گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
شهر تهران دارای 7 هزار واحد بیمارستانی و درمانی است و میزان زباله‌ای که توسط این واحدها تولید می‌شود، بسیار بالاست. بحث دفع و امحای زباله‌های بیمارستانی هر چند وقت یک بار با اظهارنظر یکی از مسوولان این حوزه تبدیل به بحث روز می‌شود و بعد دوباره برای مدتی به فراموشی سپرده می‌شود اما آن چه باعث می‌شود، بحث امحای زباله‌های بیمارستانی همواره مطرح شود، دفن نشدن اصولی این نوع زباله‌هاست.
بر اساس آمارها در ایران به ازای هر تخت بیمارستانی نزدیک به 3 کیلوگرم زباله تولید می‌شود که این رقم در کشورهای پیشرفته به یک کیلوگرم هم نمی‌رسد. ۲۰ تا ۳۰ درصد زباله‌های هر تخت بیمارستانی را پسماندهای عفونی تشکیل می‌دهند. بر اساس برآوردی که انجام شده حدود ۴۵۰ تن پسماند پزشکی در کشور و ۸۰ تن زباله بیمارستانی در تهران تولید می‌شود که ۲۵ درصد آن زباله‌های عفونی است که در زمینه ضدعفونی، جمع‌آوری و دفع آنها مشکلات بسیاری وجود دارد. هنوز تعدادی از بیمارستان‌ها و اکثر درمانگاه‌ها در کشور فاقد سیستم ضدعفونی کردن و نیز امحای زباله‌های عفونی هستند. شهرداری‌ها هم فاقد زیر ساخت‌ها و تجهیزات لازم برای جمع‌آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی و عفونی هستند و با توجه به نبود اعتبارات مورد نیاز وزارتخانه‌های بهداشت و کشور، هر یک مسوولیت را به دیگری محول می‌کنند و سازمان حفاظت محیط زیست هم تنها وظیفه نظارت را برای خود قائل است.
به گزارش تعادل، هفته گذشته کیومرث کلانتری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران خبری اعلام کرد مبنی بر اینکه 29 درصد زباله‌های بیمارستانی کشور در تهران تولید می‌شود و این پسماندها به صورت اصولی دفن نمی‌شود. این اظهارنظر واکنش‌های بسیاری در پی داشت و مسوولان وزارت بهداشت و شهرداری نسبت به آن واکنش نشان دادند. در ادامه فرماندار تهران نیز به این موضوع ورود پیدا کرد و از تدوین آیین نامه‌ای برای زباله‌های بیمارستانی خبر داد و با بیان اینکه در این خصوص بین دستگاه‌های مسوول از جمله شهرداری و دانشگاه‌های علوم پزشکی اختلافاتی وجود دارد، گفت: «اختلاف اساسی بر سر این است که آیا بیمارستان‌ها زباله‌های خود را بی‌خطر می‌کنند یا خیر؟»
وی همچنین عنوان کرد که سال‌هاست بیمارستان‌ها زیر بار این تعهد خود در خصوص دفع زباله‌های بیمارستانی نمی‌روند، اما قرار شده که از این به بعد صفر تا 100 بی‌خطرسازی زباله‌ها با مسوولیت دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام شود. حمل و دفن آنها پس از بی‌خطرسازی برعهده شهرداری تهران است و اداره کل محیط زیست استان تهران نیز ناظر بر این فرآیند خواهد بود. پس هر زباله خطرناکی که از بیمارستان خارج شود، مسوولیتش برعهده دانشگاه‌های علوم پزشکی است و باید بی‌خطر شود و اگر در این زمینه تخلفی صورت گیرد وظیفه سازمان محیط زیست است که به ما گزارش دهد.
پسماندهای پزشکی و بیمارستانی بسیار خطرناک است و عواقب ناگواری را می‌تواند برای سلامت مردم و محیط زیست داشته باشد.اگر این پسماندها درست مدیریت نشوند و آلایندگی شان به سفره‌های آب زیرزمینی تزریق شود، مشکلات بسیاری برای همه شهروندان ایجاد می‌کند و بنابراین انتظار می‌رود مسوولان به جای پاسکاری این موضوع به یکدیگر قبول مسوولیت کنند تا درآینده شاهد اتفاق ناگواری برای شهروندان نباشیم.
زباله‌های ویژه
زهرا صدراعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفت: طبق قانون مدیریت پسماند، زباله انواع مختلف دارد. جمع‌آوری و امحای زباله‌های خانگی و زباله‌های بی‌خطر که معمولا توسط خانواده‌ها، مراکز اداری و تجاری تولید می‌شود بر عهده شهرداری‌هاست.انواع دیگری از زباله وجود دارد که به آنها زباله‌های ویژه و خطرناک گفته می‌شود و طبق قانون امحای آن بر عهده تولیدکننده است و باید نسبت به بی‌خطر کردن زباله اقدام کند و بعد از آن از طریق شهرداری حمل و دفن می‌شود.
وی ادامه داد: زباله‌های بیمارستانی جزو زباله‌های ویژه محسوب می‌شود .در واقع آن بخشی از زباله‌های بیمارستانی که خطرناک محسوب می‌شوند باید توسط بیمارستان‌ها، مراکز درمانی، کلینیک‌ها و مراکز بهداشت و درمان بی‌خطر شود و در این مرحله شهرداری‌ها هیچگونه مسوولیتی ندارند.وزارت بهداشت و درمان و دانشگاه‌های علوم پزشکی باید ابتدا این زباله‌ها را از زباله‌های معمولی تفکیک کنند و آنها را در بسته‌های خاص جمع‌آوری کرده تا آماده تحویل به پیمانکاران حمل زباله شود. این زباله‌ها در آراد کوه و در سایت‌هایی که برای این منظور در نظر گرفته شده در مکانی جدا از سایر زباله‌ها دفن می‌شوند. ما معتقدیم که به هر حال اینجا یک مقداری نظارت‌ها باید قوی‌تر باشد چون سایت آرادکوه از منظر محیط زیست در بعضی پارامترهایش شرایط محیط زیستی ندارد، از این رو، این موضوع در حال پیگیری است که اگر قرار است شهرداری مسوولیت مدیریت دفع اصولی پسماندهای پزشکی را بر عهده گیرد، حتما باید ضوابط و معیارهای محیط زیستی را رعایت کند و این ضوابط ملزم به تایید محیط زیست است.
وی ادامه داد: جلسه‌ای با حضور نمایندگان شورای شهر، شهرداری، استانداری، وزارت بهداشت و درمان، دانشکده‌های علوم پزشکی و سازمان بهداشت محیط زیست برگزار کردیم که بحث‌های مختلفی در آن مورد بررسی قرار گرفت و بر این تاکید شد که بی‌خطر کردن زباله‌های ویژه باید در بیمارستان‌ها انجام شود و سازمان حفاظت از محیط زیست وظیفه تایید این کار را بر عهده دارد .چنانچه سازمان محیط زیست بی‌خطر شدن زباله‌ها را تایید کند، آن زباله قابل حمل و دفع توسط شهرداری‌ها خواهد بود. در غیر این صورت، حمل نخواهند شد، زیرا به‌شدت محیط زیست و سلامت را به خطر می‌اندازند.
نوری در پاسخ به اینکه آیا اکنون بیمارستان به وظیفه خود در این زمینه عمل می‌کنند یا خیر اظهار کرد: اکثر بیمارستان‌ها این کار را انجام می‌دهند اما در این بین احتمال دارد که تخلفاتی نیز صورت گیرد که وزارت بهداشت و درمان و نیز سازمان حفاظت از محیط زیست نظارت‌های خود را بیشتر کنند.
نیازی به تدوین آیین نامه نیست
رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران نسبت به این گفته فرماندار که قرار است آیین نامه‌ای برای زباله‌های بیمارستانی تدوین کنند، واکنش نشان داد و گفت: مدیریت پسماند خودش قانون است و اتفاقا آیین نامه خوبی هم دارد که سال‌ها پیش تدوین شده و دیگر نیازی به تدوین آیین نامه جدید نیست. مگر اینکه ابهام‌هایی به وجود آید که نیاز به مصوبه هیات وزیران داشته باشد در غیر این صورت اکنون کار پسماند بر اساس قانون مدیریت پسماند به خوبی انجام می‌شود و مشکل خاصی وجود ندارد.
رییس کمیسیون سلامت محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران افزود: از همه شهروندان می‌خواهم قدر محیط زیست را بدانند و از منابع در حد مورد نیاز استفاده کنند، زیرا منابع محدود است و برداشت بی‌رویه منابع ما را در آینده با مشکل مواجه می‌کند. از سوی دیگر مصرف بی‌اندازه منجر به تولید پسماند بیشتری شده که این افزایش پسماند قطعا مخاطراتی برای محیط زیست به همراه خواهد داشت. هر پسماندی که تولید می‌شود برای امحا و بازیافت منابعی از هزینه، آب، خاک و هوا را آلوده می‌کند. بنابراین باید تلاش کنیم تا با درست مصرف کردن پسماند کمتری تولید کنیم. همچنین از سازمان‌های متولی می‌خواهم تا در چارچوب مسوولیت خود برای جمع‌آوری زباله‌های ویژه به کمک شهرداری بیایند و سازو کارهای لازم در این زمینه را به کار گیرند.
تنوع زباله‌های بیمارستانی
اسماعیل کهرم، بوم شناس و فعال محیط زیست نیز در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره عنوان کرد: زباله‌های بیمارستانی بر چند قسم‌اند، مواد زاید معمولی که شبیه زباله‌های خانگی بوده و بیشتر مربوط به قسمت‌های اداری بیمارستان هستند و از نظر حمل ونقل، مشکل خاصی ندارند و جزو مواد زاید خطرناک محسوب نمی‌شوند .مواد زاید پاتولوژیک: این زایدات شامل بافت‌ها و قسمت‌های اعضاء مختلف بدن هستند که در عمل نمونه‌برداری یا کالبد شکافی و جراحی ایجاد می‌شوند . این زایدات بطور بالقوه امکان ایجاد بیماری داشته و عامل بیماری زا در آنها بسیار زیاد است. مواد زاید رادیو اکتیو یا اتمی: این زایدات شامل زایدات جامد، مایع و گازی آلوده به مواد رادیو اکتیو هستند. ایزوتوپ‌های مختلف مواد اتمی که در انجام «ایکس ری»، «ام آر‌ای» و «سی تی اسکن» به کار می‌رود از این دست هستند.
مواد زاید شیمیایی: این زایدات شامل اشکال مختلفی از مواد زاید شیمیایی بوده که بطور مثال از آزمایشگاه‌ها و فعالیت‌هایی نظیر نظافت و ضد عفونی حاصل می‌شوند. این زایدات ممکن است خطرناک باشند . طبق موازین بین‌المللی، خصوصیات سمی بودن، خورندگی، قابل اشتعال بودن واکنش دهندگی، سرطانزایی باعث طبقه‌بندی مواد زاید شیمیایی در زمره مواد زاید خطرناک می‌شوند.مواد زاید عفونی: طبق تعریف مواد زاید عفونی، زایداتی هستند که قادرند حداقل یک بیماری عفونی را منتقل سـازند.
در خبرها آمده بود که اعضای قطع شده بدن نیز در بین زباله‌ها دیده شده است. کهرم در این باره گفت: تا جایی که می‌دانم اینگونه رفتار با اعضای بدن انسان مشکل شرعی نیز دارد و نباید آن را بین زباله‌های دیگر رها کرد. نصف بیمارستان‌های ما دارای تجهیزات دفع زباله‌های بیمارستانی هستند.این زباله‌ها باید در دستگاه‌های سر پوشیده و مقاوم قرار گیرند. در اروپا برای ضدعفونی کردن زباله‌های خطرناک از آهک استفاده می‌کنند . آهک علاوه بر ضد عفونی کردن باعث می‌شود تا اعضای بدن دور ریخته شده سریع بپوسد و از بین برود.
نبود عزم راسخ برای حل مشکل
وی با یادآوری اینکه 20 سال پیش درباره امحای زباله‌های بیمارستانی صحبت کردم و در این باره هشدار دادم، گفت: واقعیت این است که عزم راسخی برای حل این مشکل وجودندارد. دستگاه‌هایی با قیمت 100 تا 500 هزار دلار وجود دارد که هر نوع زباله‌ای که داخل آن قرار داده شود را می‌سوزاند و خاکستر آن را تحویل می‌دهد. خاکستری که هیچ گونه ضرر و زیانی برای شهر و محیط زیست ندارد. اما همانطور که گفتم عزم و اراده لزوم برای خرید چینین دستگاه‌هایی وجود ندارد، زیرا لزومی برای انجام چنین هزینه‌ای نمی‌بینند.
کهرم درباره تفکیک زباله از مبدا نیز گفت: در واقع اکنون در شهر تهران تفکیک زباله از مبدا انجام می‌شود اما درنهایت یک ماشین همه اینها را با هم بار می‌زند و این تفکیک زباله فقط نمایش است.در شهرهای انگلیس اما تفکیک از مبدا به این صورت است که هر روزهفته به یک نوع زباله اختصاص دارد. برای مثال، روزهای یک‌شنبه فقط شیشه، روزهای دوشنبه فلز و حلبی، روز سه شنبه فقط روزنامه و همین طور در روزهای دیگر هفته به یک نوع زباله اختصاص دارد و توسط ماشین مخصوص آن حمل می‌شود.
