گروه راه و شهر‌سازی|
کارشناسان با اشاره به افزایش روزافزون تولید زباله بر این باورند که اگر همین روند ادامه یابد، بدون شک در آینده نزدیک شاهد یک فاجعه زیست محیطی خواهیم بود. عدم آگاهی مردم از خطر آینده مشکلات زیست محیطی ناشی از رشد روز افزون زباله، بزرگ‌ترین مشکل این بخش است.
کامبیز مصطفی پور، کارشناس شهری در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار کرد: امروزه تولید انواع زایدات و بروز انواع ناسازگاری‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست بومی مربوط به آنها، مدیریت خدمات و پسماندهای شهری را با مشکلات عدیده‌ای در زمینه جمع‌آوری، حمل و نقل، پردازش و تفکیک و دفع این‌گونه زایدات مواجه کرده است. به دلیل افزایش جمعیت، زباله‌های شهرها نیز افزایش یافته است. از آن گذشته رواج فرهنگ مصرف سبب شده در شهرهای بزرگی چون تهران هر فرد روزانه به‌طور متوسط 900 گرم زباله تولید کند.
افزایش سرانه تولید زباله در تهران
این کارشناس شهری گفت: شاید هیچ پژوهشی تولید زباله را شاخص توسعه معرفی نکرده باشد، اما آمارها معنایی جز این ندارد که سطح تولید زباله ارتباط مستقیمی با سطح توسعه‌یافتگی دارد.
او افزود: در خلال سال‌های دهه 1990 تولید سالیانه زباله به ازای هر نفر در کشورهای پیشرفته 300 تا 800 کیلوگرم بوده است. در حالی که این رقم در کشورهای توسعه نیافته بیشتر از 200 کیلوگرم نبوده است. در کشور ما سرانه تولید زباله روبه افزایش است و این روند در شهر تهران و سایر کلان‌شهرها به وضوح دیده می‌شود . در تهران روزانه بیش از 7 هزار تن زباله تولید می‌شود که حدود 70 در صد آن زباله‌تر و 30 در صد زباله خشک است. بررسی‌های انجام شده توسط وزارت کشور نشان می‌دهد روزانه 380 تا 400 هزار تن انواع پس ماند‌های عادی (شهری و خانگی) در کشور تولید می‌شود و سرانه تولید پس ماند 0.82 کیلو گرم در روز است .
بازیافت 3 درصد از زباله ها
به گفته وی 70 درصد زباله‌های شهری را مواد فساد پذیر آلی تشکیل می‌دهند که زباله‌تر نامیده می‌شود و اگر چه در طبیعت قابل تجزیه‌اند و از این نظر بهتر از بعضی زباله‌های خشک هستند، اما جمع‌آوری آنها بسیار حساس‌تر و مشکل‌تر است. در ایران تنها 3 درصد از زباله‌ها شامل کاغذ و پلاستیک بازیافت می‌شود. همه این موارد ضرورت و حساسیت بحث تفکیک زباله را به عنوان یکی از اجزاء تعیین‌کننده مدیریت پسماند در جهت بهبود شرایط بهداشتی، کاهش آلودگی‌های ناشی از تولید زباله، حفظ محیط زیست و همچنین کاهش هزینه‌های مدیریت شهری بیش از پیش به ما یادآور می‌شود.
راهکار کاهش هزینه‌های جمع‌آوری؟
او با اشاره به مشارکت شهروندان در مسائل زیست شهری گفت: امروزه مشارکت شهروندان در مسائل زیست شهری به ضرورتی حیاتی تبدیل شده به گونه‌ای که بدون آن اداره کارآمد کلان‌شهرها غیر ممکن شده است. شهر تهران با حدود 2.5 میلیون خانوار سالانه 1300 میلیارد تومان هزینه برای نگهداری و اداره شهر روی دست شهرداری می‌گذارد که شامل یارانه بلیت، اتوبوس، مترو، فضای سبز، رفت و روب و نظافت شهر، حقوق و دستمزد کارکنان و کارگران و جمع‌آوری زباله‌ها می‌شود. تجارب جهانی و نیز تجربه ایران نشان می‌دهد که هزینه‌های جمع‌آوری زباله به‌شدت تحت تاثیر مشارکت شهروندان قابل کاهش است و در مواردی می‌تواند منبع تولید ثروت هم باشد.
مدیریت شهری تهران در حوزه خدمات شهری برای جمع‌آوری پسماند خشک در جهت جلب حداکثری مشارکت مردم سه گزینه مختلف برای خدمات شهری فراهم آمده است. مصطفی پور این سه روش را توضیح داد و گفت: یکی از این گزینه‌ها، دریافت پسماند خشک از شهروندان از درب منازل از طریق وانت‌های ملودی‌دار است. روش دوم خرید پسماند خشک ارزشمند از مردم در غرفه‌های بازیافت است. در این برنامه مردم ضمن مراجعه به غرفه‌های بازیافت و تحویل پسماند خشک خود، در ازای آن، پول نقد یا مواد شوینده دریافت می‌کنند؛ همچنین می‌توانند نسبت به شارژ «بازیافت کارت» خود اقدام کنند. در حال حاضر 262 غرفه بازیافت در سطح شهر تهران فعال هستند که قرار است تعداد آنها به 400 غرفه برسد. سومین گزینه جمع‌آوری پسماند خشک شهروندان تهرانی، نصب مخازن آبی رنگ مخصوص جمع‌آوری پسماندهای خشک در معابر است.
منطقه برتر در تفکیک زباله خشک
مصطفی پور با بیان اینکه تحقیقاتی در خصوص تحویل زباله خشک در غرفه‌ها انجام داده است، به تشریح نتایج این تحقیق پرداخت و گفت: یافته‌ها نشان می‌دهد که بالاترین میزان سرانه تفکیک زباله خشک (درصد استفاده از پتانسیل ارزشمند بر اساس سرانه تحویل داده شده به غرفه‌های بازیافت) حداکثر 16 درصد و در منطقه 11 شهرداری است. مناطق 21 و 14 رتبه‌های بعدی را دارند. در مقابل مناطق 5، 4 و 3 پایین‌ترین میزان زباله خشک قابل بازیافت تولید شده در این مناطق را به غرفه‌ها تحویل داده‌اند که منطقه 5 با حدود 0.5درصد از پتانسیل موجود پایین‌ترین رتبه را در بین مناطق دارد.
به گفته این کارشناس، بررسی عوامل مرتبط با الگوی مشارکت شهروندان در این زمینه نشان می‌دهد که ارتباط معنی داری بین میزان مشارکت غیر رسمی خیرخواهانه و همیارانه در مناطق و بازیافت زباله‌های خشک از طریق تحویل به غرفه‌ها وجود دارد. از طرف دیگر الگوی فضایی مشارکت با الگوی طبقاتی مناطق (بر اساس ارزش زمین) ارتباط دارد. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که شیوه‌های مبتنی بر پاداش مالی می‌تواند در برخی مناطق بسیار کارآمد باشد، اما نمی‌توان آن را به عنوان الگویی برای تمام مناطق شهر استفاده کرد.
اهمیت بازیافت زباله در چرخه اقتصادی
مصطفی پور در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موضوع بازیافت و اهمیت آن در جوامع شهری اشاره کرد و مدیریت مواد زاید جامد را به عنوان یکی از شاخص‌های مهم توسعه، در سطح کلان دانست که نقش مهمی در چرخه اقتصادی، دارد. وی با بیان اینکه در مدیریت مواد زاید و به منظور حفظ منابع طبیعی باید جایگاه بازیافت و استفاده مجدد در سیستم مدیریت مورد توجه ویژه قرار گیرد، تاکید کرد: بازیافت و استفاده مجدد، استخراج از منابع و معادن طبیعی و معادن طبیعی و دفع بی‌رویه آلاینده‌ها را در محیط تقلیل می‌دهد؛ ضمن آنکه منابع اقتصادی، ارتقای بهداشت و حفاظت از محیط زیست را به دنبال خواهد داشت.
این کارشناس شهری با بیان اینکه تفکیک زایدات به عنوان یکی از ارکان اقتصادی در هر برنامه بازیافت مطرح است، اظهار کرد: هر چه این زمان به نقطه و زمان تولید زباله نزدیک‌تر باشد عملیات بازیافت توفیق کمی و کیفی بیشتری و نهایتا ثمره اقتصادی بیشتری خواهد داشت. با توجه به اهمیت تفکیک زباله، جایگاه آن در کشور ما بسیار ضعیف است و باید با تلاش مسوولان و مشارکت مردم به این مهم نایل آید.
مصطفی پور درباره زباله‌های تهران و میزان بازیافت آنها آماری ارایه کرد و گفت: یافته‌ها نشان می‌دهد سرانه ماهانه زباله برای هر نفر در شهر تهران 24 کیلو گرم است. مبتنی بر آنالیز سازمان مدیریت پسماند، در حدود 8 کیلوگرم از زباله‌های تولیدی ارزشمند است. همچنین آمارها نشان می‌دهد از این مقدار پتانسیل ارزشمند 4.09 کیلو گرم (کمتر از 50 درصد) از طریق پیمانکاران، غرفه‌ها و دوره گردها به چرخه اقتصادی بر می‌گردد و در حدود نیمی از آن نیز در چرخه دفن قرار می‌گیرد. این عمل نه تنها برای اقتصاد شهر زیان‌آور است بلکه در آینده نه چندان دور محیط زیست را نیز در ورطه نابودی قرار خواهد داد.
وی با تاکید بر اینکه مشارکت شهروندان می‌تواند یکی از راهکارهای حل این مساله باشد، پیشنهادهایی برای رفع این مشکل ارایه کرد و گفت: نصب مخازن ویژه تفکیک زباله در ادارات، سازمان‌ها و مدارس، نظارت مستمر بر نحوه فعالیت پیمانکاران (وانت‌های ملودیک) در خصوص وظیفه اصلی آن، در دسترس بودن غرفه‌های مخصوص تفکیک زباله برای خانوارها، افزایش وانت‌های ملودیک و مشخص کردن وظایف آنها (برای مثال این وانت‌ها وظیفه جمع‌آوری زباله‌ها را در مقابل منازل دارد، نه اینکه زباله‌ها را از سطل‌های زباله جمع‌آوری کند) و وارد کردن تکنولوژی‌های کوچک برای فشرده‌سازی زباله خشک ارزشمند می‌تواند کمک مهمی به بهبود جمع‌آوری زباله‌های شهری کند.
به گفته این کارشناس شهری، حوزه مدیریت پسماند دارای سه ضلع است که «آموزش و فرهنگ‌سازی»، «اعمال قانون» و «استفاده از فناوری‌های نوین و ارتقای آن» سه ضلع این مثلث را تشکیل می‌دهند. اگر این سه ضلع هم‌زمان و همگام با هم حرکت کنند می‌توان به اجرای قانون مدیریت پسماند امیدوار بود.
