌دست هستند. اکنون فعالان اقتصادی خارجی با شرایط متفاوتی از دوره ملک عبدالله مواجه شده‌اند و دیدگاه متفاوت‌تری به عربستان دارند. این تغییر نظر به دنبال سیاست‌های اخیر محمد بن سلمان شدیدتر نیز شده است. اقدامات تهاجمی بن سلمان باعث شده تا نگاه سرمایه‌گذاران خارجی نیز به این کشور تغییر کند. بررسی روند سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان به‌خوبی این گزاره را تایید می‌کندکه اقدامات محمد بن سلمان نه‌تنها موجب جذب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در اقتصاد عربستان نشده؛ بلکه بخشی از سرمایه‌های قبلی نیز از اقتصاد عربستان خارج‌شده‌اند.
نگاهی به وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان نشان می‌دهد که در زمان رهبری ملک سلمان و به عبارت دقیق‌تر محمد بن سلمان، حجم سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور کاهش داشته است. در ژانویه سال 2015 میزان سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان یک میلیارد و 853 میلیون دلار بوده و تا پایان سال 2015 به بیش از دو میلیارد دلار رسید، رقمی که در سال‌های بعد تکرار نشده است. در ژانویه سال 2016 میزان سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان، یک میلیارد و 899 میلیون دلار، و در اواخر جولای 2016 این رقم به یک میلیارد و711 میلیون دلار رسیده است. البته میزان سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان در اوایل سال 2017 به رقم 2میلیارد و 7 میلیون دلار رسیده اما اقدامات محمد بن سلمان در این سال باعث شده است تا این رقم روندی نزولی داشته باشد، بطوری‌که اواخر سال 2017 این رقم به یک میلیارد و 662 میلیون دلار رسیده است.
دراین‌ارتباط اقدامات محمد بن سلمان در راستای سند چشم‌انداز 2030 را می‌توان مهم‌ترین دلیل این مساله دانست . بن سلمان در راستای برنامه مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت در اقتصاد عربستان بسیاری از سرمایه‌دارهای اصلی عربستان را دستگیر کرد. ولید بن طلال، متعب بن عبدالله و مقامات دیگر همگی از ارکان اصلی اقتصاد و سیاست عربستان هستند که جزو بازداشت‌شدگان بودند. درنهایت نیز این شاهزاده‌ها با پرداخت باج‌های سنگین آزاد شدند و دادستانی عربستان اعلام کردند که از این طریق 106 میلیارد دلار به‌حساب دولت سعودی واریزشده است. حتی رویترز اعلام کرد که ولید بن طلال دومین سهامدار توییتر با پرداخت 6 میلیارد دلار آزادشده است. این مساله باعث ایجاد ناامنی اقتصادی در عربستان شد. سرمایه‌گذارهای خارجی تنها زمانی سرمایه خود را در خاورمیانه وارد خواهند کرد که از بازگشت سرمایه و سود خود مطمئن باشند اما در این شرایط اقدامات بن سلمان نشان‌دهنده ناامنی در اقتصاد عربستان است و همین مساله می‌تواند مانع از هرگونه سرمایه‌گذاری در عربستان شود. قتل خاشقجی ضربه‌ای دیگر می‌تواند بر وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان وارد کند. علاوه بر این وضعیت بودجه عربستان نیز در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت. طبق اعلام سایت CNBC، پیش‌بینی می‌شود کسری بودجه عربستان در سال 2018 معادل 52 میلیارد دلار معادل 7.3 درصد از GDP این کشور باشد. بولتن سالانه اوپک در سال 2017 نشان می‌دهد، درآمدهای نفتی عربستان از 337.5 میلیارد دلار در سال 2012 و همچنین از 321.9 میلیارد دلار در سال 2013، به حدود 284.6 میلیارد دلار در سال 2014 و کمتر از 152.9 میلیارد دلار در سال 2015 و به حدود 134.4 میلیارد دلار در سال 2016 و 159.7 میلیارد دلار در سال 2017 رسیده است. همچنین طبق آخرین گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل UNCTAD، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجیFDI در عربستان در سال 2017 حدود 1.4 میلیارد دلار بوده است. این میزان در سال 2016 معادل 7.5 میلیارد دلار و در سال 2012 معادل 12.2 میلیارد دلار بوده است. عربستان درحالی‌که بین سال‌های 2012 تا 2016 حدود یک‌چهارم جذب سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه غرب آسیا را داشت، در سال 2017 حدود 5.6 درصد از این میزان را به خود اختصاص داد. درواقع سیاست‌های تهاجمی بن سلمان تأثیر بسیار منفی‌ای بر اقتصاد عربستان داشته است.
5. بورس عربستان نیز بیشترین تأثیر را از قتل خاشقجی پذیرفته است. درپی ناپدید شدن روزنامه‌نگار منتقد سعودی ، فشارها برضد عربستان و تحریم اقتصادی این کشور، 50 میلیارد دلار خسارت طی دو روز به عربستان واردشده است. شبکه خبری العالم با اشاره به سقوط هفت‌درصدی شاخص بورس عربستان درپی ناپدید شدن «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار منتقد سعودی، گزارش داد، خسارت بورس سعودی در 2 روز، 50 میلیارد دلار برآورد می‌شود.
6. مساله دیگر این است که قدرت نرم عربستان با این اقدام بار دیگر کاهش‌یافته و ریاض تأثیرگذاری منطقه‌ای خود را باز به میزان زیادی از دست خواهد داد. حمله به یمن، دستگیری و حصر خانگی سعد حریری نخست‌وزیر لبنان، محاصره قطر و حمایت از تروریست‌ها در منطقه باعث شده است تا عربستان را به عنوان بازیگری با نقش منفی معرفی کنند. اما قتل یکی از شهروندان سعودی در کنسولگری می‌تواند ضربه محکم دیگری بر جایگاه منطقه‌ای عربستان باشد.
7.رسانه‌ها و نمایندگان کنگره امریکا پس از احتمال ترور قتل خاشقجی علیه عربستان موضع‌گیری کردند. 22 نماینده کنگره در نامه‌ای خواستار بازنگری در روابط با عربستان شده‌اند و بسیاری دیگر از نمایندگان کنگره خواستار لغو قراردادهای فروش سلاح به عربستان شده‌اند. حتی برنی سندرز اعلام کرده که امریکا باید خود را از جنگ یمن به دلیل قتل خاشقجی کنار بکشد. درواقع می‌توان گفت هرچند دولت امریکا منافع پرسودش با عربستان را فدای خاشقجی نخواهد کرد اما رسانه‌ها و کنگره امریکا فشارها علیه عربستان و به‌ویژه شخص بن سلمان را بسیار افزایش داده‌اند.
نتیجه
درصورتی‌که ثابت شود عربستان در قتل خاشقجی دخالت مستقیم داشته است این مساله می‌تواند رویاهای بن سلمان ولیعهد سعودی را بر باد دهد. درواقع این مساله در شرایط کنونی باعث شده است تا در جهان اجماعی رسانه‌ای علیه آل سعود شکل بگیرد و مهم‌ترین تأثیر آن تضعیف جایگاه داخلی و منطقه‌ای بن سلمان است.
منبع : شمس
