نگاهی به اقدامات ایمیدرو طی سال‌های 92 تا 96
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) به عنوان یکی از سازمان‌های توسعه‌ای کشور از نیمه دوم سال 92 با تجدیدنظر در استراتژی خود، سبب تقویت حضور بخش خصوصی در اقتصاد بخش معدن و صنایع معدنی شد که این امر فصلی جدید را در اجرای برنامه‌ها رقم زد؛ فصلی که مقدمات آن پیش از شکل‌گیری برجام فراهم شد به طوری که با ورود گام به گام شرکت‌های خصوصی در قامت مشارکت‌کننده و سرمایه‌گذار، طرح‌های به‌جا مانده از گذشته، دوباره در مسیر ساخت قرار گرفتند. پس از برجام نیز حضور همزمان شرکت‌های خارجی و داخلی به این روند سرعت داد. فعال‌سازی و راه‌اندازی طرح‌های به‌جا مانده از دهه و حتی دهه‌های گذشته از جمله پدیده‌های سال‌های اخیر است با این توضیح که پس از برجام، فعال شدن ال‌سی طرح‌ها و استفاده از منابع مالی خارجی، نقشی حیاتی در راه‌اندازی پروژه‌ها ایفا کرد. بخش معدن و صنایع معدنی در این مسیر به حوزه‌ای پویا تبدیل شد و توانست نقش خود را به عنوان یکی از بازیگران اصلی اقتصاد مقاومتی عیان سازد. نگاهی به عملکرد سال‌های 91 و 92 و مقایسه آن با سال‌های اخیر، به نیکی تفاوت در تولید، صادرات و اجرای پروژه‌ها را نشان می‌دهد.
اجرای طرح‌های 7گانه فولاد استانی و به سرانجام رساندن تدریجی آنها- که دچار وقفه طولانی شده بود- و نیز اجرای طرح‌هایی همچون 1.2 میلیارد دلاری آلومینیوم جنوب و یک میلیارد دلاری سرب و روی مهدی‌آباد از جمله این عملکرد‌ها
به شمار می‌آید. در همین حین، ایمیدرو با بهره‌گیری از مذاکرات موثر با شرکت‌ها و صاحبان فناوری داخلی و بین‌المللی، طرح‌های دیگری ازجمله فرآوری سنگ‌آهن در سنگان، تیتانیوم کهنوج، اسکله بندر پارسیان، زغالشویی البرز مرکزی، طرح 40 هزار تنی آلومینیوم جاجرم، الکترود گرافیتی، آنتیموان سفیدابه، نیروگاه هرمز و هرمزان، طلای زرشوران، پتاس خور و بیابانک، پالایشگاه قطران زرند، 4 طرح کنسانتره و گندله‌سازی سنگان، منطقه ویژه صنایع انرژی‌بر، تجهیز معادن گل‌گهر 4- 5- 6، زغالسنگ خمرود و تولید گرین کک را در کنار دیگر طرح‌های بخش معدن و صنایع معدنی به اجرا درآورد.
PERED؛ دانش ایرانی
متخصصان کشورمان پس از حدود سه دهه از تولید آهن اسفنجی در کشور، نخستین کارخانه با دانش ایرانی (Persian Reduction) را راه‌اندازی کردند. کارخانه احیای مستقیم شادگان در عین حالی که جزو پروژه‌های راکد سال‌های قبل محسوب می‌شد، نخستین طرحی است که از سیستم پِرِد بهره می‌برد. پس از آن دو کارخانه دیگر از مجموعه فولادهای استانی، تحت تکنولوژی پرد، به تولید رسیدند. کارخانه‌های آهن اسفنجی میانه و نی‌ریز هر دو با روش ایرانی احیای مستقیم، محصول تولید می‌کنند.
سرمایه‌گذاری 5.3 میلیارد دلاری
با شروع دولت یازدهم در نیمه دوم سال 92، طرح‌های متعددی در بخش معدن و صنایع معدنی، راکد و غیرفعال بودند. ایمیدرو با استراتژی جدیدی که طراحی و عملی کرد، حضور بخش خصوصی پررنگ دیده شد و در نتیجه توانست با مشارکت این بخش 32هزار میلیارد تومان طرح را فعال کرده یا به اجرا درآورد. این استراتژی در راستای اقتصاد مقاومتی و گسترش حضور بخش خصوصی به اجرا در آمده است. طی این مدت افزون بر 5.3 میلیارد دلار در نقاط مختلف کشور پروژه وارد مدار تولید شد.
در این میان ایمیدرو طی سال‌های 93 تا 95، با مشارکت بخش خصوصی، 27 طرح بزرگ را در بخش معدن و صنایع معدنی به ارزش 3 میلیارد و 7 میلیون و 5 هزار دلار به بهره‌برداری رساند که در نتیجه آن، برای 7 هزار و 660 نفر اشتغال مستقیم ایجاد شد.
افتتاح بیش از 3 میلیارد دلار طرح
با اشتغال 4800 نفری
طی سال‌های 93 تا 95 ارزش طرح‌هایی که به بهره‌برداری رسید از 3 میلیارد دلار عبور کرد که حاصل آن ایجاد اشتغال 4800 نفری است. در این مدت پروژه‌های شاخصی همچون طلای زرشوران، سیمان ونزوئلا، فاز دوم اسکله منطقه ویژه صنایع انرژی خلیج‌فارس، پتاس خور و بیابانک و طرح‌های متعددی در مس، فولاد و امور زیربنایی راه‌اندازی شد. یکی از پدیده‌های مدت مورد بررسی، راه‌اندازی آهن اسفنجی فولاد سفیددشت- به عنوان نخستین طرح از فولادهای استانی- است.
افتتاح 2.3 میلیارد دلار در سال 96
ایمیدرو طی سال 96 با مشارکت بخش خصوصی، 23 طرح در بخش معدن و صنایع معدنی به بهره‌برداری رساند که از ارزش بیش از 2.3 میلیارد دلاری برخوردار بود. مجموع اشتغال مستقیم این طرح‌ها نیز 4850 نفر بود. در این میان، 3 واحد احیای مستقیم فولادهای استانی با دانش فنی ایرانی (PERED) افتتاح شدند. همچنین طی سال گذشته، با راه‌اندازی تعدادی پروژه، سنگان به پایگاه تولید و توسعه سنگ‌آهن تبدیل شد به طوری که 10 میلیون تن ظرفیت تولید گندله و 2.5 میلیون تن ظرفیت تولید کنسانتره سنگ‌آهن در مجتمع معدنی سنگان به بهره‌برداری رسید.
تولید محصولات معدن
و صنایع معدنی در سال 96
تولید و صادرات فولاد
شرکت‌های فولادساز کشور از ابتدای ماه فروردین تا پایان اسفند سال گذشته، 21 میلیون و 884 هزار تن فولاد خام تولید کردند. این رقم در سال 95، معادل 18 میلیون و 466 هزار تن بود که حاکی از رشد 19درصدی است.
علاوه بر این طی 12 ماهه سال 969، 19 میلیون و 776 هزار تن انواع محصولات فولادی (کلاف، تیرآهن، ورق عریض، میلگرد، ورق گرم، ورق سرد، ورق پوشش‌دار و غیره) در کشور تولید شد. میزان تولید این محصولات در سال 95، 18 میلیون و 151 هزار تن بود که نشان‌دهنده افزایش 9درصدی است. طی سال 96، 161 هزار تن مس، 337 هزار تن آلومینیوم، 240 هزار تن آلومینا و 58 میلیون تن سنگ‌آهن تولید شد.
صادرات 10.7 میلیارد دلاری
سال گذشته ارزش صادرات معدن و صنایع معدنی ایران به بیش از 10.7 میلیارد دلار رسید. این رقم صادرات 22درصد از کل صادرات کشور را دربرگرفت. در این میان برای نخستین بار، صادرات فولاد ایران با 39 درصد رشد به رقم 9.48 میلیون تن در سال 96 رسید. در همین مدت رشد 300 درصدی صادرات آهن اسفنجی و 10.4 درصدی سیمان محقق شده است.
طی این مدت 713 هزار تن آهن اسفنجی صادر شد که نسبت به آمار سال گذشته (172 هزار تن)، حاکی از افزایش 315 درصدی صادرات این محصول است. بدین ترتیب کل صادرات زنجیره فولاد از 9 میلیون و 208 هزار تن نیز عبور کرد.
تولید 4 ماه 97
تولید شرکت‌های بزرگ معدنی و صنایع معدنی در 4 ماه سال 97 رشد دو رقمی را به ثبت رساندند. در این مدت تولید با افزایش 11 تا 122درصدی همراه شد.
از ابتدای سال تا پایان تیرماه 97، تولید فولاد خام به 6.2 میلیون تن (رشد 15درصدی)، محصول فولادی به 3.7 میلیون تن (رشد 11درصدی)، آهن اسفنجی به بیش از 7 میلیون تن (رشد11درصدی)، گندله سنگ آهن به 14.5 میلیون تن (رشد 41درصدی)، کنسانتره سنگ‌آهن به حدود 15 میلیون تن (رشد 22درصدی)، شمش آلومینیوم به 122هزار تن (رشد 11درصدی)، استخراج سرب و روی به بیش از 497 هزار تن (رشد 84درصدی) و کاتد مس به 74هزار تن (رشد 62درصدی) رسید.
صادرات 3.7 میلیارد دلاری 4 ماه سال
ارزش صادرات معدنی و صنایع معدنی از ابتدای سال تا پایان تیر ماه امسال از 3.7 میلیارد دلار عبور کرد. صادرات این بخش با رشد 21درصدی همراه شد. طی این مدت در حالی که صادرات معدن و صنایع معدنی با رشد مواجه شد، واردات این حوزه کاهش 17درصدی را تجربه کرد. در 4 ماه ابتدای سال جاری اندکی بیش از 1.6 میلیارد دلار محصولات معدنی و صنایع معدنی وارد کشور شد. در میان کالاهای صادر شده، بخش مس در رشد، پیشتاز بود و به افزایش 93درصدی دست یافت در‌حالی که فولاد رشد 74درصدی را پشت‌سر گذاشت. صنعت مس در بخش تولید نیز در سال جاری جان تازه‌ای گرفته است.
بازارهای هدف؛ عراق اول
در میان 20 کشور بازار هدف ایران، کشورهای عراق (536 میلیون دلار)، چین (491 میلیون دلار) و امارات متحده عربی (481میلیون دلار) قرار دارند و در انتهای جدول نیز به ترتیب قطر (28.1 میلیون دلار)، ترکمنستان (28.06 میلیون دلار) و هلند (27.9 میلیون دلار) جای گرفته‌اند. کل تناژ صادراتی این بخش به مرز 21 میلیون تن رسید که سهم زنجیره فولاد در مرز 4 میلیون تن، زنجیره مس 201 هزار تن و آلومینیوم به 53هزار تن قرار داشت. در این مدت 1.8 میلیارد دلار محصولات زنجیره فولاد، 449 میلیون دلار زنجیره مس و 119 میلیون دلار نیز انواع سنگ به خارج کشور صادر شد.
تناژ واردات نیز به یک میلیون و 424 هزار تن رسید که زنجیره فولاد با 541 هزار تن، زغالسنگ و کک با 244 هزار تن و پودر آلومینا و محصولات وابسته با 135 هزار تن در رتبه‌های اول تا سوم جای گرفتند. در همین حال ارزش واردات فولاد به 483 میلیون دلار، آلومینیوم به 66 میلیون دلار و پودر آلومینا 72 میلیون دلار رسید.
شروع 4 طرح بزرگ در سال 96
همچنین در سال 96، چهار طرح بزرگ آغاز شد که منجر به اشتغال 2500 نفر شده است. در این میان طرح احداث کارخانه کنسانتره روی مهدی‌آباد از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین پروژه تیتانیوم و بندر پارسیان نیز جزو طرح‌های اولویت‌دار ایمیدرو محسوب می‌شوند.
اکتشاف ذخایر جدید
تا قبل از شروع دولت یازدهم، یکی از مسائلی که حوزه معدن و صنایع معدنی کشور را با تهدید روبه‌رو می‌کرد، کاهش ذخایر کشف شده معادن بود و از این رو، از جمله دغدغه‌های اصلی ایمیدرو در دولت یازدهم، اجرای برنامه اکتشاف بود. بنابراین، برنامه اکتشاف از دولت یازدهم و با هماهنگی و تفاهمنامه‌ای میان وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایمیدرو و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران شروع شد که اجرای آن را ایمیدرو برعهده دارد. برنامه‌ریزی برای اکتشاف 250 هزار کیلومتر مربع در اولویت قرار گرفت و این برنامه به طور جدی از بهار 93 آغاز شد. طبق آمارها، این میزان وسعت اکتشاف، تقریبا 2 برابر اکتشافات 80 سال گذشته بوده است. در سال 95 فاز شناسایی 100درصد پهنه‌ها به اتمام رسید و در برخی از این پهنه‌ها، فاز پی‌جویی و اکتشافات عمومی نیز پیشرفت‌های مناسبی را طی کرده است. به طوری که 400 محدوده امیدبخش معدنی در 21 استان کشور مشخص شد و تا پایان سال96، نخستین دستاوردهای برنامه اکتشاف اعلام شد که حاکی از رشد ذخایر عناصر ارزشمند معدنی در کشور است. تا این مدت، حدود 500 میلیون تن سنگ‌آهن، 345 میلیون تن زغال کک شو، 220 میلیون تن زغال حرارتی، 103 میلیون تن باریت، 21 میلیون تن بوکسیت، 30 هزار تن آنتیموان، 65 هزار تن عناصر نادر خاکی و 42 تن طلا، افزایش یافته است.
برنامه ایمیدرو در سال 97
برنامه افتتاح 6.1 میلیارد دلار طرح در سال 97
ایمیدرو در سال جاری (97) 33 طرح به ارزش بیش از 6.1 میلیارد دلار به بهر‌برداری می‌رساند. این طرح‌ها در بخش‌های مختلف زنجیره فولاد، زنجیره مس، آلومینیوم، سرب و روی، عناصر نادر خاکی و زیرساخت‌ها است.
طی سال 97 همچنین 14 طرح جدید یا مجدد فعال شده، وارد عملیات اجرایی می‌شوند. ارزش این طرح‌ها به مرز 3.7 میلیارد دلار می‌رسد. این طرح‌ها مربوط به بخش‌های مس، فولاد، زغالسنگ و طلا است. برخی از این پروژه‌ها شامل بیلت آلومینیوم جاجرم، فاز دو زرشوران، معدن مس دره آلو، معادن مس تفت، آلومینای خلیج‌فارس و فولاد مکران هستند.
وضعیت تولید در سال‌های 92 و 96
بررسی آماری وضعیت تولید، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌ها نشان می‌دهد طی سال 91، ارزش 13 طرح راه‌اندازی به بیش از 4100 میلیارد تومان رسید که 644 میلیون یورو آن سهم ارزی محسوب می‌شود. طی آن سال افزون بر 2100 اشتغال مستقیم ایجاد شد از سوی دیگر سال 92 هیچ طرحی در حوزه معدن و صنایع معدنی راه‌اندازی نشد. طبق جدول ارایه شده در سال 92 تولید فولاد خام 15.6میلیون، آلومینیوم 350هزار تن، سنگ‌آهن 48.6 میلیون تن و کنسانتره زغالسنگ 1.1 میلیون تن بود. این در حالی است که سال 96 میزان تولید فولاد خام به 21.8 میلیون تن، مس کاتد به 161 هزار تن (تغییر تکنولوژی دلیل کاهش تولید شد)، سنگ‌آهن به 74 میلیون تن، زغالسنگ یک میلیون و 496 و شمش آلومینیوم به بیش از 337 هزار تن رسید. همچنین میزان اشتغال مستقیم ایجاد شده در سال 96 به 4850 نفر رسید. در سال گذشته 23 طرح به ارزش بیش از 2.3 میلیارد دلار افتتاح شد.
